نوستالژی پای ثابت تجربه مدرنیته است

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست گفت‌وگو و جشن امضای کتاب‌های «پژوهش روایی در علوم تربیتی»، «خلاف زمان؛ درباره نوستالژی، آرمان‌شهر و دیگر وارونگی‌های تاریخی» و «راهنمای عملی پژوهش روایی در علوم اجتماعی» از تازه‌های نشر اطراف، روز گذشته، هشتم آبان‌ماه با حضور مترجمان و مؤلف این آثار و جمعی از دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه کتاب، به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی واحد اصفهان در کتابفروشی اردیبهشت این واحد برگزار شد.

در آغاز، فاطمه بهروزفخر، مجری این نشست و کارشناس کتاب نشر اطراف اظهار کرد: نشر اطراف از سال 1396 فعالیت خود را با مدیریت نفیسه مرشدزاده آغاز کرد و از همان ابتدا در تلاش بوده است تا به‌صورت تخصصی بر «روایت» متمرکز باشد و افزون بر آثار روایی قابل تأملی از جمله سفرنامه مصور و جستار روایی که مورد لطف مخاطبان قرار گرفته است، به‌روزترین آثار را در حوزه روایت پژوهشی نیز منتشر کند.

در ادامه، محمود مهرمحمدی، مترجم کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» بیان کرد: در گفت‌وگویی که با یکی از استادان دانشگاه تهران داشتم، متوجه شدم ایشان این کتاب را خوانده و ترجمه و کیفیت آن را پسندیده است و تعبیرش این بود که کتاب به قدری روان است که خواندن آن مانند سرسره‌سواری است.

وی افزود: نویسنده کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» معتقد است که هر پژوهشگر روایی مادامی که می‌خواهد به این نوع پژوهش مبادرت ورزد، باید دارای سه توجیه باشد. این توجیهات عبارتند از: توجیه شخصی (موضوع پژوهش با علایق و دغدغه‌های شخصی مرتبط باشد)، عملی (موجب تغییر در رویه‌ها شود) و اجتماعی (موجب بسط اندیشه و بسط نظری شود.)

این مترجم با بیان توجیهات خود برای ترجمه کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» گفت: مورد اول از توجیهاتم، شخصی و عملی بود. از جمله حوزه‌هایی که در طول دوران خدمت خود در دانشگاه بر آن تمرکز داشتم، غنابخشیدن به پژوهش از منظر متدولوژی (شیوه و روش) بود، به این معنا که روش‌شناسی‌های پژوهش را غنی‌تر کنیم و آن‌ها را بسط دهیم تا در نهایت جبر روش‌شناسی شکسته شود. 

وی تصریح کرد: دومین دغدغه من برای ترجمه این کتاب عبارت بود از اینکه نکند پژوهشگران ما برای خروج از جبر روش‌شناسی به نوعی سهل‌انگاری و بی‌مبالاتی در استفاده از روش‌های پژوهشی دچار شوند. در نتيجه آن نیز آفتی پدیدار شود که من نام آن را «تولید کالای بنجل معرفی» گذاشته‌ام. به لحاظ معرفت‌شناختی، کسانی که به روش‌شناسی کیفی رو می‌آورند، نگاه نسبیت‌زده‌ای دارند که آفت بزرگی است. نسبیت‌زدگی به این معناست که هرکس هرچه گفت، در حد خودش صحیح است. 

مهرمحمدی توضیح داد: پژوهش کیفی باید از انضباط روشنی برخوردار باشد تا بتواند به تولید کارهای مرغوب معرفتی بپردازد. این کتاب برای کسانی که خواهان روی‌آوردن به پژوهش روایی و سپس تولید آثار مرغوب معرفتی هستند، مناسب است.

جان دیویی و اصالت‌بخشی به تجربه

وی اظهار کرد: سومین توجیه من برای ترجمه این کتاب، علاقه‌مندی به جان دیویی، فیلسوف پراگماتیست معاصر آمریکایی است. نظریه‌های او در تعلیم و تربیت، هم در آمریکا و هم در شرق و نقاط دیگر جهان، منشأ تحول فکری و بینشی بوده است. او توانست سنت‌گرایی کسالت‌آور تعلیم و تربیت را به چالش بکشد. بر مبنای نظر او در تعلیم و تربیت، تجربه اصالت دارد.

این مترجم ادامه داد: گمان می‌کنم نسبت دیویی و پژوهش روایی مانند نسبت ماده به صورت است. نظریه دیویی ماده و پژوهش روایی صورت است. این کتاب، شرح اندیشه‌های دیویی است. اصل و اساس ایده دیویی، تجربه است و با اتکا به آن به سراغ فرایندهای یاددهی و یادگیری می‌رود. ما نظریه دیویی را عموماً بد فهمیده‌ایم. هنگامی که از نظریه او صحبت می‌شود، دیویی را نظریه‌پردازی رمانتیک و کودک‌محور معرفی می‌کنند که جفا در حق اوست و تلقی درستی نیست.

وی با بیان چهارمین توجیه خود برای ترجمه این کتاب گفت: چهارمین دغدغه من به مزیت‌های کتاب برمی‌گردد، از جمله اینکه مثال‌های عملی دارد. آخرین توجیهم این بود که پژوهش روایی می‌تواند فرایند تعلیم و تربیت را از روال‌های سنتی و مکانیکی که موجب فرسایش روحی معلمان و دانش‌آموزان می‌شود، نجات دهد. یک تفکر روایی می‌تواند بسیار نقش‌آفرین باشد و می‌توان آن را در تربیت معلمان نهادینه کرد. برای من تربیت معلم مأموریت بسیار خطیر ملی است.

نوستالژی؛ چیستی و چرایی آن 

سپس الهام شوشتری‌زاده، مترجم کتاب «خلاف زمان؛ درباره نوستالژی، آرمان‌شهر و دیگر وارونگی‌های تاریخی» اظهار کرد: حس نوستالژی از معدود تجربه‌های بشری است که می‌دانیم ریشه آن از کجاست. ماجرا به سال 1688 و دانشجوی 19 ساله سوئیسی برمی‌گردد که در رشته پزشکی تحصیل می‌کرد. او در طرح خود به موضوع بیماری دور از وطن سربازان سوئیسی اعزام‌شده به فرانسه می‌پردازد و نخستین بار برای توصیف حس بیماری دوری از وطن، کلمه نوستالژی را ابداع می‌کند.

وی افزود: در اصل این کلمه، دلتنگی برای مکان است و اگرچه جدید و مدرن به‌شمار می‌رود و در عصر روشنگری به وجود آمده است؛ اما پیوند محکمی با ادبیات کهن غربی دارد. نمونه بسیار خوب آن «اودیسه» است. اودیسه قصه بازگشت را روایت می‌کند و نگاه نوستالژیک به وطن دارد. دلتنگی برای وطن در حقیقت دلتنگی برای لحظه‌ای است که در آنجا تجربه کرده‌ایم.

این مترجم یادآور شد: حسرت‌خوردن برای گذشته، پای ثابت تجربه مدرن است. حس نوستالژی به موازات مدرنیته در جامعه پررنگ‌تر شده است. در قرن نوزدهم برخی از دانشمندان پیش‌بینی می‌کردند که با پیشرفت فناوری و بهترشدن کیفیت زندگی، نوستالژی فروکش کند؛ اما چنین اتفاقی نیفتاد. امروزه با ورود به شبکه‌های اجتماعی با خیل عظیمی از توییت‌ها و مطالب در خصوص دهه 60، صندلی لهستانی، پفک مینو و... مواجه می‌شوید.

وی بیان کرد: نوستالژی همیشه پابه‌پای ما آمده است و درمان‌پذیر نیست. نوستالژی، تماشای گذشته از دریچه اکنون است. امنیتی که نوستالژی به انسان می‌دهد، محصول ترس اوست. نوستالژی مغلوب اکنون است و مادامی اتفاق می‌افتد که من از اکنون خود راضی نیستم و مایلم به گذشته بازگردم. نوستالژی، طغیان ما علیه اکنون است و لزوماً همیشه پس‌نگرانه نیست، گاهی نیز نگاه آن به آینده است.

شوشتری‌زاده توضیح داد: ما در قبال قصه‌های نوستالژیکی که می‌گوییم، مسئول هستیم؛ زیرا تصور ما را از آینده تغییر می‌دهد. نوستالژی لزوماً نه خوب و نه بد است. تجربه جوامع گوناگون بیانگر آن است که ورود نوستالژی به حوزه‌های اجتماعی و سیاسی می‌تواند گاهی هیولا خلق کند، همدردی ما را با دیگران تحت‌الشعاع قرار دهد و به ظهور دیکتاتوری منجر شود. این کتاب، نمونه‌ای بسیار درخشان از جستاری فلسفی، ناداستان اسپانیا، تأمل در تجربه بشری و نگاه نقادانه به چیزهایی‌ست که با آن‌ها مواجه می‌شویم.

دکارت و پیوند او با روایت

در ادامه، احسان آقابابایی، نویسنده کتاب «راهنمای عملی پژوهش روایی در علوم اجتماعی» گفت: برایم قابل توجه بود که نشر اطراف توانسته در چند سال گذشته، خودش را به متن برساند و در جایگاه نشری قابل احترام در بازار امروز مطرح شود. نکته حائز اهمیت دیگر نیز این بود که پس از ارسال کتاب برای نشر اطراف، کارشناسانی که بنا بود درباره آن اظهار نظر کنند، تحصیلات دانشگاهی داشتند و با این رشته آشنا بودند.

وی افزود: در نهایت کتاب من پس از حدود یک سال از انجام اصلاحات اولیه به چاپ رسید. این کتاب می‌تواند به دانشجوی علوم انسانی و حتی علوم پزشکی کمک کند تا پژوهشی را از نقطه صفر تا نتیجه‌گیری هدایت کند.

این نویسنده بیان کرد: در کتاب «درآمدی بر فلسفه اولی»، مثالی از دکارت وجود دارد که او در کنار شومینه آتش می‌نشیند، اندکی جهان را در پرانتز قرار می‌دهد و عالم ماده را کنار می‌گذارد؛ سپس می‌گوید فرض کنیم دنیایی نیست و هرچه هست، از تصور و اندیشیدن ناشی می‌شود. در حقیقت انسان جوهری انديشیده و ماهیت اصلی «من می‌اندیشم پس هستم» به‌شمار می‌رود. هنگامی که این کتاب را بخوانید، متوجه می‌شوید که دکارت با ابزار روایی صحبت می‌کند و اجزایی مانند شومینه، خدا، شیطان فریبکار و... به ما نشان می‌دهد. او قبل از هرچیز داستان می‌گوید. 

وی ادامه داد: با این مقدمه، نگاه و تلقی من از روایت به‌مثابه موضوعی که می‌تواند ساحت‌های گوناگون زندگی را پوشش دهد، شکل گرفت و موجب شد بر آن متمرکز شوم تا بتوان در روش‌های کیفی پژوهش از آن استفاده کرد.

آقابابایی با اشاره به فصل‌های کتاب «راهنمای عملی پژوهش روایی در علوم اجتماعی» گفت: فصول این کتاب به مطالعه مبانی پارادایمی روش‌ها، چگونگی یافتن عنوان و نگارش طرح مسئله‌، چگونگی جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل آن‌ها و در نهایت نتیجه‌گیری می‌پردازد و با نقد روایت به اتمام می‌رسد؛ اینکه انسان می‌تواند صرفاً روایی نباشد. امیدوارم این کتاب به مرور خوانندگان خود را پیدا کند.

زهرا مظفری‌فرد