هنردرمانی؛ ابزاری جادویی برای بهزیستی کودکان توانیاب
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان گفت: هنر به کودکان کمک میکند احساسات دشوار یا خاطرات ناخوشایند را پردازش کنند و موجب غلبه بر اضطراب و ترس در کودکان معلول میشود.
پريسا داروئی، استادیار و عضو هیئت علمی گروه ارتباط تصویری دانشگاه هنر اصفهان در گفتوگو با خبرنگار ایکنا از اصفهان به موضوع هنردرمانی پرداخت و با ذکر مقدمهای درباره هنر و آفرینشهای هنری اظهار کرد: هنر برای اولین بار از سوی ارسطو با عنوان کاتارسیس یا عاملی برای صافی روان و تزکیه نفس معرفی شد، اگرچه پیش از او نیز افلاطون باورهایی در خصوص رابطه پزشکی و هنر داشت؛ سپس در اوایل قرن نوزدهم، متفکران بسیاری همچون فروید و یونگ نظراتی درباره آفرینش هنر و ارتباط هنر با ضمیر ناخودآگاه بیان کردند.
وی افزود: آنها معتقد بودند که آفرينشهای هنری نیز مانند رؤياهای انسان، نوعی فعالیت ناخودآگاه قلمداد میشود تا اینکه فروید با دقتی خاص به موضوع ضمیر ناخودآگاه و رابطه آن با آفرینش هنری پرداخت و هنر را یگانه راه بازگشت از خیال به واقعیت معرفی کرد. در ادامه نیز مطالعات موشکافانهای درباره ارتباط هنر و روان بهوجود آمد.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان گفت: یونگ تصاویر نمادین را به ناخودآگاه جمعی که بر پایه مفاهیم کهن است، نسبت میدهد و معتقد است هر شخص بهصورت فردی آن را تجربه میکند. او تصاویر و مفاهیم کهن را ریشه تفکرات، احساسات و خیالپردازیهای انسان قلمداد میکند و آن را به عمیقترین سطح ناهشیاری نسبت میدهد.
وی با اشاره به عقاید یونگ در خصوص نماد تأکید کرد: یونگ بر این باور بود که بهدلیل وجود پدیدههای بیشماری در فراسوی ادراک ما، ناگزیر به تعبیر و برداشتهای نمادین از آنها میشویم. چنین مفهومی در هنردرمانی تأثیرگذار است و افراد برای انتقال مفاهیم مورد نظر خود از نماد استفاده میکنند. وظیفه هنردرمانگر نیز کشف و شناسایی آن نمادهاست.
اثرات سازنده هنردرمانی
داروئی پالایش روانی را بخشی از اثرات سازنده هنردرمانی دانست و یادآور شد: اگرچه پالایش روانی بخشی از اثرات سازنده هنردرمانی بهشمار میرود، اما همه آثار و اهداف آن را دربرنمیگیرد. در هنردرمانی تکنیکهایی وجود دارد که فرد را از طریق شیوههای گوناگون برای رویارویی با مشکلات توانمند میکند. بیان احساسات یا تخلیه هیجانات، وجه ابتدایی و اولیه هنردرمانی است که به برونریزی منتهی میشود.
وی گفت: مرحله بعدی تثبیت است و باید تأثیر درمانی داشته باشد و تمرینهای هنری بر همان اساس پایهریزی شود. اداره رفتار و بهکارگیری انگیزههای مثبت و خلاق فردی را میتوان مهمترین نتیجه هنردرمانی بهشمار آورد. هنردرمانی به معنای واقعی میتواند وجوه گوناگون ذهنی همچون احساس، تفکر، شهود، ارتباطات و... را در مراجع یا هنردرمانجو برانگیزد، پارههای جداشده احساس و ذهن را یکپارچه کند و موجب فعالشدن ظرفیتهای راکد ذهن شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بنابراین هنردرمانی برخلاف تصور عامه صرفاً روشی احساسی و عاطفی نیست، بلکه میتواند فرصتها و فعالیتهای خلاقی فراهم کند که نتیجه آن فعالشدن ذهن برای حل مشکلات است. هر متغیر هنری که پلی میان تجربیات درونی و بیرونی فرد بهوجود بیاورد، میتواند پایه و اساس درمانی داشته باشد.
وی با اشاره به لزوم دريافت مجوز از مراجع ذیصلاح در حوزه هنردرمانی گفت: فعالیت در حوزه هنردرمانی به سادگی امکانپذیر نیست و افراد باید مجوز و گواهینامه مربوطه را از انجمنهای هنردرمانی معتبر مانند انجمن هنردرمانگران بریتانیایی یا انجمن هنردرمانی آمریکا که دو قطب بزرگ رواندرمانی بهشمار میروند، دریافت کنند؛ پس فعالیتهایی که ما انجام میدهیم، هنردرمانی نیست و هنر بهمثابه درمان (Art as therapy) است. این موضوع در کشورهای خارجی در قالب رشتهای دانشگاهی از مقطع کارشناسی تا دکترا در دانشکدههایی همچون روانشناسی، پزشکی و هنرهای زیبا ارائه میشود.
داروئی در پاسخ به این پرسش که هدفش از پرداختن به هنردرمانی چیست، توضیح داد: من از اوان کودکی تا امروز که عضو هیئت علمی دانشگاه در رشتهای هنری هستم، در حين خلق يا ديدن و مواجهه با اثر هنری حال خوبی تجربه و احساس میکنم به سطح خلقی بیشتری دست مییابم؛ از همین رو مایل بودم بدانم آيا اين حس در تمام افراد نيز وجود دارد؟ و درصدد بودم نه صرفاً برای حال خوب خودم، بلکه در راستای خدمت به ديگران و ايجاد حال خوب در آنها نيز کارگشا باشم؛ پس به مطالعه رشته هنردرمانی و پژوهش در این زمینه پرداختم.
وی افزود: ما در دانشگاه هنر اصفهان در سال 1391 سرفصل این رشته را برای مقطع کارشناسی ارشد به وزارت علوم، تحقيقات و فناوری ارائه کردیم؛ اما هنوز اتفاقی نیفتاده است. متأسفانه همچنان بر سر اینکه هنردرمانی به کدام حوزه شامل روانشناسی، علوم پزشکی و... تعلق دارد، این فعالیت متوقف مانده است.
هنردرمانی در پژوهشهای دانشگاهی
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان یادآور شد: من و دانشجویانم آثار پژوهشی بسیاری با محوریت هنردرمانی در قالب پایاننامه و مقاله انجام داده و درباره موضوعات گوناگونی چون اختلالات روانشناختی همچون اضطراب جدایی کودکان، افسردگی، پرخاشگری، بیشفعالی و... کار کردهایم. من در رساله دکترای خود نیز تأثير هنردرمانی و خاطرهدرمانی بر بهزیستی ذهنی و رضایت از زندگی زنان را مورد پژوهش قرار دادم. اخيراً هم یکی از دانشجویان دکترای من پژوهشی با محوريت هنردرمانی درباره کودکان جنگ اهل سوریه که دچار اختلال اضطراب پس از سانحه بودند، انجام داد و تأثير جادويی هنر را به اثبات رساند. کودکان سرطانی و نوجوانان بیسرپرست هم از نظر ما دور نماندند و این پژوهشها همچنان ادامه دارد.
وی با توجه به آنچه از ساحت جادويی هنر در درمان بیان شد، گفت: میتوان از اين جادو بهمثابه وسيله ارتباطی بیکلام و خلاقانه برای کمک به کودکان با نيازهای خاص نيز بهره برد تا احساسات خود را بهتر بیان کنند. بسیاری از این کودکان بهدلیل محدودیتهای جسمی و اجتماعی متعدد نمیتوانند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند. هنر به آنها فضایی میدهد که بدون نیاز به کلمات و تجربیات بتوانند احساسات و رؤیاهای خود را به نمایش بگذارند.
داروئی در پاسخ به اینکه هنر چه تأثیراتی بر کودکان دارد، بیان کرد: هنر تأثیر قابل توجهی بر جنبههای روانی و اجتماعی زندگی کودکان دارد که بر هیچکس پوشیده نیست. افزایش عزت نفس، یکی از تأثیرات هنر بر کودکان است؛ زیرا با خلق اثری منحصربهفرد احساس موفقیت و توانمندی میکنند. افزون بر این، هنر میتواند به کنترل هیجانات، بهبود تمرکز و مهارتهای اجتماعی و تعاملات آنها نیز کمک کند، بهویژه هنگامی که به شکل گروهی انجام شود. هنر به کودکان کمک میکند تا احساسات دشوار یا خاطرات ناخوشایند را پردازش کنند و موجب غلبه بر اضطراب و ترس در کودکان معلول میشود.
وی با بیان نتايج آفرینش هنری تصریح کرد: آفرینش هنری در بهبود تمرکز، هماهنگی حرکتی، کنترل هیجانات و... نیز تأثیر بسزایی دارد. اگر پرداختن به هنر بخشی از زندگی روزمره کودکان باشد، دیگر لازم نیست مربیان یا والدین کارهای پیچیدهای انجام دهند و حتی نقاشیکشیدن ساده هم میتواند تأثیر شگرفی بر کودکان بگذارد. مهم این است که کودک در بیان خود احساس آزادی کند. همانطور که گفتم، تأثیر گروهی این کار چندبرابر است؛ زیرا کودکان افراد دیگری را نیز در شرایط مشابه خود میبینند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: اينگونه فعالیتها برای کودکان سالم هم پیشنهاد میشود و عامل جادویی برای پیونددادن کودکان به یکدیگر است. پردازش و تغییراتی نیز که مربی یا هنرمند بر آثار کودکان با شرایط خاص ایجاد میکند، هم برای مخاطب و هم کودک جای شگفتی خواهد داشت.
«We»؛ گروهی برای کودکان با نیازهای خاص
وی با اشاره به تشکيل گروه «We» توضیح داد: در همین زمینه، با مشارکت همکارانم در گروه «We» که سال گذشته تشکیل دادیم، ابتدا به برگزاری کارگاههای هنری برای کودکان با نيازهای خاص (نابینا، ناتوان جسمی حرکتی، اوتیسم، ناشنوا و...) به منظور برقراری ارتباطی خلاق با آنها و کمک به برونريزی و خودبيانگری و نيز کشف استعدادهای هنری این کودکان اقدام شد و سپس به بازآفرينی و خلق مجدد آثار آنها پرداختيم. این فعالیتها با مشارکت من، مریم رشغی، مرضیه حنایی، زهرا زهرانی، محمد عديلیپور و دیگر همکارانم در گروه «We» آغاز شد و همچنان نیز ادامه دارد. ما اولین گروهی هستیم که آثار مشترک کودکان با نيازهای خاص (در مقام خالق اوليه) و هنرمند (در مقام خالق نهايی) را در پلتفرم چهانی NFT ارائه کردهايم.
داروئی در خصوص برپایی نمایشگاه «کُدخدا» اظهار کرد: اولين نمايشگاه فيزيکال گروه «We» با عنوان «کُدخدا» از 7 تا 12 دیماه جاری از ساعت 16 تا 19 در نگارخانه نقش قلم واقع در چهارباغ عباسی، مقابل خیابان شیخ بهایی، سرای قزلباش، طبقه زیرین، میزبان علاقهمندان برای بازديد و خريد آثار هنری خواهد بود. بخشی از عوايد حاصل از فروش این آثار به کودکان، برگزاری کارگاهها و فعاليتهایی از اين دست اختصاص خواهد یافت.
وی در پاسخ به اینکه علت نامگذاری نمایشگاه به «کُدخدا» چیست، گفت: «کُدخدا» در حقيقت، استعاره از کدهایی است که خداوند به کودکان توانیاب و معلول اعطا کرده و باید رمزگشایی شوند. این کدها به ما یادآوری میکند که آفرینش هیچگاه ناقص نیست، بلکه فقط باید زبان آن را بیاموزیم و برای ساختن آیندهای زیبا از آن بهره بگیریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان بیان کرد: آثاری که در این نمایشگاه عرضه شده، همزمان در پلتفرم جهانی NFT هم به نمایش درآمده است. بازدیدکنندگان میتوانند با استفاده از کیوآرکدهای درجشده ذیل هر اثر، نسخه دیجیتال آن را هم در پلتفرم NFT مشاهده و برای خرید آن اقدام کنند.
وی با اشاره به مجموعه آثار خود با نام «عشق» که در این نمایشگاه عرضه شده است، ادامه داد: من مجموعه آثار خود با نام «عشق» را با ایمان به قدرت خلاقیت خالقان اوليه (نابينا، ناشنوا و اوتيسم) بازآفرينی کردم. ماحصل این کار، آفرینش هفت اثر از بطن نقاشیهای کودکان دارای معلولیت بود. این آثار تلاشی هستند برای ادغام جهان بیپرده و بیواسطهای که این کودکان به تصویر میکشند؛ جهانی که از طریق زبان دیداری تصویرسازی دیجیتال، به روایت دوباره دنیای آنها جان تازهای میبخشد.
داروئی تأکید کرد: هر اثر، سفری در میان رؤیاها و دغدغههای کودکانه و کوششی برای تماشای جهانی است که با محدودیتها محدود نمیشود، بلکه بهواسطه احساس و تخیل گسترش مییابد. مجموعه آثار «عشق» ادای احترامی به احساسات خالص و بیمرز کودکان است و یادآور اینکه هنر همچون عشق میتواند جهانی جدید بیافریند؛ جهانی که در آن، همگان بخشی از ما، یعنی گروه «We» هستند.
زهرا مظفریفرد
انتهای پیام
