دوری از یاد خدا؛ آغاز گرفتاری روح

در دنیای پرشتاب امروز، انسان بیش از هر زمان دیگری در پی آرامش است. خانه‌های زیبا، وسایل لوکس و دنیای دیجیتال شاید ظاهر زندگی را رنگین‌تر کرده باشند، اما درون بسیاری از دل‌ها خلأ و بی‌قراری موج می‌زند. قرآن کریم در آیات ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره «طه»، پاسخی روشن به این احساس مشترک می‌دهد؛ پاسخی که با گذشت قرن‌ها همچنان تازه و زنده است. یادداشت پیش رو نگاهی دارد به پیام ماندگار این آیات و تفسیر مفسران شیعه و سنی درباره‌ راز «معیشت تنگ» و «نابینایی قیامت.»

آیات و ترجمه

«وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ؛ هرکس از یاد من روی بگرداند، زندگی سخت و تنگی خواهد داشت و در قیامت نابینا محشور می‌شود.» (سوره طه، آیه ۱۲۴)

«قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَىٰ وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا؛ می‌گوید: پروردگارا، چرا مرا نابینا محشور کردی؟ در حالی که در دنیا بینا بودم.» (سوره طه، آیه ۱۲۵)

این دو آیه، ادامه‌ آیه ۱۲۳ همین سوره‌ هستند که وعده می‌دهد: «هرکس از هدایت من پیروی کند، گمراه و تیره‌بخت نخواهد شد.»

پس میان این سه آیه، نوعی پیوستگی روشن وجود دارد: هدایت، یاد خدا و سعادت؛ در برابر غفلت، فراموشی و رنج.

پیام روایات

در روایات اسلامی، این آیات بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. امام صادق(ع) در تفسیری فرموده است: «اعراض از یاد خدا، یعنی دوری از ولایت امیرالمؤمنین(ع).» (تفسیر نورالثقلین، ج ۳)

در روایت دیگری آمده است: «هر که از یاد خدا غافل شود، دلش در اندوه و اضطراب می‌سوزد، هر چند در ظاهر در رفاه باشد.» (تفسیر قمی)

و در تفسیر عیاشی می‌خوانیم: «نابینا محشور شدن، نشانه‌ آن است که انسان در دنیا چشم دل را بر حقیقت بسته است.» به تعبیر دیگر، یاد خدا کلید آرامش درونی و فراموشی او، آغاز تنگی و اضطراب است.

نگاه مفسران اهل‌ سنت و شیعه

در تفسیر ابن‌کثیر آمده است: «منظور از یاد خدا، قرآن و وحی الهی است. هرکس از آن روی بگرداند، هرچند در ظاهر در ناز و نعمت باشد، در دلش آرامش نخواهد یافت.» (ابن‌کثیر، ج ۵، ص ۲۷۲)

قرطبی نیز در «الجامع لأحکام القرآن» می‌نویسد: «معیشت تنگ، همان پریشانی روح و بی‌برکتی در زندگی است. این سختی، نتیجه‌ غفلت از یاد خداست.» (الجامع، ج ۱۱)

علامه طباطبایی(ره) در «المیزان» می‌نویسد: «اعراض از یاد خدا، بریدن از سرچشمه‌ هستی است. چنین انسانی در دنیا گرفتار پوچی و در آخرت نابینا از حقیقت خواهد بود.» (المیزان، ج ۱۴، ص ۲۹۶)

در تفسیر «نمونه» نیز آمده است: «یاد خدا فقط گفتن ذکر نیست، بلکه حضور دائم خدا در دل انسان است. هر که این حضور را از دست بدهد، درونش تیره و ناآرام می‌شود.» (تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۴۵۵)

سخن پایانی

پیام این دو آیه برای انسان امروز کاملاً زنده و کاربردی است: اگر انسان از یاد خدا دور شود، گرچه امکانات و ثروت در اختیار داشته باشد، دلش بی‌قرار و زندگی‌اش بی‌برکت خواهد بود؛ اما اگر دلش را به یاد خدا بسپارد، حتی در سختی‌ها نیز آرام می‌ماند؛ چرا که یاد خدا همان نوری است که تاریکی‌ها را می‌شکافد و به زندگی معنا می‌دهد.

در حقیقت، آرامش واقعی نه در «داشتن»، بلکه در «یاد داشتن» است؛ یاد خدا که سرچشمه‌ روشنایی جان و راز رهایی از تنگی معیشت روح است.