جهش تولید فرصتی برای تغییر ریل اقتصادی کشور است

محمدرضا حیدری، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با اشاره به نام‌گذاری سال 99 با عنوان جهش تولید، اظهار کرد: به نظر می‌رسد عنوان جهش تولید نگاهی آینده‌پژوهانه به اقتصاد ایران دارد، یعنی با توجه به ناکامی‌های اقتصادی پس از جنگ که اوج آن در دهه 90 بوده است و به واسطه تحریم‌های ابتدای این دهه و سپس بی‌باوری به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، نگاه به خارج، غفلت از ظرفیت‌های داخلی، تداوم خام‌فروشی و وابستگی به نفت، شکل‌گیری دور جدید تحریم‌ها و آشکار شدن بخش‌های دیگری از ناکارآمدی‌های ما در ماجراهای سیل و کرونا و ...، جهش تولید به نوعی تغییر ریل اقتصاد برای آینده کشور محسوب می‌شود.

وی افزود: در ریل قبلی، هر چه کوپه و واگن و صندلی را عوض کردیم، ریل به سمت وابستگی‌ها به خارج، خام‌فروشی‌ها، ناکارآمدی‌های حکمرانی اقتصادی و شکل‌گیری محیط رانت‌آلود و فسادخیز اقتصادی حرکت کرد و به نظر من، جهش تولید هشداری به ماست تا یک بار برای همیشه ریل اقتصاد را عوض کنیم. اگر سیاست ما دینی است و قانون اساسی مأموریت‌های مشخصی چون استقلال، پیشرفت، امنیت، عدالت و رفاه اقتصادی را تعیین کرده، اقتصاد کشور نیز باید مقتضی با نظام سیاسی و مقوم آن باشد؛ ولی در سی سال پس از جنگ، سیاست‌های اقتصادی ما نوعا لیبرال و بازی در زمین سلطه بوده است. به همین دلیل، فکر می‌کنم با این شعار، می‌توانیم یک بار برای همیشه یک پرش به سمت ریل مطلوب که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بیانیه گام دوم انقلاب، قانون اساسی و گفتمان رهبری موجود است، انجام دهیم و از وضعیتی که مردم گرفتارش شده‌اند، نجات پیدا کنیم.

پارادایم حاکم بر حکمرانی اقتصادی نیازمند تغییر است

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان بیان کرد: مجلس هنوز سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را به قانون تبدیل نکرده است و در هر موردی هم که قانونی وجود داشته، نسبت به اجرای آن نظارت نشده است، در نتیجه دولت طی شش سالی که از ابلاغ این سیاست‌ها گذشته، عملا در این زمینه اقدام جدی‌ای انجام نداده است. به نظر من، برای اجرای این سیاست‌ها باید نوعی عزم ملی به خصوص در قوای سه‌گانه برای تغییر پارادایم حاکم بر حکمرانی اقتصادی کشور اتفاق بیفتد. بر این اساس، می‌توانیم ظرفیت‌های عظیم مردمی، نخبگانی و ملی را پای کار اقتصاد بیاوریم که در حال حاضر، این ظرفیت‌ها عملا جدی گرفته نشده است. به این ظرفیت‌ها، می‌توان ظرفیت‌های دیگری را نیز اضافه کرد، از جمله اول بودن در ذخایر نفت و گاز، موقعیت ژئوپلیتیک، تنوع اقلیمی و معادن، موقعیت ترانزیتی و ده‌ها ظرفیت عظیم که متأسفانه دیده نشده و به آنها پشت شده است و باید به میدان بیاید.

حیدری اضافه کرد: اگر این اتفاق بیفتد، می‌توانیم تحریم را به جای تهدید، فرصت بدانیم و از طریق نوآوری، راه‌های میان‌بر، استفاده از ظرفیت جوانان و شرکت‌های دانش‌بنیان و پذیرش اندکی ریسک و کار جهادی، این پرش و جهش را سازمان‌دهی کنیم. در صنعت نفت کشور، چند هزار کالا در زنجیره ارزش پتروشیمی و پالایش نفت با ارزش افزوده‌های ده‌ها برابری و بعضا صدها برابری وجود دارد که به واسطه غفلت از ظرفیت‌های جوانان دانشگاهی و نخبگان کارآفرین، این اتفاق نیفتاده است و به همین دلیل، حتی پتروشیمی که در زنجیره‌های اولیه ارزش قرار دارد، احیانا رانت‌آلود، دولتی، انحصاری و غیرمنسجم با محیط اجتماعی و اقتصادی مربوطه است که برای نمونه می‌توان به حوادث ماهشهر در جریان اعتراض به قیمت بنزین اشاره کرد.

ظرفیت‌های دولت الکترونیک مورد غفلت قرار گرفته است

وی با تأکید بر اینکه ما نیازمند فرهنگ جهادی هستیم، افزود: ما باید ادبیات‌مان را اصلاح کنیم؛ مثلا ادبیات خصوصی‌سازی باید به مردمی کردن اقتصاد؛ بوروکراسی به مدیریت جهادی؛ خام‌فروشی به ارزش افزوده حداکثری منابع ملی؛ نگاه به غرب به نگاه به متحدان استراتژیک از جمله کشورهای همسایه و محور مقاومت و کشورهایی که در تحریم‌ها همدست دشمنان ما نیستند و نیز گفتمان مونتاژ به گفتمان ماشین‌سازی و خلق فناوری تغییر کند. در قضیه کرونا مشخص شد که ما چقدر نسبت به ظرفیت‌های دولت الکترونیک و کسب‌وکار دیجیتال کوتاهی و تنبلی کرده‌ایم و باید به گفتمان دولت هوشمند، چابک و مبتنی بر شفافیت و پاسخگویی رو بیاوریم.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان تصریح کرد: باید بندهای 24گانه اقتصاد مقاومتی را مبتنی بر مفهوم جهش تولید بازتعریف کرده و بر اساس نیاز روز، به خصوص مدل‌های عملیاتی آن را به‌روزرسانی کنیم و با استقرار مجلس یازدهم که امیدواریم مثل مجلس دهم منفعل نباشد، در یک سال باقی مانده دولت دوازدهم که خود دولت نیز انگیزه دارد تا بخشی از خسارت‌هایی را که وارد کرده است جبران کند، فرصت را مغتنم بدانیم تا ان‌شاءالله در سال 1400، یک دولت جوان و انقلابی حاصل این رویکرد شود و اقتصاد ایران در ریل صحیح قرار بگیرد.

تحریم تلنگری برای اصلاح اشتباهات است

وی در پاسخ به این سوال که فکر نمی‌کنید با توجه به تحریم‌ها و مشکلات موجود در سیاست خارجی نمی‌توانیم از ظرفیت‌های خودمان استفاده کنیم و بعضا حتی موقعیت ژئوپلیتیکی کشور ما توسط دشمنان دور زده می‌شود، گفت: با وضعیت و نگاه موجود، مشکل همین است، ولی اگر نگاه ما این باشد که تحریم تلنگری است تا ببینیم کجای راه را اشتباه رفته‌ایم، تحریم به فرصت تبدیل می‌شود؛ برای مثال ده‌ها روش برای مبادلات ارزی، کالایی و تجاری ما وجود دارد که دولت‌های مختلف، بانک مرکزی و نهادهای ذی‌ربط به دلایل مختلف در طول زمان از آنها غفلت کرده‌اند. اگر تحریم فرصتی باشد تا ما این روش‌ها را یکی یکی به بوته آزمون بیاوریم، مشخص می‌شود که کدام یک از آنها تا درصد بالایی می‌تواند مشکل مبادلات ما را حل کند، ولی وقتی ما تمام تخم‌مرغ‌هایمان را در سبد سوئیفت می‌گذاریم و اخیرا هم به FATF تعهد می‌دهیم تا اقداماتی را انجام دهیم، همین گرفتاری پیش می‌آید. مثل این است که دست‌های خود را با زنجیر ببندیم و نتوانیم کاری انجام دهیم و کلید قفل زنجیر هم دست خودمان باشد. اولا نباید این کار را انجام می‌دادیم و حالا که انجام داده‌ایم، باید کلید را برداشته و قفل زنجیر را باز کنیم. متأسفانه در دولت‌های مختلف این وادادگی، انفعال و تنبلی وجود داشته و این گرفتاری‌ها را برای مردم ایجاد کرده است.

حیدری این ادعا را که ما تولید ملی نداریم و هر چه هست، مونتاژ ملی است، رد کرد و افزود: این ادعا نوعی گاف و سیاه‌نمایی است. معتقدم در این زمینه خیلی تنبلی و کوتاهی کرده و فقط نوک بینی‌مان را نگاه کرده‌ایم، احیانا رانت‌آلود عمل کرده، انحصار ایجاد کرده‌ایم، دولت‌ها مداخلات غیر لازم انجام داده‌اند و بخش خصوصی مستقل ملی شکل نگرفته و به آن پروبال داده نشده است. در مواردی که جوانان و افراد خلاق و نوآور پای کار آمده‌اند، مثل نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، هسته‌ای، فضایی، موشکی و حتی صنایع مادر مثل پتروشیمی، فولاد، پالایشگاه و نیروگاه پیشرفت خوبی داشته‌ایم؛ ولی هر جا که رانت‌آلود، انحصاری و مداخلات اضافی بوده است گرفتار شده‌ایم که برای نمونه می‌توان به صنعت خودرو اشاره کرد. نباید بحث تولید را یا سیاه یا سفید ببینیم، بلکه این حوزه ترکیبی از رنگ‌هاست. البته در زمینه ماشین‌سازی، در طول سی سال گذشته، همواره به واردات ماشین‌آلات و تجهیزات علیه تولیدکننده داخلی یارانه داده‌ایم که اشتباه بوده و باید اصلاح شود.

کرونا دو روی سکه فرصت و تهدید است

وی در خصوص موانع اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و استفاده از ظرفیت‌های مردمی در اقتصاد، گفت: اولین موانع، بی‌باوری مسئولان نسبت به اصل «ما می‌توانیم»، وادادگی در برابر هژمونی غرب، پیر و خسته شدن، تجمل‌گرایی و خوی اشرافی‌گری است. علاوه بر این‌ها باید به نقش ادوار مجلس در سامان‌دهی به درآمدزایی نفت و گاز و هدایت آن به سمت توسعه ملی، ریل‌گذاری برای حرکت بخش خصوصی و تسهیل فضای کسب‌وکار، میزان توانمندی و ریسک‌پذیری و کارآمدی و روحیه جهاد اقتصادی در کارآفرینان بخش خصوصی، وجود روحیه کارمندی در نسل جوان و ریسک‌پذیر نبودن برای نوآوری و مشارکت‌جویی مردم در فعالیت‌های اقتصادی مولد به جای سفته‌بازی توجه کرد.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان بیان کرد: شیوع ویروس کرونا در کوتاه‌مدت نوعی رکود را تحمیل می‌کند، کسب‌وکارهای خرد آسیب می‌بینند و ممکن است بیکاری تشدید شود، ولی در عین حال فرصت‌های جدیدی نیز ایجاد می‌شود؛ مثل ارتقا میلیاردها دلاری کسب‌وکارهای دیجیتال، پوست‌اندازی محیط اقتصادی نظام سلامت، اراده جدی برای شکل‌گیری دولت الکترونیک و هوشمند و در دستورکار قرار گرفتن شفافیت از رهگذر دولت الکترونیک. در واقع اگرچه ماجرای کرونا تلخ است، ولی روی دیگر آن فرصت محسوب می‌شود، اگر دو روی این سکه را به رسمیت بشناسیم و فقط این یا آن را نگاه نکنیم.