حبیبی برای حسین(ع) غریب
حبیب بن مظاهر، حافظ قرآن، فقیه، محدث، عارف و مخلص به ولایت اهل بیت(ع)، از شخصیت‌های اثرگذار در حماسه عاشورا بود که حضرت سیدالشهدا(ع) در خطابه‌های متعددی، درباره وی سخن گفته، اقدامات او را تأیید و شخصیت حبیب را به صفاتی خاص متصف کرده است.
با وجود تأکید فراوان پیامبر گرامی اسلام(ص) بر تمسک توأمان به ثقلین یعنی قرآن و اهل بیت(ع)، چنانکه شایسته بود، به ثقل اهل بیت(ع) عنایت نشد و متأسفانه پس از رحلت رسول خدا(ص)، ماجرای سقیفه پیش آمد. در ادامه نیز با منع کتابت حدیث و سپس تهدید و ارعاب و حتی گاهی قتل راویان احادیث حضرات معصومین(ع) از سوی امویان، تلاش گسترده‌ای در محو آثار ائمه(ع) صورت گرفت تا جایی که از افرادی چون ابوهریره، یکی از اصحاب پیامبر(ص) که شخصیت روایی‌اش همواره مورد بحث بوده و در دفاع یا رد او سخن‌ها گفته شده است، در جوامع حدیثی نزدیک به ۵۳۷۴ حدیث نقل شده (سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواری)؛ اما از شخصیت گران‌سنگی چون امام حسین(ع) در مجامع روایی احادیث زیادی دیده نمی‌شود.
برای نمونه از حضرت سیدالشهدا(ع) در دوران 10 ساله امامت‌شان هیچ حدیث فقهی که به‌طور مستقیم از خود آن حضرت شنیده شده باشد، نقل نشده است. آنچه غالباً از ایشان روایت شده، احادیثی است که اصحاب و فرزندان امام، خصوصاً حضرت سجاد(ع) از ایشان روایت کرده‌اند. بدیهی است که جست‌وجو و واکاوی در همین گنجینه موجود از کلام امام حسین(ع) در زوایا و ابعاد متعدد، بهره و برکات فراوانی به ارمغان خواهد آورد.
در میان سخنان گهربار امام حسین(ع)، نام شخصیت‌هایی به چشم می‌خورد که بررسی و تحلیل این اسامی سبب وضوح بیشتر نقش و جایگاه آنها در نهضت حسینی می‌‌شود. یکی از این افراد، حبیب بن مظاهر، فقیه، محدث، عارف و مخلص به ولایت اهل بیت(ع) است. او که حافظ قرآن نیز بود، یکی از شخصیت‌های اثرگذار در حماسه عاشوراست. براساس نقل برخی از تاریخ‌نگاران، حبیب بن مظاهر جزو تابعین و نسل دوم مسلمانان پس از پیامبر(ص) به شمار می‌رود و بزرگانی چون شیخ طوسی، نام او را در زمره صحابه پیامبر اکرم(ص) ذکر نکرده‌اند؛ اما برخی دیگر از مورخان معتقدند که او پیامبر اکرم(ص) را درک کرده و از آن حضرت حدیث شنیده است.
از ملازمت با امیرالمؤمنین(ع) تا همراهی با نهضت حسینی
حبیب پس از رحلت نبی مکرم اسلام(ص)، ملازم امیرالمؤمنین(ع) و در ردیف بزرگانی چون میثم تمار، رشید هجری و عمرو بن حمق خزاعی قرار گرفت تا جایی که عضو گروه «شرطة الخمیس» شد؛ گروهی از یاران همیشه مسلح امام علی(ع) که با آمادگی کامل در همه جا به ایشان در امور حکومتی یاری می‌رساندند. این گروه علاوه بر حضور در جنگ، در زمان صلح نیز وظایف مهمی همچون اجرای حدود الهی، حفظ امنیت شهر کوفه، حفاظت از جان امام علی(ع) و جمع‌آوری نیرو برای دفاع را بر عهده داشتند.
پس از شهادت علی بن ابیطالب(ع)، حبیب در دوران امام حسن(ع) مطیع آن حضرت بود و در جایگاه شخصیت بارز شیعه در کوفه به یاری ایشان می‌پرداخت. وی در عصر امام حسین(ع) و دهه پایانی حکومت معاویه، شرایط اختناق و سرکوب را صبورانه پشت سر گذاشت و پس از به خلافت رسیدن یزید با نهضت حسینی همراه شد. بنا بر نقل شیخ مفید، جزو چهار نفری بود که نخستین دعوت‌نامه‌ها را برای امام حسین(ع) از کوفه به مکه ارسال کرد.
وقتی مسلم بن عقیل وارد کوفه شد، حبیب با کمک مسلم بن عوسجه برای او از مردم کوفه بیعت می‌گرفت؛ اما پس از عهدشکنی کوفیان و یاری نشدن عقیل، حبیب بن مظاهر با دریافت نامه یاری‌طلبی امام حسین(ع)، مخفیانه خود را از کوفه به کربلا رساند و در رکاب آن حضرت در سن ۷۵ سالگی به شهادت رسید.
وقایع تاریخ اسلام در دوران زندگی حبیب
حبیب در دوران حیات خود شاهد وقایع متعدد تاریخ اسلام بود. دو سال داشت که رسول‌الله(ص) به پیامبری مبعوث شد. در 14 سالگی شاهد هجرت آن حضرت از مکه به مدینه، از ۱۶ تا ۲۳ سالگی با غزوات پیامبر(ص) مواجه و در ۲۴ سالگی همراه ایشان در حجةالوداع بود. یک سال بعد، یعنی در ۲۵ سالگی، رحلت رسول خدا(ص) و نقض وصیت آن حضرت درباره خلافت امیرالمؤمنین(ع) را درک کرد و در ۲۷ سالگی، اندوه شهادت حضرت زهرا(س) را چشید و شاهد انحراف مردم از مسیر ولایت و به خلافت رسیدن ابوبکر بود.
سپس در دهه پنجم زندگی، بیعت امت اسلام با علی بن ابیطالب(ع)، جنگ جمل، واقعه صفین و جنگ نهروان را نظاره کرد. سپس با شهادت امیرالمؤمنین(ع) و امامت امام حسن مجتبی(ع) مواجه شد. در ۶۶ سالگی، غم شهادت امام حسن مجتبی(ع) سراسر وجودش را فراگرفت و در ۷۵ سالگی شاهد واقعه کربلا بود و شهد شهادت در رکاب اباعبدالله‌الحسین(ع) را چشید.
علاوه بر زیارت‌نامه‌هایی که در آنها با الفاظ عام از شهدای کربلا و از جمله حبیب بن مظاهر یاد شده، در تعدادی از زیارتنامه‌ها نام حبیب بن مظاهر به‌طور خاص بیان شده است. زیارت ناحیه مقدسه و زیارت رجبیه امام حسین(ع) از آن جمله‌اند. در زیارت ناحیه مقدسه، عبارت «السلام علی حبیب بن مظاهر اسدی» و در زیارت رجبیه، عبارت «السلام علی حبیب بن مُظهِر» روایت شده است. همچنین تعابیر و واژه‌هایی برای یاران اباعبدالله(ع) آمده که نشان‌دهنده مراتب والای رضوان الهی برای آنان است.
حبیب در کلام امام حسین(ع)
شخصیت حبیب بن مظاهر در سخنان سیدالشهدا(ع) ظهور قابل تأملی دارد. ایشان در خطابه‌های خود در مواضع متعدد، بعد از خروج از مکه به سمت کوفه و نیز استقرار در کربلا، درباره وی سخن گفته، اقدامات او را تأیید و شخصیت حبیب را به صفاتی خاص متصف کرده است.
بنابر نقل اغلب تاریخ‌نگاران، از جمله طبری که از ابو‌مخنف نقل روایت کرده، حبیب بن مظاهر فرمانده و پرچمدار جناح چپ لشکر امام حسین(ع) بود. در روایتی چنین آمده است که نزد سیدالشهدا(ع) 12 پرچم قرار داشت که یکی را به حضرت ابالفضل العباس(ع) و ۱۰ پرچم دیگر را به رؤسای گروه‌های گوناگون اصحاب داد. یکی از یاران امام درخواست کرد که ایشان یک پرچم باقی‌مانده را به او بدهد. امام حسین(ع) به او فرمود: «تو مرد خوبی هستی؛ ولی این پرچم از آن شخص دیگری است.» سپس فرمود: «منظورم آن مرد فاخر و شخص پاک، حبیب بن مظاهر است.»
موضع دیگری که امام حسین(ع) در آنجا به شخصیت و توانمندی‌های حبیب بن مظاهر اشاره داشته، متن نامه ایشان به حبیب پس از دریافت خبر شهادت مسلم بن عقیل است. امام در این نامه حبیب را مردی فقیه خطاب می‌کند که نشانگر جایگاه والای او نزد امام حسین(ع) است.
نام حبیب بن مظاهر در کلامی دیگر از امام حسین(ع) نیز قابل مشاهده است. در ششم محرم، سپاه ۳۰ هزار نفری عمر سعد به کربلا رسید. حبیب نزد امام حسین(ع) آمد و برای یاری خواستن از قبیله‌اش، بنی‌اسد که در نزدیکی کربلا ساکن بودند، اجازه خواست. امام در جواب فرمود: «اجازه داری ای حبیب!» او پس از کسب اجازه از امام توانست ۹۰ نفر از دلاوران این طایفه را با خود همراه کند؛ ولی با خبرچینی یکی از منافقان آن قبیله، عمر سعد از این موضوع باخبر شد و با ارسال لشکری آنها را پراکنده کرد تا نتوانند به سپاه امام حسین(ع) بپیوندند.
خطابه امام حسین(ع) به حبیب بن مظاهر در شب عاشورا نیز در منابع متعددی ثبت شده است. حضرت زینب(س) چنین نقل کرده که امام حسین(ع) در شب عاشورا پس از تجدید عهد با بنی‌هاشم، اصحاب خود را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «أین حبیب بن مظاهر؟ أین زهیر؟ أین هلال؟ أین اصحاب؟» پس از این ندا، یاران آن حضرت در حالی که حبیب لبیک‌گویان پیشاپیش آنها بود، پیش آمدند، امام خطبه‌ای ایراد کرد و طی آن بیعت خود را از آنها برداشت. پس از این خطبه، بنی‌هاشم و یاران آن حضرت هر یک به‌گونه‌ای ابراز وفاداری کردند و پس از آن امام حسین(ع) جایگاه تک‌تک آنها را در بهشت به ایشان نشان داد و برایشان دعا کرد.
نام حبیب در سخنی دیگر از اباعبدالله(ع) نیز به چشم می‌خورد، آنجا که حبیب و زهیر بن قین درباره امام زین‌العابدین(ع) و سرنوشت امامت ایشان بعد از شهادت بنی‌هاشم ابراز نگرانی و سؤال کردند. امام حسین(ع) در پاسخ به آنها به تعلق امر الهی بر حفظ و حراست از جان حضرت سجاد(ع) اشاره و بیان کرد که ادامه سلسله امامت از نسل امام سجاد(ع) است. خداوند خود حافظ و نگاهبان علی بن الحسین(ع) خواهد بود.
امام حسین(ع) در هنگام شهادت حبیب بن مظاهر نیز سخنان گهرباری درباره او بیان فرمود. وقتی حبیب به شهادت رسید، امام نزد او آمد، در حالی که بنا به نقل بعضی از منابع تاریخی در چهره ایشان آثار انکسار پدید آمده بود. سپس فرمود: «خود و یاران مدافع خویش را نزد خدا ذخیره می‌نهم.» «ای حبیب! آفرین بر تو! تو فاضلی بودی که قرآن را در یک شب ختم می‌کردی...»
نام و یاد حبیب حتی بعد از شهادت نیز در کلام امام حسین(ع) جاری بود. پس از شهادت بنی‌هاشم و اصحاب، امام یاران شهید خود را مورد خطاب قرار داد. پس از خواندن مسلم بن عقیل و هانی بن عروه، نام حبیب بن مظاهر را ذکر کرد و فرمود: «... ای حبیب بن مظاهر! ... از حریم پیامبر خدا در برابر بیدادگران ددمنش جانانه دفاع کنید. چه باید کرد که همه کشته شدید ... وگرنه شما از دعوت من سر باز نمی‌زنید... پس همه ما از خداییم و همه به سوی او بازمی‌گردیم.» در این خطاب، امام یاران شهید خود به‌ویژه حبیب بن مظاهر را با تعبیر «أیها الکرام» می‌ستاید و به ایثارگری و وفاداری آنها در دفاع از اهل بیت(ع) اشاره می‌کند.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
