غبار تجمل‌گرایی بر چهره ازدواج
اگرچه آموزه‌های دینی سادگی را یکی از شروط مهم در ازدواج موفق معرفی کرده‌اند، اما در عمل، بسیاری از خانواده‌ها زیر بار سنگین انتظارات فرهنگی و فشارهای اقتصادی، سبک فاطمی و علوی را به دست فراموشی سپرده‌اند. پدیده‌هایی مانند چشم‌وهم‌چشمی، مسابقه در مهریه و جهیزیه و انتظارات فراتر از استطاعت مالی، باعث شده که جوانان بسیاری حتی جرئت نزدیک‌شدن به مقوله ازدواج را نداشته باشند.
در میان روایت‌های تاریخی از ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س)، آنچه بیش از همه جلوه‌گری می‌کند، سادگی، معنویت و بی‌تکلف‌بودن این پیوند آسمانی است؛ مراسمی که با مهریه‌ای اندک، جهیزیه‌ای ساده و نیتی پاک، نه‌تنها به الگویی برای مسلمانان، بلکه به مکتبی برای سبک زندگی الهی تبدیل شد. خبرنگار ایکنا از اصفهان به‌مناسبت سالروز ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، در گزارش پیش رو تلاش کرده است تا به بازخوانی الگوی ازدواج در سیره اهل بیت(ع) بپردازد.
مهرالسنه؛ تعادل میان کرامت زن و آسانی ازدواج
حجت‌الاسلام محسن ربانی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه و مشاور قوه قضائیه در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان با اشاره به مهریه حضرت زهرا(س) اظهار کرد: مهریه ایشان ۵۰۰ درهم نقره، معادل حدود هزار و ۵٠٠ گرم نقره خالص بود که به دستور پیامبر اکرم(ص) تعیین شد. این میزان، نه چنان کم بود که شأن زن نادیده گرفته شود و نه چنان زیاد که پرداخت آن برای داماد دشوار باشد.
وی افزود: در روایات اسلامی، این مقدار به «مهرالسنه» یا «مهر محمدی» شناخته می‌شود و اهل بیت(ع) نیز آن را الگوی مهریه قرار می‌دادند تا ازدواج برای جوانان آسان شود. مهریه حضرت زهرا(س) نشان‌دهنده تعادل میان کرامت زن و سهولت ازدواج است؛ الگویی که امروز نیز می‌تواند راهگشا باشد.
این استاد حوزه با استناد به آیه چهارم سوره نساء گفت: در این آیه از دو کلیدواژه «صدقه» و «نحله» استفاده شده است. «صدقه» یعنی مهریه‌ای که مرد به همسرش می‌دهد، باید با صداقت و خلوص نیت پرداخت شود و نشان‌دهنده تعهد و احترام او به همسرش باشد. «نحله» هم یعنی هدیه‌ای که بدون چشم‌داشت و از روی سخاوت داده می‌شود؛ پس می‌توانیم بگوییم در فرهنگ قرآن، مهریه باید نشان‌دهنده مهر و مهربانی مرد نسبت به همسرش و صداقت کامل باشد، نه ابزاری برای فشار یا نمایش جایگاه اجتماعی.
وی با انتقاد از سخت‌گیری‌های رایج در تعیین مهریه و تبدیل آن به رقابتی خانوادگی تأکید کرد: مهریه‌های سنگین نه‌تنها به استحکام خانواده کمک نمی‌کند، بلکه به مانعی بزرگ در مسیر ازدواج جوانان تبدیل شده است و گاه سبب کدورت و تحقیر نیز می‌شود.
ربانی با اشاره به جهیزیه حضرت زهرا(س) بیان کرد: سادگی در جهیزیه ایشان، نشان‌دهنده اولویت ارزش‌های معنوی بر مظاهر مادی است. اقلام جهیزیه آن حضرت شامل وسایل ساده‌ای مانند پیراهن، چادر، چارقد، دو دست رختخواب، چهار عدد بالش چرمی، چند ظرف سفالی و... بود. پیامبر(ص) پس از مشاهده این جهاز، دعا کرد تا خداوند در آن برکت قرار دهد که نشانه‌ای از اهمیت بعد معنوی در زندگی مشترک است.
وی به پنج نکته بنیادین در ازدواج حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) اشاره کرد و افزود: نکته نخست، دقت در معیار انتخاب همسر بود؛ پیامبر(ص) دامادی را برای دخترش برگزید که ایمان، اخلاق، اصالت خانوادگی، تناسب شخصیتی و مذهبی را دارا بود. دوم، سادگی مراسم ازدواج، چه در مهریه و چه در جهیزیه و پذیرایی. سوم، معنویت در مراسم که با دعاهای پیامبر(ص) به هنگام مشاهده جهیزیه و قرائت صیغه عقد همراه بود. چهارم، شادی در مراسم ازدواج؛ دامادشدن و عروس‌شدن یکی از خاطره‌انگیزترین لحظات جوانان است و اسلام در کنار معنویت، به شادی سالم نیز توجه دارد. پنجم، آموزش مهارت‌های زندگی؛ پیامبر(ص) در مراسم ازدواج و پس از آن، توصیه‌ها و آموزش‌هایی به حضرت زهرا(س) داشت، مانند تقسیم امور خانه.
این استاد حوزه درباره فلسفه سادگی در سیره اهل بیت(ع) نیز به توضیح سه محور پرداخت و گفت: محور نخست، تمرکز بر معنویت است؛ چراکه تجمل‌گرایی انسان را از اهداف متعالی زندگی اسلامی دور می‌کند. محور دوم، حفظ آرامش روانی زوجین نام دارد؛ زیرا تجمل‌گرایی سبب اضطراب، مقایسه‌گری و فشار روانی می‌شود. محور سوم، پایداری زندگی است؛ چراکه سادگی سبب کاهش بحران‌های مالی و فشارهای اقتصادی می‌شود.
وی درباره نقش سادگی در آغاز زندگی مشترک بیان کرد: نخست، پیشوایان دینی با عمل به سادگی ازدواج، آن را تأیید کردند. دوم، سادگی موجب کاهش تنش‌های مالی، افزایش آرامش و لذت‌های حلال زوجین می‌شود. سوم، سادگی به تقویت صمیمیت می‌انجامد و چهارم، تمرکز زوجین بر مهارت‌های زندگی اخلاقی را تقویت می‌کند.
ربانی با بیان اینکه جوانان باید پیش از ازدواج به کسب آمادگی‌های لازم شخصیتی، فکری، عاطفی و مهارتی بپردازند، درباره وظایف نهادهای مسئول گفت: دستگاه‌هایی همچون وزارت ورزش و جوانان، حوزه‌های علمیه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید زمینه دسترسی جوانان به مشاوره‌های پیش از ازدواج را تسهیل کنند و در آموزش مهارت‌های زندگی پیش‌قدم باشند تا شاهد کاهش آسیب‌هایی مانند طلاق در جامعه باشیم.
وقتی تجمل‌گرایی جای مهارت‌های زندگی را می‌گیرد
اگرچه آموزه‌های دینی سادگی را یکی از شروط مهم در ازدواج موفق معرفی کرده‌اند، اما در عمل، بسیاری از خانواده‌ها زیر بار سنگین انتظارات فرهنگی و فشارهای اقتصادی، سبک فاطمی و علوی را به دست فراموشی سپرده‌اند. پدیده‌هایی مانند چشم‌وهم‌چشمی، مسابقه در مهریه و جهیزیه و انتظارات فراتر از استطاعت مالی، باعث شده که جوانان بسیاری حتی جرئت نزدیک‌شدن به مقوله ازدواج را نداشته باشند.
زینب رمضانعلی‌زاده، کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی و سطح سه حوزه علمیه، سال‌ها در عرصه آموزش مباحث خانواده فعال بوده و سابقه مسئولیت در کمیسیون فرهنگی شورای شهر کاشان را نیز در کارنامه دارد. وی هم‌اکنون نایب‌رئیس مجمع اقشار بسیجیان شهرستان کاشان است.
وی با اشاره به عوامل مؤثر بر تجمل‌گرایی در ازدواج گفت: گاهی خود زوجین به تجمل گرایش دارند و گاهی والدین‌شان بر تجمل‌گرایی اصرار می‌ورزند؛ اما اگر عزت‌نفس و توکل به خدای متعال در شکل‌گیری زندگی زوجین محور قرار گیرد، شاهد این حجم از آسیب‌پذیری در نهاد خانواده نخواهیم بود. متأسفانه رسانه‌ها نیز در تعمیق این تجمل‌گرایی بی‌تأثیر نبوده‌اند. افراد با هر سطحی از امکانات دچار احساس ناکامی هستند؛ چرا که سطحی بالاتر از جایگاه خود را برای زندگی متصورند.
این مشاور خانواده با اشاره به فشارهای فرهنگی موجود در جامعه اظهار کرد: در مواردی شاهدیم که جوانان با آگاهی و استقلال، ازدواجی ساده و بی‌تکلف را انتخاب می‌کنند؛ اما همچنان زیر فشارهای فرهنگی و اجتماعی قرار می‌گیرند. خانواده‌ها در این میان نقشی کلیدی دارند؛ چه در تشدید این وضعیت و چه در تغییر آن.
وی به تجربه‌های موفق در زمینه ازدواج‌های ساده نیز اشاره کرد و گفت: در خانواده‌هایی که فرزندان با روحیه مسئولیت‌پذیر تربیت شده‌اند و باور دارند که زندگی باید ساختنی باشد، ساده‌زیستی نه‌تنها آسیب‌زا نیست، بلکه موجب تحکیم رابطه عاطفی می‌شود. زندگی این افراد آرام‌تر، امن‌تر و رضایت‌بخش‌تر است، چراکه رضایت خداوند را بر رضایت مردم ترجیح می‌دهند.
رمضانعلی‌زاده درباره راهکارهای ترویج فرهنگ ساده‌زیستی در جامعه بیان کرد: الگوهای در دسترس نقش بسزایی دارند؛ برای مثال اگر خانواده‌های خوش‌نام محله با وجود تمکن مالی، مراسمی ساده برگزار کنند، بسیاری از خانواده‌های دیگر نیز به این باور می‌رسند که ازدواج آسان، شدنی و ارزشمند است. رسانه‌ها نیز در این میان مسئولیت سنگینی دارند.
وی به توضیح پیامدهای تجمل‌گرایی برای زوج‌های جوان پرداخت و ادامه داد: سه تا پنج سال ابتدایی زندگی، دوران شناخت و سازگاری است؛ اما وقتی آغاز این مسیر با حواشی پرهزینه و حرف و حدیث همراه شود، انرژی روانی زوجین صرف حل بحران‌های بیرونی می‌شود. در چنین شرایطی، فرصت شناخت و آرامش از بین می‌رود و بی‌ثباتی روانی جایگزین آن می‌شود.
این مشاور خانواده با استناد به این حدیث از پیامبر اسلام(ص) که «هیچ بنایی در اسلام محبوب‌تر از ازدواج نیست» تأکید کرد: والدین باید به جای دغدغه‌های نمایشی، بر اصل زندگی تمرکز کنند. متأسفانه در حالی که هیچ تلاشی برای آموزش مهارت‌های زندگی صورت نمی‌گیرد، هزینه‌های گزافی صرف مراسم گوناگون می‌شود. آبرو زمانی حفظ می‌شود که فرزندان بتوانند زندگی مستقل و موفقی را اداره کنند، نه زمانی که صرفاً ظاهری پرزرق‌وبرق فراهم شود.
وی توصیه کرد: زوجین باید از خودافشایی در فضای مجازی پرهیز کنند و با تمرین تاب‌آوری و خویشتن‌داری، پستی و بلندی‌های زندگی را در کنار یکدیگر پشت سر بگذارند تا زندگی‌شان مصداق این آیه شریفه قرآن باشد که می‌فرماید: «لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» تا در کنار هم به آرامش برسند و مهر و رحمت میان‌شان برقرار باشد.
سادگی در ازدواج؛ گامی به‌سوی برکت
در میان روایت‌های میدانی، محمود وافی و فاطمه سلیمانی، زوج جوانی که به تازگی ازدواج کرده‌اند، تجربه جالبی دارند. وافی، داماد جوان متولد ۱۳۸۱ که طلبه علوم دینی است، درباره نگاهش به سادگی در ازدواج گفت: از همان ابتدای خواستگاری، یکی از شروط اصلی من، ساده‌بودن در آغاز و ادامه زندگی بود. هرچند خانواده من و همسرم از نظر مالی در وضعیت مناسبی هستند، اما من و پدرم که هر دو طلبه‌ایم، به این باور رسیده‌ایم که اگر ما در جایگاه طلبه و الگوی اجتماعی سخت بگیریم، دیگران هم ناخواسته به این مسیر سخت‌گیرانه کشیده می‌شوند.
به گفته وی، نگاه خانواده‌اش به مهریه و جهیزیه هم با این سادگی هم‌راستا بوده است: خواهران خودم مهریه‌های کمتر از ۱۴ سکه داشتند و جهیزیه‌ای ساده؛ اما حالا زندگی‌های آرام و موفقی دارند. خدا در قرآن فرموده است: «نَحنُ نَرزُقُهُم وَإِیّاکُم.» اگر ساده بگیریم، خدا خودش جبران خواهد کرد.
وافی درباره نگاهش به مهریه بیان کرد: مهریه، حق مسلم زن و نشانه صداقت مرد است. برخلاف عرف رایج جامعه که معمولاً مهریه‌های سنگینی تعیین می‌کنند، اما نیت پرداخت آن را ندارند، من با تأکید پدرم، مهریه همسرم را که برابر پنج سکه بود، در همان روز عقد به‌طور کامل پرداخت کردم. در گذشته برخی مراجع می‌گفتند اگر مهریه بیش از توان مرد باشد و نیت پرداختش وجود نداشته باشد، عقد اشکال شرعی دارد.
وی درباره برگزاری مراسم نیز گفت: خانواده همسرم، مذهبی و متشرع هستند؛ وقتی پیشنهاد برگزاری مراسمی ساده را دادیم، نه‌تنها مخالفتی نکردند، بلکه کاملاً همراه شدند. همسرم حتی گفت اگر مراسم عروسی هم نگیریم، اشکالی ندارد. مراسم عقد نیز بسیار ساده برگزار شد؛ فقط با یک شام خانوادگی و حضور اقوام درجه‌یک.
این تازه‌داماد در پاسخ به اینکه آیا اکنون از انتخاب خود رضایت دارد یا نه، تصریح کرد: ما انتخاب‌مان را بر مبنای عقل و شرع انجام دادیم. هر چیزی که مطابق با آموزه‌های اهل بیت(ع) و عقل فطری ما بود، انتخاب کردیم؛ حتی اگر هزار بار دیگر به گذشته برگردیم، باز همین مسیر را می‌پیماییم.
وی در توصیه‌‌ای به جوانان گفت: هیچ‌کس را پیدا نمی‌کنید که به توصیه‌های اسلام عمل کرده و پشیمان شده باشد. اگر واقعاً به حضرت ولی‌عصر(عج) توکل کنیم و بگوییم «شما خیر ما را بهتر می‌دانید» قطعاً خیر نصیب‌مان خواهد شد.
وافی با نگاهی به تغییر نقش‌ها بعد از ازدواج بیان کرد: همسرم پیش از ازدواج در کاشان به فعالیت‌های فرهنگی و کتاب‌محور مشغول بود. وقتی از ایشان پرسیدم آیا بعد از ازدواج و سکونت در قم، به‌دلیل کاهش فعالیت‌های بیرون از خانه ناراضی نیست، جواب داد: «پیش از این فعالیتم در حوزه جهاد تبیین بود، حالا که متأهل شده‌ام، جهادم در همسرداری و تربیت فرزند است.»
وی درباره جهیزیه نیز اظهار کرد: تصمیم گرفتیم پنج قلم اساسی زندگی را ما تهیه کنیم و بقیه وسایل را خانواده همسرم فراهم کنند، آن هم ساده؛ حتی از همان ابتدا گفتیم نیازی به مبلمان نداریم. خانواده همسرم هم کاملاً همراه بودند و پدرم گفت که نباید به‌دلیل جهیزیه، آغاز زندگی را به تأخیر انداخت. ایشان همیشه تأکید داشت که پدر و مادر همسر، از این پس پدر و مادر خودت هستند. اگر چنین نگاهی داشته باشی، دیگر نمی‌خواهی به آن‌ها فشار بیاوری یا زندگی را سخت بگیری.
این طلبه جوان تأکید کرد: قرآن ۱۴۰۰ سال پیش فرموده است که «الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ؛ شیطان شما را از تهی‌دستی و فقر می‌ترساند»، اما خداوند وعده داده که «يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ؛ خدا آنان را از فضل خود بی‌نیاز می‌کند.» در نهایت هم باید باور کنیم همان‌طور که قرآن وعده داده است، اگر ازدواج کنیم و ساده بگیریم، خداوند از فضل خود ما را بی‌نیاز خواهد کرد و فضل خدا بی‌نهایت است.
بازگشت به حکمت‌های فراموش‌شده ازدواج
در ادامه فاطمه سلیمانی، عروس جوان متولد ۱۳۸۷ نیز درباره تجربه ازدواج ساده خود گفت: در جامعه امروزی، بسیاری از خانواده‌ها در برگزاری مراسم عروسی و تهیه جهیزیه، نگاه تجمل‌گرایانه‌ای دارند و مسائلی را که می‌توان به سادگی حل کرد، به دغدغه‌های بزرگ تبدیل کرده‌اند. به نظر من، ریشه این مشکل در ناآگاهی نسبت به حکمت‌ها و اهداف واقعی سنت‌‌های ازدواج نهفته است.
وی ادامه داد: یکی از حکمت‌های اصلی جشن عروسی، اعلان عمومی پیوند دو جوان است تا در آینده نیز نسبت فرزند آن‌ها روشن باشد؛ اما متأسفانه امروز این هدف اصلی به حاشیه رفته و تجملات جای آن را گرفته است، در حالی که اسلام هرگز شادی حلال را به خرج‌های اضافی مشروط ندانسته و عروسی پرهزینه را هم تضمینی برای خوشبختی نمی‌داند.
این تازه‌عروس در خصوص جهیزیه نیز اضافه کرد: برخی خانواده‌ها به جای تمرکز بر نیازهای واقعی، به چشم‌وهم‌چشمی و اصطلاحاً «برج‌سازی» می‌پردازند. شروع زندگی به هزینه نیاز دارد؛ اما بسیاری از این هزینه‌ها ساخته ذهن و فضای جامعه‌اند. اگر ساده‌زیستی را در پیش بگیریم، می‌توانیم با حداقل امکانات، زندگی آرام و موفقی داشته باشیم.
وی با اشاره به موانع موجود در مسیر ازدواج گفت: موانع همیشه وجود دارد؛ اما مهم این است که ما چه چیزهایی را مانع می‌دانیم و چطور با آن‌ها برخورد می‌کنیم. کسی که به دنبال عروسی پرزرق‌وبرق باشد، قطعاً با مشکلات مالی مواجه می‌شود؛ اما با ساده‌گرفتن، بسیاری از این موانع رفع خواهد شد. گاهی ما خودمان مانع‌تراشی می‌کنیم.
سلیمانی به بخشی از معیارهای نادرست در انتخاب همسر اشاره کرد و افزود: برخی دختران انتظار دارند طرف مقابل خانه، ماشین، شغل خاص یا مدرک تحصیلی مشخصی داشته باشد، در حالی که هیچ‌کدام از این‌ها ضامن آرامش و خوشبختی نیست. باید میان آسایش و آرامش فرق گذاشت. امکانات ممکن است آسایش بیاورد؛ اما لزوماً آرامش به دنبال ندارد.
وی مهم‌ترین ملاک ازدواج را هم‌کفو بودن دانست و تصریح کرد: هم‌کفوبودن یعنی هماهنگی در عقاید و اخلاق؛ عقیده یعنی نگاه فرد به زندگی و اخلاق یعنی روحیات و منش. اگر انتخاب ما براساس هم‌کفوی باشد، بهتر می‌توانیم اولویت‌ها را بشناسیم و انتخابی آگاهانه داشته باشیم.
این تازه‌عروس گفت: اگر انسان هدف روشنی در زندگی مشترک داشته باشد، در برابر فشارها و سختی‌ها ایستادگی می‌کند. طبیعتاً فشارهایی از سوی اطرافیان، جامعه یا حتی محیط‌هایی مثل مدرسه وجود دارد؛ اما کسی که هدف داشته باشد، انگیزه‌ای عمیق برای ادامه مسیر خواهد یافت. در نهایت همه‌چیز به اولویت‌های انسان بازمی‌گردد. اگر اولویت صرفاً امکانات و تجملات باشد، تحت‌تأثیر حرف دیگران قرار می‌گیریم؛ اما اگر هدف آرامش، رشد و تکامل در زندگی مشترک باشد، مسائل سطحی نمی‌تواند مسیر ما را منحرف کند.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که پیروی از سبک ساده و باصفای ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، اگرچه ضرورتی فرهنگی و دینی است، اما بدون حمایت و همراهی نهادهای اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای، به دشواری قابل تحقق خواهد بود. در سال‌های اخیر، تعدادی از نهادها و تشکل‌ها با اجرای طرح‌هایی تلاش کرده‌اند تا این الگو را به جوانان و خانواده‌ها یادآوری و مسیر ازدواج آسان و ساده را هموار کنند.
نقش رسانه‌ها به‌ویژه رسانه‌های دینی و قرآنی در این میان بسیار برجسته است. تولید برنامه‌های تلویزیونی، پادکست‌ها و محتواهای آموزشی که زندگی ساده و مؤثر را ترویج کند، می‌تواند به تغییر نگرش جامعه کمک کند. انعکاس داستان زوج‌های موفقی که با حداقل امکانات زندگی مشترک خود را آغاز کرده‌اند، الگویی روشن برای دیگران خواهد بود؛ همچنین خانواده‌ها و بزرگان فامیل نقش تعیین‌کننده‌ای در پذیرش این الگو دارند. بازگوکردن اهمیت نیت پاک و اعتماد به خداوند در آغاز زندگی مشترک، می‌تواند به بخشی از سنت‌ها و فرهنگ‌های خانوادگی تبدیل شود.
در نهایت، بازگشت به الگوی ساده‌زیستی در ازدواج نیازمند حرکتی جمعی است؛ حرکتی که هم نهادهای مذهبی، هم مسئولان فرهنگی و هم رسانه‌ها و خانواده‌ها باید در آن هم‌گام باشند تا ارزش‌های حقیقی ازدواج و زندگی مشترک دوباره به جامعه بازگردد.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
