Quranda fəlsəfə
Fəlsəfə tədqiqatçısı və müəllimi Əli Məhcur bu fəlsəfə ilə Quranın ziddiyyətli olmadığını vurğulayır ki, onun mətnini aşağıda oxuya bilərsiniz:
Quranın heç bir yerində fəlsəfə sözü yoxdur. Miladdan dörd yüz il əvvəl fəlsəfə Sokratın fikirləri ilə ciddi şəkildə başlamışdı. Peyğəmbərin dövrünə, yəni miladi VI əsrə qədər fəlsəfənin ciddi bir elm sahəsi kimi önə çıxması təxminən min il olmuşdur. Amma Quranda bu söz işlədilmir. Bu həqiqəti nəzərə alaraq bəziləri Quranın fəlsəfə ilə heç bir əlaqəsi olmadığını söyləyə bilər. Amma biz səthi baxmırıq. Quranın məzmunu bizim üçün zahiri mətni qədər vacibdir.
Quranda fəlsəfədən başqa bir söz işlədilmişdir ki, bu söz Ərəbistan yarımadasında və əlbəttə ki, İran ərəbləri arasında fəlsəfə ilə sinonim olmuşdur. Bu sözün ərəb dilində nisbətən qədim nəsli vardır və əgər yunan dilində “fəlsəfə” sözü, farsca isə “fərzanəgi” sözü bir sıra biliklər üçün işlənirsə, ərəbcə onların sinonimi “hikmət” sözüdür.
“Hikmət” Quranda iyirmi dəfə işlədilir. Rağib İsfahaninin "Müfrədat" kitabında yazdığı "hikmət" sözü elm və ağıl vasitəsilə həqiqətə çatmaq deməkdir.
Deməli, hikmət nə ağılın özüdür, nə də elmin özü. Daha doğrusu, elmin və ağlın tətbiqinin məhsuludur. Qurani-Kərimin bu sözü işlətdiyi bir çox hallarda bu, eyni mənaya gəlir. Qurani-Kərimdə bu sözün işlədilməsi, Platonun əsərlərinin mətnində fəlsəfə mənasına çox yaxın olan bir məna yada salır. Məsələn, “Bəqərə” surəsinin 269-cu ayəsində oxuyuruq: "Allah istədiyinə hikmət bəxş edər, kimə hikmət verilsə, ona çoxlu xeyir verilmişdir. Onları ancaq ağıl sahibləri xatırlayarlar”. Aydındır ki, bu ayədə hikmət birinci olaraq Allah tərəfindən verilmiş, ikincisi isə “xeyir”lə əlaqələndirilmişdir. Bu xüsusiyyətlərin hər ikisi də Platonun fəlsəfə dediyi şeydə mövcuddur.
Bunlardan əlavə, “əql və rasionallıq” əslində fəlsəfi metodun xidmətçilərindən biridir. Necə ki, ümumi mənasında hər cür biliyin sinonimi olan “elm” də fəlsəfi metodun bir hissəsidir. Quranda bu cür fəlsəfənin tələblərinə çoxlu işarələr vardır. Bu əlavələr Quran dinləyicilərini istər-istəməz fəlsəfəyə yönəldən məfhumlar sistemi kimidir. Əgər kimsə Quranı hər hansı digər kitab kimi əvvəldən axıra qədər oxumağa qərar verərsə, bu kitab bir neçə səhifədə ona düşünməyi, elm öyrənməyi və təfəkkür etməyi tövsiyə edir. Belə bir insan istər-istəməz fəlsəfəyə meyl edər. Bütün bunlarla yanaşı, Quranın əsas mövzuları da ən mühüm fəlsəfi mövzularla üst-üstə düşür. Allah, mənəviyyat, insan, mərifət və əxlaq Quranla fəlsəfə arasında ortaq mövzulardır.
4074459
