سرمه اصفهان بر چشم اشعار صائب

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست «بازتاب اصفهان در اشعار صائب» به‌مناسبت روز بزرگداشت صائب تبریزی، شاعر نامدار اصفهانی، عصر روز گذشته، 10 تیرماه به همت مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل، با حضور علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی، در عمارت هنرمند واقع در خیابان ابن‌سینا برگزار شد. 

محمدابراهیم ایرج‌پور، عضو هيئت علمی دانشگاه پیام نور در این نشست اظهار کرد: اصفهان با پیشینه تاریخی بسیار ارجمند و ارزشمندی که در حوزه‌های هنری گوناگون داشته است، لقب پایتخت فرهنگ و ادب ایران را به دوش می‌کشد و شاعران بزرگی در سالیان متمادی در خود پرورانده و به جهان ادب و زبان فارسی تقدیم کرده است. صائب تبریزی یکی از همین شعرای بزرگ به‌شمار می‌رود. 

وی افزود: اگرچه ما این شاعر را به نام صائب تبریزی می‌شناسیم، اما او در اصفهان به دنیا آمد و درگذشت و عمده آثارش نیز به این شهر اشاره دارد. از آنجا که صائب برآمده از تبریز و پدرش تبریزی بود، به تبریزی شهرت پیدا کرد. شغل پدرش تجارت بود و عموی او معروف به «شیرین‌ قلم» یا «شیرین ادا» نیز خطاط بسیار ماهری بوده است. صائب نزد او خطاطی را فراگرفت.

این استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه صائب تبریزی در دوران صفویه می‌زیست، گفت: صفویه، یکی از دوره‌های باشکوه تاریخ ماست. اصفهان در تاریخ بعد از اسلام، سه دوره پایتخت ایران بوده است. ما در دوره سلجوقیان، بزرگترین مرزهای ایران پس از اسلام را داشتیم که باشکوه‌ترین دوره تاریخ ایران به‌شمار می‌رود و پایتختش اصفهان بود. سلطه سلجوقیان از روم شروع می‌شد و تا نزدیکی‌های چین را در بر می‌گرفت.

رواج شعر و ادب فارسی از عثمانی تا هندوستان

وی ادامه داد: دوره صفویه مقارن با دوره سبک هندی است. در آن زمان فرهنگ ما آنچنان گستردگی پیدا کرده بود که شعر و زبان فارسی، رونق و رواج داشت. نه‌تنها در هندوستان، بلکه در کرانه غربی و دربار عثمانی نیز به فارسی سخن می‌گفتند. با اینکه سلطان سلیم خون بسیاری از ایرانیان را ریخت، اما دیوان شعر فارسی دارد. 

ایرج‌پور بیان کرد: در کتابی به نام «با کاروان هند» اثر مرحوم احمد گلچین معانی، نام بیش از 600 شاعر برده شده است که از ایران و به‌ویژه اصفهان به دربار هند رفتند و در آنجا مورد احترام و اقبال بودند. به همین دلیل است که اشعار آن زمان را به نام سبک هندی می‌شناسیم؛ البته بهتر است همچون بسیاری از بزرگان، آن را «سبک اصفهانی» بنامیم. ویژگی خاص این سبک، مضمون‌پردازی است. 

وی اضافه کرد: در کتاب «در کوچه‌باغ زلف» اثر ادیب فرهیخته، خسرو احتشامی، مضامین عمده‌ای که صائب به آن توجه داشته، آورده شده است؛ البته این کتاب متمرکز بر نگاه صائب به اصفهان نیست. مرحوم محمدعلی ساعد نیز مقاله‌ای با عنوان «اشعار صائب در هند و اصفهان» را در سال 1381 به چاپ رساند.

پرتکرارترین کلمات در شعر صائب 

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور با اشاره به پرتکرارترین کلمات به‌کار رفته در اشعار صائب گفت: کلماتی همچون اصفهان 49 مرتبه، صفاهان 56 و اصفاهان 10 مرتبه و زنده‌رود 60 مرتبه در ابیات صائب تکرار شده است. صائب در دیوان خود، سه غزل مستقیم در مدح اصفهان دارد.

وی با بیان اهمیت سرمه در شعر صائب تأکید کرد: سرمه از دیرباز معروف‌ترین محصول اصفهان بوده و در دیوان صائب نیز پرتکرار است. بیش از 40 بیت از حدود 170 بیتی که صائب در آن‌ها به اصفهان پرداخته، با سرمه ارتباط دارد. روشنی‌‌بخش و زیباکننده چشم و بندآمدن صدا در صورت خوردن سرمه از کارکردهای آن بوده است.

ایرج‌پور ادامه داد: صائب عاشق سرمه بود و طبق بررسی ما، در 458 بیت از کلمه سرمه بهره برده است. سیب اصفهان هم معروف‌ترین نوع سیب در قدیم بود و صائب در مضامین خود به آن اشاره کرده است.

وی در پایان اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که صائب مکرر از آن استفاده کرده، کلمه اصفهان و شهرهای دیگر همچون کاشان و قزوین است. بعضی از ابیات صائب حتی به گلایه او از اصفهان اشاره دارد که می‌تواند ناشی از توجه‌نکردن به شعرش باشد یا به این دلیل که آن‌گونه که باید و شاید، قدر نمی‌دیده است.

زهرا مظفری‌فرد