سبک زندگی اسلامی تضادی با علوم جدید ندارد
مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی معتقد است؛ تحقق سبک زندگی اسلامی، در گرو فرهنگ و آموزش است و از طرفی این نوع سبک زندگی تضادی با علوم جدید ندارد.
سبک زندگی اسلامی از مهم‌ترین موضوعات بحث‌برانگیز و چالشی در چند دهه اخیر است که درباره آن نظرات و دیدگاه‌های مختلف و بعضاً متناقضی مطرح شده است، برخی با این ادله که در دوره جهانی شدن به سر می‌بریم و جامعه ایرانی در حال گذار از سنت به تجدد است، امکان تحقق سبک زندگی اسلامی را آن هم در شکل عمومی و گسترده ناممکن می‌دانند، اما در این میان برخی نیز بر این باورند که سبک زندگی اسلامی در دوران مدرن هم امکان تحقق دارد.
خبرنگار ایکنا اصفهان، در همین رابطه درصدد است در سلسله گفتوگوهای تفصیلی به بررسی این دو دیدگاه مختلف بپردازد و در همین زمینه گفت‌وگویی با مجید ابهری، جامعه‌شناس و از موافقان سبک زندگی اسلامی داشته است. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ به لحاظ مفهومی، چه تعریفی از سبک زندگی می‌توان ارائه داد؟
سبک زندگی مفهوم جدیدی است که از اوایل قرن بیستم وارد علوم اجتماعی و رفتاری به‌ویژه روانشناسی شد و سبک زندگی اسلامی با ظهور اسلام خود را نشان داد. در غرب، سبک و روش زندگی از اوایل قرن بیستم آغاز شد و پدیده جدیدی به حساب می‌آید.
ایکنا ـ شما معتقدید که سبک زندگی از نظر فکری و فرهنگی قابل تقسیم‌بندی است و می‌توان از سبک زندگی اسلامی، غربی یا انواع دیگر سخن گفت؟
بله، سبک زندگی از نگاه رفتارشناسی اجتماعی می‌تواند به دو نوع غربی و اسلامی تقسیم شود. من در کتاب سبک زندگی به طور کامل به آن پرداخته‌ام، ولی هم مکتب اسلام و هم مکاتب اجتماعی غربی سبک زندگی را به یک گونه مورد تعریف قرار داده‌اند، یعنی روش زندگی و اجزای تفکر انسان درباره زندگی فردی و اجتماعی خودش و دیگران.
ایکنا ـ منظور از سبک زندگی اسلامی چیست و چه خصوصیات، کارویژه‌ها و الزاماتی دارد؟
از نگاه کارشناسان و نخبگان علوم اجتماعی اسلامی، سبک زندگی اسلامی بر محور باورهای قرآنی، اخبار، احادیث و سنت نبوی(ص) قرار دارد، آنچنان که مقام معظم رهبری فرموده‌اند سبک زندگی اسلامی مجموعه‌ای از رفتارهای فردی، خانوادگی و اجتماعی مبتنی بر باورهای اسلامی است. الزامات سبک زندگی اسلامی تماما حول محور قرآن و سیره پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) قرار دارد، حتی انعقاد نطفه نیز باید براساس باورها و دستورات اسلامی باشد، چون دین اسلام و مکتب تشیع برای تمام رفتارهای انسانی، از جزء تا کل دستورات لازم را داده‌اند. بنابراین، می‌توانم با شجاعت بگویم که سبک زندگی اسلامی کامل‌ترین، متقن‌ترین و منطقی‌ترین روش زندگی از قبل از تولد تا زمان مرگ و بعد از آن محسوب می‌شود.
ایکنا ـ با توجه به اینکه در دوران مدرن و عصر گذار از سنت به تجدد به سر می‌بریم، آیا سبک زندگی اسلامی در چنین شرایطی قابل تحقق است و می‌تواند پاسخگوی نیازهای روز و اقتضائات زمان باشد؟
این نکته باید گوشزد شود که سبک زندگی هیچ ارتباطی با شرایط روزگار ندارد، چون روش‌هایی از زندگی است که فرد براساس باورها، ارزش‌ها، معیارها، سلیقه و دانش خود انتخاب می‌کند. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «فرزند زمان خویشتن باش» یعنی فرزندان خود را بر اساس معیارهای منطقی و قابل قبول روز تربیت کنید، مثلا اگر ما در زمان طفولیت خود با گِل بازی می‌کردیم یا اسباب‌بازی‌های ساده داشتیم، کودکان امروز باید با وسایل جدید بازی کنند. همین‌طور اگر در گذشته با شتر به مسافرت می‌رفتیم، امروز باید با هواپیما سفر کنیم. در واقع باورهای مبتنی بر سبک زندگی اسلامی در پذیرش معیارهای جدید هیچ مشکلی ندارد، ولی اگر بخواهیم بگوییم سبک زندگی غربی برهنگی و روابط حیوانی را توصیه می‌کند، ما این سبک زندگی را نه قبول داریم و نه به طرفداران خود توصیه می‌کنیم.
بیشتر بخوانید:
ایکنا ـ برخی کارشناسان معتقدند در شرایط امروز سبک زندگی اسلامی قابل تحقق نیست، چون همه فرهنگ‌های موجود در جهان به سمت یکسان شدن پیش می‌روند و ما تحت سلطه نیروی برتر از خودمان یعنی فرهنگ و تکنولوژی غربی قرار داریم، بنابراین هیچ کشور اسلامی نمی‌تواند سبک زندگی اسلامی را محقق کند؛ نظر شما در این باره چیست؟
با کمال عذرخواهی باید عرض کنم کارشناسانی که می‌گویند سبک زندگی اسلامی امروز کاربردی نیست، سواد و دانش علوم اجتماعی اسلامی ندارند، یعنی سبک زندگی اسلامی را نمی‌شناسند. سبک زندگی اسلامی مجموعه‌ای از رفتارهاست که به دیروز و امروز ربطی ندارد، مثل احترام به بزرگ‌ترها که در غرب نیز این‌گونه است، یا جستجوی علم و دانش و دریافت آنها که ربطی به زمان ندارد. سبک زندگی اسلامی درباره نحوه غذا خوردن، ازدواج کردن، روابط زناشویی، نام‌گذاری فرزند، ارتباطات اجتماعی، صله رحم، روابط با دوستان و اقوام و .. گفت‌وگو می‌کند و این‌ها مسائلی نیست که به زمان تعلق پیدا کند، یعنی کهنه و فرسوده شود، یا نیاز به تجدیدنظر در آنها باشد. در مسائلی که به ابزار و فناوری مرتبط است، سبک زندگی اسلامی توصیه اکید دارد که از علوم روز استفاده شود، مثلا اگر تا دیروز به بیمار داروهای سنتی و قدیمی می‌دادیم، امروز باید از واکسن و دانش جدید استفاده کنیم، همین‌طور است استفاده از ابزار و وسایل جدید مثل رایانه و اینترنت، البته در ابعاد مثبت و منطقی آن.
ایکنا ـ اینکه می گویید سبک زندگی اسلامی مجموعه‌ای از باورها و رفتارهاست و ربطی به دیروز و امروز ندارد، کارشناسانی نیز معتقدند در همه این زمینه‌ها، فرهنگ و سبک زندگی ما در حال تبدیل شدن به سبک زندگی غربی است، مصداق روشن آن روابط جوانان امروزی با یکدیگر است؛ در این زمینه نظرتان چیست؟
فرهنگ ما به این سمت پیش نمی‌رود، باورهای افرادی که ریشه در علوم اجتماعی اسلامی ندارد، به این سمت پیش می‌رود، مثلا در خصوص ازدواج، سبک زندگی اسلامی ساده‌زیستی را توصیه می‌کند و اینکه زن و شوهر نسبت به یکدیگر وفادار و صادق، یکرنگ و روراست باشند و در فرزندآوری و نام‌گذاری روش‌های معینی داشته باشند و این‌ها هیچ ارتباطی با فرهنگ غربی ندارد، بلکه این محورهای عقیدتی و آرمانی در باورهای هزار ساله اسلامی ما ریشه دارد، مگر اینکه عده‌ای برای عقب نماندن از روشنفکران امروزی و ادا و اطوار غربی درآوردن، ازدواج سفید یا روابط حیوانی را به جای سبک زندگی انتخاب کنند.
ایکنا ـ برای تحقق سبک زندگی اسلامی در جامعه، چه فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش روی آن وجود دارد؟
برای تحقق سبک زندگی اسلامی، نیازی به مسائل دیگر نداریم، فقط باید فرهنگ و آموزش ما از نظر الگوهای رفتاری از دبستان تا دانشگاه براساس علوم اجتماعی اسلامی باشد، مثل روانشناسی اسلامی که اصول بسیار دقیقی در این زمینه از نهج‌البلاغه و قرآن وجود دارد، چنانچه در خصوص نحوه تربیت فرزندان، روابط با همسر، پدر و مادر، همسایگان، همسفران و...، دستورات اساسی و کاربردی در اسلام آمده و همان‌طور که عرض کردم، هیچ ربطی به زمان ندارد. فقط در جایی که با شتر مسافرت می‌کردیم، امروز باید از وسایل جدید برای حمل‌ونقل استفاده و ابزار و فناوری جدید را انتخاب کنیم. امروز دیگر کسی از اصفهان تا تهران را با شتر مسافرت نمی‌کند، مگر اینکه قصد تحقیق داشته باشد، یا از حالت نرمال خارج شده باشد.
بنابراین، فرصت‌سوزی در این زمینه‌ها ربطی به باورها و سبک زندگی ندارد، بلکه به سلیقه فردی و اجتماعی اشخاص مربوط است. اینکه بخواهیم سبک زندگی اسلامی را در جامعه پیاده‌سازی کنیم، تا حدودی موفق بوده‌ایم، ولی نتوانسته‌ایم به‌طور کامل این کار را انجام دهیم، چراکه همواره چالش‌هایی بین باورهای اسلامی و غربی وجود داشته است و عده‌ای نمی‌خواهند قبول کنند که برای هر دردی از روانشناسی و علوم رفتاری، در اسلام نسخه وجود دارد و بدشان می‌آید که بگویند اسلام برای تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی دستورالعمل ارائه می‌دهد. بنده حاضرم در هر جا و به هر شکل، میزگرد و مناظره و مصاحبه برگزار کرده و در این زمینه با نخبگان بحث کنم.
ایکنا ـ چالش‌های پیش روی سبک زندگی اسلامی چیست؟
ما نمی‌خواهیم به‌طور کامل از استحاله فرهنگی خارج شویم، برخی از افراد می‌خواهند باورهای اسلامی را در ظروف غربی بریزند و این امکان‌پذیر نیست. وقتی شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی تا این اندازه در زندگی ما رسوخ کرده است، نمی‌توانیم و قدرت آن را نداریم سبک زندگی اسلامی را که براساس پاکی، پاکدامنی و صداقت استوار است، در زندگی خود پیاده کنیم. براساس سبک زندگی اسلامی، خیانت در روابط زناشویی به‌طور کلی مطرود است، ولی در زندگی اینترنتی، افراد روابط موازی و چندجانبه می‌توانند داشته باشند، بنابراین معلوم است که توانایی و قدرت جدا شدن از این انگیزه‌ها و راهبردها را ندارند.
ایکنا ـ عده‌ای معتقدند چون جامعه تحت تأثیر نفوذ فرهنگی غرب قرار دارد، نمی‌توان به راحتی سبک زندگی اسلامی را محقق کرد، شما به عنوان رفتارشناس مسلمان چه راهکاری برای این تحقق دارید؟
ممکن است بعضی از افراد، کارشناسان و همکاران دانشگاهی از عرایض من دلخور شوند. اگر ما نتوانسته‌ایم سبک زندگی اسلامی را در زندگی فردی و اجتماعی محقق کنیم، قصور از خودمان بوده است. آموزش و پرورش، رسانه‌ها و صداوسیما در مسیر سبک زندگی اسلامی حرکت نکرده‌اند، چراکه می‌ترسیم با انگ اُمل بودن، از جامعه کنار گذاشته شویم، ولی اگر به یک‌باره تصمیم بگیریم براساس باورهای اسلامی که هیچ تضادی با علوم جدید ندارد، حرکت کنیم، آن وقت سلبریتی‌ها، الگوهای رفتاری، دولتمردان، اساتید و نخبگان براساس سبک زندگی اسلامی حرکت کرده و تغییر می‌کنند و می‌بینیم چقدر ساده است که سبک زندگی اسلامی در جامعه محقق شود.
محبوبه فرهنگ
انتهای پیام
