پیاده‌روی مذهبی؛ ارتباط با عالم معنا از مسیر حرکت و سفر
سنت‌های پیاده‌روی مذهبی در جهان با حفظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، نشان‌دهنده اشتیاق مشترک بشریت برای ارتباط با عالم معنا از طریق سفرهای روحانی است.
پیاده‌روی مذهبی در ادیان گوناگون، آیینی مقدس شناخته می‌شود. هندوها در مراسم «کومبه‌میلا» برای طلب آمرزش گناهان گردهم می‌آیند. بودائیان سالانه با جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون زائر به معبد سن‌سوجی در ژاپن می‌روند. مسیحیان نیز در سالروز مصلوب‌شدن حضرت عیسی(ع) در واتیکان گردهم می‌آیند و سوگواری می‌کنند و یهودیان هر جمعه در کنار دیوار ندبه در مسجدالاقصی به عبادت می‌پردازند.
این سنت‌ها اگرچه در ظاهر متفاوت هستند، اما همگی بر اهمیت پیاده‌روی مذهبی بهمثابه عملی روحانی تأکید دارند. در هر یک از این آیین‌ها با رویکردهای دینی و معنوی مختلف، پدیده پیاده‌روی مذهبی بهمثابه عملی عبادی، جایگاه ویژه‌ای دارد. این سنت دیرینه در میان جوامع مذهبی گوناگون به شیوه‌های متنوعی برگزار می‌شود که هر یک از این سنت‌ها با حفظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، بیانگر جنبه‌های مختلف این عمل عبادی مشترک میان ادیان هستند.
پیاده‌روی مذهبی در دیگر ادیان؛ سیر و سلوکی فراتر از جغرافیا
در گستره ادیان و مکاتب فکری جهان، پیاده‌روی همواره بهمثابه یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین اشکال عبادت مورد توجه بوده است. این سنت دیرینه که در باورهای عمیق معنوی ریشه دارد، در هر آیین به شکلی متجلی شده است و پیوند ناگسستنی میان جسم و روح برقرار می‌کند.
هندوئیسم: مراسم «کومبه‌میلا» در جایگاه یکی از بزرگترین گردهمایی‌های مذهبی جهان، هر سه سال یک بار، میلیون‌ها هندو را برای غسل در آب‌های مقدس رود گنگ گردهم می‌آورد. این آیین که با هدف تطهیر روح و طلب آمرزش انجام می‌شود، گاه تا ۱۵۰ میلیون زائر را در خود جای می‌دهد.
در باورهای دینی هندوها، رود گنگ جایگاهی بی‌همتا دارد. این رودخانه که نماد پاکی و رستگاری شناخته می‌شود، در اعتقادات سنتی هندوها دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی‌ست؛ مثل اعتقاد به تطهیر گناهان، به این معنا که هندوها باور دارند غسل در آب‌های رود گنگ می‌تواند انسان را از همه گناهان پاک کند. این اعتقاد در متون مقدس هندو ریشه دارد که گنگ را رودخانه‌ای الهی می‌دانند؛ البته مراسم مذهبی مرتبط با گنگ فقط به‌‌دلیل ویژگی‌های تطهیری آن نیست، بلکه این آیین‌ها یادآور نبرد اساطیری میان خدایان و نیروهای اهریمنی در متون کهن هندو نیز هست.
براساس این روایات، گنگ نماد پیروزی نیکی بر شر است و هر ساله در جشن‌هایی مانند «کومبه‌میلا»، میلیون‌ها هندو با پای پیاده به سواحل این رودخانه می‌آیند تا در این پیروزی معنوی سهیم شوند. سفر به شهرهای مقدس حاشیه گنگ، همواره با پیاده‌روی همراه بوده است. زائران مسافت‌های طولانی طی می‌کنند تا خود را به این رود برسانند و در آب‌های آن غسل کنند؛ البته در هندویئسم از این قبیل مراسم باز هم دیده می‌شود؛ برای نمونه زیارت ساباریمالا در قلب جنگل‌های کرالا، یکی از خارق‌العاده‌ترین مراسم مذهبی جهان است که هر ساله برگزار می‌شود.
این معبد مقدس هندوها میزبان یکی از طولانی‌ترین و دشوارترین زیارت‌های مذهبی است. ویژگی‌های این زیارت نیز منحصربه‌فرد است؛ زائران باید از مسیرهای سنگلاخی و شیب‌دار کوهستانی عبور کنند و در بعضی بخش‌ها از رودخانه‌های خروشان بگذرند. بسیاری از آنان مسافتی بیش از ۵۰ کیلومتر را پیاده طی می‌کنند. آماده‌سازی روحی و جسمی خاصی برای این زیارت لازم است. در سال ۲۰۱۹، رکورد حضور حدود ۷۰ میلیون زائر در این مراسم ثبت شد. این زیارت، نماد سفر روحانی انسان به سوی روشنایی‌ست. هر قدم در این مسیر ناهموار، نشانه‌ای از پشت سر گذاشتن دشواری‌های زندگی مادی محسوب می‌شود. زائران معتقدند این سفر دشوار آن‌ها را به درک عمیق‌تری از حقیقت وجود می‌رساند.
بودیسم: معبد سن‌سوجی در ژاپن با جذب سالانه حدود ۲۰ میلیون زائر، به یکی از مهم‌ترین مقاصد زیارتی پیروان این آیین تبدیل شده است. این مکان مقدس سالانه میزبان حدود ۲۰ میلیون زائر از نقاط گوناگون جهان است که برای عبادت و تزکیه نفس به این معبد می‌آیند.
مسیحیت: در میان سنت‌های دینی مسیحیان، سفرهای زیارتی پیاده جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از شناخته‌شده‌ترین این مسیرها، راهی‌ست که به کلیسای سانتیاگو د کامپوستلا در اسپانیا منتهی می‌شود. این رسم زیارتی در سده‌های میانه ریشه دارد و تا امروز ادامه یافته است. این مسیر زیارتی که از چندین کشور اروپایی می‌گذرد، هر سال پذیرای شمار زیادی از زائران است. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۳۰۰ هزار تن این راه را پیمودند. این سفر معنوی که به زبان اسپانیایی، «کامینو د سانتیاگو» نامیده می‌شود، درواقع مجموعه‌ای از راه‌های باستانی است که همگی به آرامگاه یکی از حواریون مسیح در شمال غرب اسپانیا ختم می‌شود.
سابقه این سفرهای پیاده به سده نهم میلادی بازمی‌گردد. روایت این سنت دیرینه در اثر ادبی «خاطرات یک مغ» اثر پائولو کوئلیو بازتاب یافته و از این طریق، بسیاری از مردم جهان با این رسم آشنا شده‌اند. جالب آنکه این تنها مسیر زیارتی پیاده در مسیحیت نیست و نمونه‌های دیگری نیز وجود دارد.
علاوه بر جاده سانتیاگو که مسیرهای متعددی از کشورهای گوناگون اروپا به سوی کلیسای جامع سانتیاگو د کامپوستلا دارد، آیین‌های مهم دیگری نیز وجود دارد. یکی از برجسته‌ترین این مراسم، گردهمایی سالانه مسیحیان در واتیکان در روزی است که به باور آنان حضرت عیسی(ع) به صلیب کشیده شد. در این مراسم، مؤمنان بر سنگ مقدسی که به اعتقادشان نشانه‌ای از خون مسیح بر آن باقی مانده است، حاضر می‌شوند.
این سفرهای زیارتی که ترکیبی از حرکت جسمانی و تجربه معنوی است، نه تنها برای مسیحیان، بلکه برای بسیاری از جویندگان معنویت و دوستداران تاریخ جذابیت دارد. تداوم این سنت پس از گذشت قرن‌ها، نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه آن در فرهنگ مسیحی است.
یهودیت: دیوار ندبه در اورشلیم، هر جمعه میزبان یهودیانی است که برای دعا و راز و نیاز به این مکان مقدس می‌آیند. یهودیان در مناسبت‌های خاصی به زیارت اماکن مقدس خود می‌روند و این سفرها اغلب با پای پیاده انجام می‌شود.
بومیان آمریکا: در میان سنت‌های بومی آمریکای لاتین که با فرهنگ سرخ‌پوستی آمیخته شده نیز اشکالی از سفرهای معنوی پیاده وجود دارد که نشان‌دهنده اشتراکات فرهنگی در زمینه سفرهای روحانی‌ست.
این نمونه‌ها فقط بخشی از تنوع گسترده سنت‌های پیاده‌روی مذهبی در جهان محسوب می‌شود. هر یک از این مراسم با حفظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، نشان‌دهنده اشتیاق مشترک بشریت برای ارتباط با عالم معنا از طریق سفرهای روحانی است. از صحراهای خاورمیانه تا کوهستان‌های آسیا، این سنت‌های کهن همچنان زنده و پویا باقی مانده‌اند و هر ساله میلیون‌ها نفر را به حرکت درمی‌آورند.
بررسی‌های روان‌شناختی نشان می‌دهد که پیاده‌روی‌های طولانی، تأثیر شگرفی بر آرامش ذهن و تقویت حالات معنوی دارد. هنگامی که این حرکت جسمانی با نیت دینی همراه می‌شود، به تجربه‌ای عمیق و تحول‌آفرین تبدیل می‌گردد. این همان رمز ماندگاری سنت پیاده‌روی مذهبی در ادیان گوناگون است؛ از پیاده‌روی زائران اربعین تا زیارت‌های میلیونی هندوها و بودائیان.
گردشگری مذهبی؛ سفر همزمان روح و جسم
امروزه گردشگری مذهبی یکی از پررونق‌ترین شاخه‌های صنعت گردشگری شناخته می‌شود. بسیاری از مردم جهان سفرهای خود را نه صرفاً برای دیدن مناظر، بلکه برای تزکیه نفس و تقرب به حقیقت برنامه‌ریزی می‌کنند. این نگاه، پیاده‌روی مذهبی را از عملی فردی به پدیده‌ای اجتماعی فرهنگی تبدیل کرده است که هر ساله میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به حرکت درمی‌آورد. این سنت مشترک میان ادیان، گواهی زنده بر وحدت در عین کثرت تجربه‌های معنوی انسان‌هاست.
پیاده‌روی اربعین؛ تجلی تمدن حسینی
پیاده‌روی اربعین حسینی(ع) که هر ساله در ماه صفر برگزار می‌شود، جایگاه بی‌نظیری در میان آیین‌های مذهبی جهان دارد. این مراسم باشکوه با حضور سالانه بیش از ۲۰ میلیون زائر از ۸۰ کشور مختلف، به بزرگترین گردهمایی مذهبی سالانه در سطح جهانی تبدیل شده است.
لازم به ذکر است که گردهمایی «کومبه‌میلا» در هند که جمعیتی فراتر از این تعداد در آن شرکت می‌کنند، هر سه سال یک بار برگزار می‌شود و مراسمی سالیانه محسوب نمی‌شود. شمار زائران پیاده‌روی اربعین در دو دهه اخیر رشد تصاعدی داشته است و هر سال بر عظمت آن افزوده می‌شود.
مسیر اصلی این پیاده‌روی مقدس از نجف تا کربلا و به طول حدود ۸۰ کیلومتر است که زائران از مسیرهای فرعی متعددی در شهرهای عراق به آن می‌پیوندند. در طول این مسیر، ایستگاه‌های استراحت موسوم به موکب در فاصله هر دو تا سه کیلومتر برپا می‌شود که خدمات متعددی به زائران عرضه می‌کنند. این حرکت عظیم صرفاً مراسمی مذهبی نیست، بلکه تلفیقی از عزاداری و حرکت جمعی‌ست که همبستگی امت اسلامی و مقاومت در برابر ظلم را به نمایش می‌گذارد. برخلاف مراسم «کومبه‌میلا» در هند که هر سه سال یک بار برگزار می‌شود و بیشتر جنبه محلی دارد، اربعین دارای بعد جهانی و از تنوع فرهنگی بی‌نظیری برخوردار است.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی این مراسم بسیار قابل توجه است. اربعین به بزرگترین نظام خودجوش مردمی در جهان تبدیل شده و الگویی بی‌نظیر از مدیریت جمعیت ارائه می‌دهد. فرهنگ مهمان‌نوازی شیعیان در این مراسم به بهترین شکل تجلی می‌یابد و این حرکت به کانون وحدت مسلمانان جهان تبدیل شده است.
در مقایسه با دیگر مراسم بزرگ مذهبی، اربعین از چند جنبه ممتاز است. این مراسم به‌صورت سالانه برگزار می‌شود، در حالی که کومبه‌میلا هر سه سال یک بار انجام می‌گیرد. اگرچه کومبه‌میلا در دوره برگزاری خود جمعیت بیشتری جذب می‌کند، اما اربعین از نظر سازمان‌یافتگی و نظم حرکتی ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد.
زیارت اربعین؛ تجلی همبستگی فرامذهبی و فراقومی
مراسم پیاده‌روی اربعین به پدیده‌ای فراتر از آیینی مذهبی سنتی تبدیل شده است. این حرکت عظیم انسانی ابعاد قابل تأملی دارد:
گستره مشارکت‌کنندگان، شیعیان از تمام مکاتب فکری، جمعیت قابل توجهی از اهل تسنن، پیروان دیگر ادیان و مذاهب و غیرمذهبی‌های علاقه‌مند به تجربه‌های معنوی را تشکیل می‌دهد.
همزمان که اربعین در سنت‌های کهن شیعی ریشه دارد، به پدیده‌ای کاملاً مدرن و جهانی تبدیل شده است. این مراسم نشان داده که هم می‌توان هویت مذهبی عمیق داشت و هم گفتمان جدید جهانی ایجاد کرد. مراسم اربعین با افزایش تنوع ملیتی شرکت‌کنندگان و نقش فزاینده در دیپلماسی فرهنگی، تحولی عمیق در جایگاه تمدن اسلامی ایجاد کرده است.
در اسلام، علاوه بر پیاده‌روی اربعین، دو مراسم مهم دیگر نیز شامل پیاده‌روی‌های مذهبی می‌شود؛ مراسم حج که سالانه میلیون‌ها مسلمان در آن شرکت می‌کنند و بخش‌هایی از آن با پیاده‌روی همراه است و پیاده‌روی‌های رضوی که در سال‌های اخیر رونق گرفته و زائران ایرانی مسافت‌های طولانی به سوی حرم امام رضا(ع) در مشهد طی می‌کنند.
بسیاری از ادیان دارای مراسم پیاده‌روی باشکوه هستند؛ اما تعداد معدودی از آن‌ها، همچون پیاده‌روی اربعین توانسته‌اند علاوه بر جنبه مذهبی، به نمادی از وحدت و قدرت اجتماعی تبدیل شوند. این پدیده علاوه بر نمایان‌کردن نیاز بیش از پیش انسان مدرن به معنویت و دین، نشان می‌دهد که دین می‌تواند در عین حفظ اصالت، با نیازهای جامعه مدرن نیز ارتباط برقرار کند.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
