کرونا اصل توجه به دین را افزایش داده است

حجت‌الاسلام محمد قطبی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با اشاره به تأثیرات بحران کرونا بر مناسبات دینی و معرفت‌شناختی جامعه، اظهار کرد: در زمینه مباحث اندیشه‌ای و معرفتی، وقتی انسان با مشکلات، سختی‌ها و موانعی مواجه می‌شود که حل آنها پیچیده و مشکل است، به صورت طبیعی متوجه قدرت برتری در عالم هستی می‌شود. ممکن است نسلی از انسان‌ها سرعت انتقال ذهن و توجهشان به این قدرت برتر سریع‌تر و بیشتر باشد و برخی جوامع و افراد دیرتر متوجه خالق متعال شوند. انسان وقتی با مسئله پیچیده‌ای مواجه می‌شود که نمی‌تواند آن را حل کند، متوجه می‌شود که قدرتی فراتر از آنچه به صورت طبیعی با آن سروکار داشته است، وجود دارد. این کمک می‌کند تا ذهن و فکر انسان آرام آرام متوجه خالق هستی و قادر متعال شود و بعد معرفتی‌اش را تقویت کند.

وی افزود: تقویت بعد معرفتی البته به فعالیت‌های جانبی هم نیاز دارد، یعنی روحانیون، علما و دانشمندان دین می‌توانند در اینجا تأثیرگذار بوده و انسان را زودتر متوجه آن قدرت ابدی لایزال کنند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان اضافه کرد: در بعد مناسکی و آیین‌های مذهبی، چون تجمع افراد زمینه ابتلا به ویروس را فراهم می‌کند، باعث شد تا اجتماعات بشری با اختلال مواجه شود و آسیب ببیند، یعنی هم اجتماعات مذهبی تعطیل شد و تحت‌الشعاع قرار گرفت و هم اجتماعات اقتصادی، هنری، فرهنگی و ... که مربوط به ویژگی خاص این ویروس است. در طول تاریخ و در میان حوادث بزرگ اعم از جنگ‌ها و بیماری‌ها، به ندرت موردی پیدا می‌شود که تأثیر منفی بر مناسک، آیین‌ها و اجتماعات مذهبی گذاشته باشد، به جز همین ویروس‌های واگیردار که جمعیت باید از هم دور باشند و فاصله بگیرند.

مناسک فردی به قوت خود باقی است

حجت‌الاسلام قطبی تصریح کرد: در حالت دوم که مناسک و آیین‌های مذهبی دچار لطمه شده و خسارت دیده است، چون در دین اسلام مناسک جایگزین فراوان وجود دارد، مثل نماز که اصالتاً انفرادی خواندن آن واجب است و خواندن آن به صورت جماعت ثواب دارد، یا در زیارت به طور معمول هر کس در هر جایی که باشد، می‌تواند به اهل‌بیت(ع) توجه داشته باشد و اگر به اماکن مقدسه مشرف شود، ثواب بیشتری دارد، بنابراین بعد مستحبات و رجحان‌ها ضرر کرده و آسیب دیده و بعد واجب یعنی نماز، توجه به اهل‌بیت(ع) و عبادت سر جای خودش محفوظ است؛ چون در عبادت، انسان در تنهایی و به صورت فردی و با وجود خویش میان خود و خالقش پیوند برقرار می‌کند. هیچ مانعی از بیرون نمی‌تواند به این بعد آسیب بزند و آن بعد استحبابی و رجحانی که اگر می‌شد بهتر بود، تحت‌الشعاع قرار گرفته و فعلاً متوقف شده است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا بحران کرونا می‌تواند موجب تقدس‌زدایی از مناسک دینی و ایجاد نوعی سکولاریسم شود، گفت: گاهی عاملی از بیرون به صورت غیر عادی بر انسان قداست پیدا می‌کند، مثل هندوها که گاو را مقدس می‌دانند، این منشأ دینی و آسمانی ندارد و استناد عقلی در پس آن نهفته نیست، بنابراین تحت شرایطی می‌تواند آسیب ببیند و ذهن افراد به سمت دیگری برود، اما آنچه در دین اسلام مقدس می‌دانیم، یعنی توسل به اهل‌بیت(ع)، توجه به خداوند، مستحب بودن نماز جماعت و ارزش و اهمیت مسجد، قداست متقن دارد، یعنی صرفاً بر اساس اطلاعات کهنه و قدیمی به آنها اعتقاد نداریم، بلکه این اعتقاد منشأ عقلی، دینی و آسمانی دارد که به این راحتی از دست نمی‌رود. کسی که مسلمان است و خدا را قبول دارد، با یک ویروس که دینش را از دست نمی‌دهد. کسی که به اهل‌بیت(ع) اعتقاد دارد، با چند روز بسته شدن حرم ایشان که اعتقادش برداشته نمی‌شود. مگر چند سال پیش داعش مرقد امام عسکری(ع) را تخریب نکرد و نزدیک به دو سال مردم نمی‌توانستند به زیارت بروند؟ مگر این اتفاق باعث شد تا اعتقاد مردم به امام حسن عسکری(ع) برداشته شود؟ به محض اینکه مرقد بازسازی شد، مردم دوباره به زیارت رفتند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان ادامه داد: قداستی که منشأ عقلی و منطقی داشته باشد، با موارد مقطعی و گذرا از بین نمی‌رود؛ ولی اگر قداستی عرفی و معمولی و بدون منشأ عقلی و وحیانی باشد، در شرایط بحرانی آسیب می‌بیند. آنچه ما به آن اعتقاد داریم، همه بر اساس آموزه‌های دینی است، یعنی متن متقن و استدلال عقلی در اختیار داریم مبنی بر اینکه اهل‌بیت(ع) وجود دارند و شفا می‌دهند. کسی که نماز می‌خواند و به آن اعتقاد دارد و در خانه نماز خواندن را ادامه می‌دهد، اگر فردا روزی به او گفته شود که در مسجد نماز جماعت را اقامه کند، قوه اصلی‌اش در نماز خواندن و اعتقاد به خدا باقی بوده و فقط از بعد استحبابش چند روزی محروم شده است. از طرف دیگر، دانشگاه‌ها هم تعطیل شده، آیا این باعث می‌شود که دانشجویان نسبت به دانشگاه بدبین شده و بگویند علم فایده ندارد؟ در حالی که در خانه به مطالعه ادامه داده و دوباره به کلاس برمی‌گردند، اصل و ذات علم که نابود نشده است. به همین ترتیب، اصل و ذات نماز از بین نرفته که بگوییم برگشت دوباره آن سخت است. در طول تاریخ، مردم در خانه‌های خود به حضرات معصومین(ع) متوسل می‌شدند و انسان‌های زیادی بوده‌اند که حتی یک بار هم به کربلا مشرف نشدند، اما اعتقادشان به امام حسین(ع) از کسی که چندین بار به کربلا مشرف شده، بیشتر بوده است.

وی افزود: بنابراین اینکه مکان مقدسی چند روزی بسته یا تخریب شود یا ممنوعیت رفت‌وآمد به آنجا وجود داشته باشد، قداست خودش را از دست نمی‌دهد، چون ابتنای عقلی و استناد منطقی دارد و قوه مرکزی یعنی توجه به اهل‌بیت(ع) نیز تعطیل نشده است و حتی اگر کسی در منفردترین حالت، تنهای تنها در کنج زندان باشد، می‌تواند به خدا و اهل‌بیت(ع) توجه داشته باشد. اتفاقاً در چنینی شرایطی شاید این توجه افزایش پیدا کند، یعنی متوجه می‌شویم که چقدر دوری از اهل‌بیت(ع) برای ما آسیب به دنبال دارد و باید دل‌هایمان را به آنها نزدیک‌تر کنیم. وقتی هم که انسان به قدرت برتر عالم هستی بیشتر توجه می‌کند، به ملزومات آن شامل نماز، مسجد، زیارت و اهل‌بیت(ع) نیز توجه بیشتری پیدا خواهد کرد. این نوعی توهم است که بگوییم قداست این‌ها کم یا زیاد می‌شود. ایرانیان سال‌های سال از زیارت عتبات محروم بودند، ولی آیا زمانی که این محرومیت برداشته شد، مردم دیگر به زیارت عتبات نرفتند؟ به نظر من چندین برابر رشد کرده و علاقه به زیارت کربلا بیشتر شد، یا مثلاً در طول سال‌های حضور داعش در سوریه، مسیر زیارتی این کشور بسته بود، اگر این مسیر باز شود، آیا مردم به زیارت نمی‌روند؟ قطعاً با علاقه بیشتری خواهند رفت؛ چون این‌ها تأثیرات مقطعی است و هیچ‌وقت نمی‌تواند عمق یک باور دینی متقن و مسلم را تحت‌الشعاع قرار دهد. شاید عده‌ای با این بهانه‌ها می‌خواهند توجه جوانان به دین را کمرنگ کنند.

جامعه به سمت سکولاریزه شدن نمی‌رود

حجت‌الاسلام قطبی با بیان اینکه سکولاریزه شدن تابع مؤلفه‌های زیادی است، گفت: سکولاریسم در مفهوم ساده به این معناست که مردم زندگی عادی خود را از امور دینی جدا کنند، یعنی امور دینی به صورت مقوله‌ای جدا مثلاً در کلیسا انجام شده و امور جاری زندگی اعم از سیاست و اقتصاد و اجتماع نیز جدا اداره شود و صرفاً منطق انسانی داشته باشد. بررسی کنید که آیا در روزهای ظهور کرونا، توجه مردم به دین کمرنگ شده یا بیشتر؟ اتفاقاً آنها وقتی متوجه می‌شوند که دین در ۱۴۰۰ سال پیش دستور داده که نظافت و بهداشت رعایت شود و قرآن صراحتاً می‌گوید که به آنچه می‌خورید، باید توجه داشته باشید تا باعث سلامتی‌تان بشود و اگر موجبات عدم سلامتی را برای دیگران به وجود آورید، مدیون آنها هستید و باید این دین را ادا کنید، هرگز به سمت سکولاریزه شدن نمی‌روند و در واقع دین را در متن زندگی خود حس می‌کنند.

وی اضافه کرد: مردم زمانی که نتوانستند به مسجد بروند، نماز را کنار نگذاشتند و در خانه‌های خود آن را اقامه کردند، پس نماز از ابعاد اصلی دین آنها محسوب می‌شود. بنابراین اصل توجه به دین نه تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز پیدا کرده، هر چند مظاهر اجتماعی آن کمرنگ و مظاهر فردی برجسته‌تر شده است. اگر روزی توجه مردم به دین در زندگی‌شان کاهش پیدا کند و به اصل دین و مناسک و آیین‌های دینی بی‌تفاوت شوند، می‌توان احتمال سکولاریزه شدن جامعه را داد، ولی در جامعه ما نه تنها اصل توجه به دین کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز پیدا کرده است. وقتی دین قوت پیدا کند و تقویت شود، یقیناً در جهت مقابل سکولاریزه شدن و نافی آن خواهد بود. همین پیشنهاد مقام معظم رهبری با عنوان رزمایش مواسات مؤمنانه، آموزه‌ای دینی است، یک سفارش اقتصادی و عرفی و اجتماعی نیست، یعنی اتفاقاً دین است که در شرایط بحرانی بیشتر از علم به اداره جامعه و حل مشکلات کمک می‌کند. حتی در جوامعی مثل کشور ما که دین قوی‌تری وجود داشت، مواجهه با بحران نسبت به کشورهای دیگر آرام‌تر بود، چون عمق توکل به خدا و اعتماد به کمک خداوند و اهل‌بیت(ع) نگرانی بزرگ را از ما گرفت. در بعضی از کشورها وضعیت به گونه‌ای شد که به اسلحه و رفتارهای خشن پناه آوردند، ولی در کشور ما این اتفاق نیفتاد، چون ایمان مردم به خدا قوی است و وقتی دین تا این اندازه در متن زندگی تجلی پیدا می‌کند، قطعاً جامعه به سمت سکولاریزه شدن نخواهد رفت.