آیا نشانه‌های قطعی ظهور غیرقابل تغییر است
نشانه‌های حتمی ظهور غیرقابل تغییر هستند و بداء در آن‌ها جاری نمی‌شود؛ اما در خصوص زمان و مکان وقوع این نشانه‌ها، تحت شرایطی ممکن است بداء اتفاق بیفتد؛ ولی اصل وقوع آن‌ها قطعی است.
ظهور حضرت قائم، امام مهدی(عج) یکی از مفاهیم بنیادین در اندیشه اسلامی محسوب می‌شود که در قرآن و روایات به آن اشاره شده است. این مفهوم به معنای آشکارشدن حضرت قائم(عج) پس از غیبتی طولانی‌ست که با خود، غلبه حق بر باطل و تحقق عدالت جهانی را به دنبال دارد.
واژه ظهور در قرآن در آیاتی مانند ۳۳ سوره توبه، ۲۸ سوره فتح و ۹ سوره صف به‌کار رفته است و به روشنی نشان می‌دهد که ظهور اسلام به معنای آشکارشدن حقیقت آن و سپس غلبه آن بر سایر ادیان است: «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛ اوست که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان پیروز گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.(۳۳ توبه)
پیامبر اکرم(ص) در روایتی می‌فرماید: «خداوند تبارک و تعالی به زمین نظر و مرا انتخاب کرد و پیامبر قرار داد؛ سپس بار دوم نظر کرد و علی(ع) را انتخاب کرد و او را امام قرار داد و مرا امر کرد که او را برادر، ولی، وصی و وزیر خود قرار دهم؛ پس علی از من و من از علی‌ام. او شوهر دختر من و پدر دو نوه‌ام حسن و حسین است. آگاه باشید که خداوند تبارک و تعالی من و آنان را حجت‌های خود بر بندگانش قرار داده است و از صلب حسین، امامانی قرار داد که به امر من قیام و وصیت مرا حفظ خواهند کرد. نهمین از آن‌ها، قائم اهل بیت من و مهدی امت من است. او شبیه‌ترین مردم به من در شمایل، اقوال و افعال است. پس از غیبتی طولانی و گمراه‌کننده ظهور، امر خدا را آشکار و دین خدا را ظاهر می‌کند و به کمک الهی و فرشتگانش تأیید می‌شود تا زمین را از عدل و داد پر کند، همان‌گونه که از ظلم و جور پر شده بود.»
علائم و نشانه‌های ظهور
نشانه‌های ظهور به رویدادهایی اطلاق می‌شود که قبل یا در آستانه ظهور امام مهدی(عج) اتفاق می‌افتد. این نشانه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱. نشانه‌های حتمی: مانند خروج سفیانی، قتل نفس زکیه، صیحه آسمانی و خسوف و کسوف غیرمعمول. این نشانه‌ها قطعی هستند و تغییر در آن‌ها ممکن نیست.
۲. نشانه‌های غیرحتمی: مانند جنگ‌ها، بلایای طبیعی و تغییرات اجتماعی. این نشانه‌ها ممکن است تغییر کنند یا به تأخیر بیفتند.
نشانه‌های ظهور از جمله مباحث مهم در اندیشه مهدویت است؛ اما درباره نشانه‌های حتمی که قطعاً در آستانه ظهور اتفاق خواهند افتاد، این سوال مطرح است که آیا بداء (تغییر در تقدیر الهی) در این نشانه‌ها نیز ممکن است رخ دهد یا خیر؟
مفهوم بداء
بداء در لغت به معنای ظهور یا آشکارشدن است و در اصطلاح، به تغییر در تقدیر الهی اطلاق می‌شود. بداء به این معنا نیست که خداوند از چیزی بی‌اطلاع بوده، سپس به آن آگاه شده و در آن تغییر ایجاد کرده، بلکه به معنای تغییر در برنامه‌های الهی براساس اعمال بندگان است. بداء در بعضی از امور غیرحتمی ممکن است؛ اما در امور حتمی مانند نشانه‌های ظهور، در بین اندیشمندان این حوزه اختلاف وجود دارد. برخی از اندیشمندان معتقدند که حتی در نشانه‌های حتمی نیز بروز بداء ممکن است؛ اما برخی دیگر همچون محمدتقی هادی‌زاده، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، بداء را در کلیت نشانه‌های حتمی ظهور غیرممکن می‌دانند و ادله زیر را در استدلالات خود بیان می‌کنند:
روایات معتبر: بسیاری از روایات تأکید می‌کنند که نشانه‌های حتمی ظهور غیرقابل تغییر هستند؛ برای مثال در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «نشانه‌های حتمی مانند خروج سفیانی و قتل نفس زکیه قطعاً اتفاق خواهند افتاد و تغییر در آن‌ها ممکن نیست.»
محقق وجود روایاتی را که می‌توان آن‌ها را بر وقوع بداء در وقایعی حمل کرد، این‌گونه توجیه می‌کند که قضای حتمی آن‌گاه که به مرحله امضا رسیده باشد، قابل بداء نیست؛ اما قضای غیرحتمی که به مرحله امضا و قطعیت نرسیده است، امکان محو، اثبات و بداء به‌واسطه تغییر رفتار انسان‌ها در آن وجود دارد. بروز رفتارهایی مانند دعا، صدقه، صله رحم، احسان، انجام گناه و اعمال شر در سرنوشت و قضای حتمی امضانشده تأثیرگذار است.
بعضی دیگر از این دست روایات که بر وقوع بداء در نشانه‌های حتمی ظهور دلالت دارد نیز از نظر سندی، محلی از اعتبار ندارند؛ برای مثال در روایتی از امام جواد(ع) آمده است: «در نشانه‌های حتمی نیز بداء ممکن است.» اما محقق با تحلیل دقیق این روایات، چنین یافته که روایات یادشده یا مشکل سندی دارند یا با روایات معتبر دیگر در تضاد هستند.
آیات قرآن: آیاتی مانند آیه ۳۴ سوره رعد، «إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ» تأکید می‌کنند که وعده‌های الهی تغییرناپذیر هستند. نشانه‌های حتمی ظهور نیز از جمله وعده‌های الهی هستند و تغییر در آن‌ها ممکن نیست.
عقل: تغییر در نشانه‌های حتمی ظهور با حکمت الهی در تضاد است. اگر نشانه‌های حتمی تغییر کنند، مردم در تشخیص امام مهدی(عج) دچار تردید خواهند شد و این با فلسفه ظهور در تضاد است.
امکان بداء در زمان و مکان نشانه‌های حتمی
آیا زمان و مکان وقوع نشانه‌های حتمی ظهور ممکن است تغییر کند یا خیر؟ آیا بداء در زمان و مکان بروز نشانه‌های حتمی ظهور امکان جریان دارد؟
پژوهشگر نامبرده معتقد است که زمان و مکان وقوع این نشانه‌ها ممکن است تحت شرایطی تغییر کند؛ اما اصل وقوع آن‌ها قطعی است؛ برای مثال قتل نفس زکیه ممکن است در مکه یا مدینه اتفاق بیفتد؛ اما اصل وقوع آن قطعی است؛ برای نمونه، امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرماید: «در اثر تضرع و دعای قوم موسی(ع)، زمان ۴۰۰ ساله فرج به ۱۷۰ سال رسید. شما هم اگر همین‌گونه باشید، فرج می‌رسد.»
پس می‌توان چنین گفت که چون زمان ظهور در روایاتی قابل تغییر بیان شده است، پس زمان نشانه‌های ظهور هم به تبع اصل زمان ظهور، قابل بداء و تغییر خواهد بود؛ یعنی در نشانه‌های حتمی ظهور بداء امکان جریان ندارد؛ ولی در اوصاف زمانی و مکانی نشانه‌های حتمی، تغییر زمانی و مکانی ممکن است.
نشانه‌های حتمی ظهور غیرقابل تغییر هستند و بداء در آن‌ها جاری نمی‌شود؛ اما در خصوص زمان و مکان وقوع این نشانه‌ها، تحت شرایطی ممکن است بداء اتفاق بیفتد؛ ولی اصل وقوع آن‌ها قطعی است. این نتیجه‌گیری با فلسفه ظهور و حکمت الهی نیز هماهنگی دارد و به مردم کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری منتظر ظهور امام مهدی(عج) باشند.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
