رمضان؛ ماه خانه‌تکانی دل‌ها
ماه رمضان محکی برای تشخیص حق از باطل، فرصتی برای زدودن غبارهای مادی و نفسانی از وجود انسان و ماه خانه‌تکانی دل‌ها و پالایش قلب‌هاست.
ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن آسمان به زمین نزدیک‌تر و عطر بهشت در فضای زمین پراکنده می‌شود. این ماه، ماه خداست؛ ماهی که با عنوان بهار قرآن، بهترین زمان‌ها، ماه آمرزش و اجابت دعا و فرصتی برای خودسازی و تقرب به پروردگار شناخته شده است. از دیدگاه اولیای الهی، رمضان محبوب‌ترین ماه سال است که دل‌های مؤمنان برای پذیرش انوار هدایت آماده می‌شود. پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در آستانه ورود به رمضان با ایراد خطبه‌ای به ویژگی‌های منحصر به‌فرد این ماه اشاره کرد و مؤمنان را برای بهره‌گیری حداکثری از این ماه فراخواند. در یادداشت پیش رو به شرح خطبه شعبانیه، برگرفته از سخنان حجت‌الاسلام حسین انصاریان پرداخته می‌شود.
جایگاه ماه خدا
رسول گرامی اسلام(ص) در خطبه شعبانیه، ماه رمضان را با عباراتی آسمانی توصیف می‌کند: «وَ هُوَ شَهرٌ دُعِیتُم فِیه ِاِلی ضِیافَةِ اللهِ وَ جُعِلتُم فِیه مِنْ أهْلِ کَرامَةِ اللهِ اَنفاسُکُُم فِیه تَسبِیحٌ وَ نَومُکُم فِیه عِبادَةٌ وَ عَمَلُکُم فیهِ مَقبُولٌ وَ دُعاءُکُم فِیه مُستَجابٌ؛ ماه رمضان ماهی است که شما به مهمانی خدا دعوت شده‌اید و در زمره افرادی قرار گرفته‌اید که مورد تکریم خداوند هستند. نفس‌هایتان در این ماه تسبیح، خوابتان عبادت، اعمالتان پذیرفته و دعاهایتان مستجاب است.»
این ماه، آزمایشگاهی الهی برای سنجش ایمان مسلمانان و آرامش‌بخش دل‌های مؤمنان است. ماه رمضان محکی برای تشخیص حق از باطل و فرصتی برای زدودن غبارهای مادی و نفسانی از وجود انسان است. ماه خانه‌تکانی دل‌ها و پالایش قلب‌هاست. پیامبر(ص) در ادامه فرمود: «لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فی رَمَضانَ لَتَمَنَّتْ أن یَکُونَ رَمَضانُ سَنَةً؛ اگر بندگان خدا می‌دانستند که در ماه رمضان چه گنج‌های پربهایی نهفته است، آرزو می‌کردند که ماه رمضان یک سال طول بکشد.»
دعوت خداوند به مهمانی در این ماه، بالاترین نشان افتخار برای یک مسلمان است. کسی که نتواند به این دعوت آسمانی پاسخ دهد، بدبخت‌ترین انسان‌ها خواهد بود: «فَانَّ الشَّقی مَن حُرِمَ غُفرانَ اللهِ فی هذا الشَّهرِ العَظیمِ؛ بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خداوند محروم بماند.»
روزه‌داران راستین
حضرت محمد(ص) در ادامه خطبه شعبانیه فرمود: «ای مردم! در این ماه درهای بهشت به روی شما گشوده شده است، از خدا بخواهید که آن‌ها را بر شما نبندد. درهای جهنم بسته شده است، از پروردگارتان طلب کنید که آن‌ها را بر شما نگشاید. شیاطین در زنجیرند، از خدایتان بخواهید که آن‌ها را بر شما مسلط نکند.»
با توجه به این سخنان، روزه‌داران حقیقی باید در رفتار و اعمال خود دقت کنند تا مبادا به روزه‌هایشان خدشه‌‌ای وارد شود. رسول خدا(ص) تأکید کرد: «وَ احفَظُوا ألْسِنَتَکُم وَ غُضُّوا عَمّا لایَحِلُّ النَّظَرُ الیهِ أََََبصارَکُم وَ عَمّا لایَحِلُّ الأِسْتِماعُ إلیهِ أسْماعَکُم؛ زبان‌هایتان را حفظ کنید، چشم‌هایتان را از نگاه به حرام فروبندید و گوش‌هایتان را از شنیدن سخنان ناشایست بازدارید.»
بنابراین، روزه‌دار باید جایگاه این ماه را به خوبی درک کند و بداند که در موقعیتی استثنایی قرار دارد و باید با تمام وجود، در مسیر طاعت الهی باشد. امام علی(ع) نیز در این‌باره چنین فرمود: «کَم مِن صائمٍ لَیسَ لَهُ مِن صیامِهِ إِلاّ الجُوعُ وَ الظَّماءُ؛ چه بسیار روزه‌داری که از روزه‌اش جز گرسنگی و تشنگی بهره‌ای نمی‌برد.» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۲)
عطار نیشابوری، شاعر گران‌قدر ایران به زیبایی تمام این سخنان پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) را در قالب شعر این‌گونه بیان کرده است: «ای دوست، ماه روزه رسید و تو خفته‌ای/ آخر ز خواب غفلت دیرینه سر برآر/ سالی دراز بوده‌ای اندر هوای خویش/ ماهی خدای را شو و دست از هوا بدار/ پنداشتی که چون نخوری، روزه کامل است!/ بسیار چیز هست جز این، شرط روزه‌دار/ هر عضو را بدان که به تحقیق روزه‌ای‌ست/ تا روزه‌ات روزه بود نزد کردگار/ اول نگاه دار نظر، تا رخ چو گل/ در چشم تو نیفکند از عشق خویش خار/ دیگر ببند گوش، ز هر ناشنیدنی/ کز گفت‌وگوی هرزه، شود عقل تار و مار/ دیگر زبان خویش که جای ثنای اوست/ از غیبت و دروغ فروبند استوار/ دیگر به وقت روزه گشادن مخور حرام/ زیرا که خون خوری تو از آن به هزار بار.»
جلوه‌های اقتدار و وحدت در ماه رمضان
ماه رمضان ماهی است که انسان مسلمان با روزه‌داری، جلوه‌ای از اقتدار و اراده خود را به نمایش می‌گذارد. او در این ماه عملاً ثابت می‌کند که اسیر نفس سرکش و شیطان وسوسه‌گر نیست، با وجود اینکه می‌تواند از تمام لذت‌ها و خواسته‌های نفسانی بهره‌مند شود، اما خود را از آن‌ها دور نگه می‌دارد و اجازه نمی‌دهد که نفس اماره بر او مسلط شود. این همان معنای بلند آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» است؛ روزه‌داری تمرینی است برای تقوا و خودسازی، تا اراده انسان تقویت و غرایز او تعدیل شود.
افزون بر این، ماه رمضان نمایشی عظیم از وحدت مسلمانان جهان است. در این ماه، میلیاردها مسلمان در سراسر جهان، هماهنگ و یکپارچه، به عبادت و روزه‌داری می‌پردازند. این همبستگی جهانی، نشان‌دهنده قدرت و عظمت امت اسلام است که در سایه ایمان و تقوا، به وحدتی بی‌نظیر دست یافته‌اند.
اهم مناسبت‌های ماه قرآن
هر چند ماه رمضان، ماهی است که مناسبت‌های مهم و سرنوشت‌سازی در آن رخ داده و هر یک از این مناسبت‌ها، عظمت و اهمیت این ماه را دوچندان می‌کند، اما نزول قرآن مهم‌ترین شرف این ماه است. شب قدر، تولد امام حسن مجتبی(ع)، شهادت مولی‌الموحدین حضرت علی(ع)، فتح مکه، رحلت حضرت خدیجه(س)، وفات حضرت موسی بن عمران(ع)، عروج حضرت عیسی(ع) به آسمان، وقوع جنگ بدر، معراج پیامبر اکرم(ص)، وفات حضرت ابوطالب، تولد حضرت یحیی(ع) و نیز غزوه‌های تبوک و حنین وقایع این ماه عزیز است؛ اما در میان این رویدادها، نزول قرآن کریم در شب قدر، چنان شکوه و رونقی به این ماه بخشید که این ماه، ماه قرآن و بهار قرآن نامیده شد. پیامبر(ص) در فرازی دیگر از این خطبه به این نکته مهم اشاره می‌کند: «لِکُلِّ شَیءٍ رَبیعٌ وَ ربیعُ القُرآنِ شَهرُ رَمَضان؛ هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.»
علاوه بر این، ایشان در این خطبه، ارزش تلاوت قرآن در این ماه را چنین تبیین می‌کند: «وَ مَن تَلا فِیه آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ أَجرُ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهُورِ؛ هر کس در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، پاداش کسی را دارد که در سایر ماه‌ها قرآن را ختم کرده باشد.»
گذشته از نزول قرآن کریم در این ماه مبارک که خداوند در آیه «شَهرُ رَمَضانَ الَّذی أُنزِلَ فِیه القُرآن» به آن اشاره کرده است، سایر کتاب‌های آسمانی نیز در این ماه نازل شده‌اند. صحف ابراهیم(ع) در اول ماه رمضان، تورات موسی(ع) در ششم ماه، انجیل عیسی(ع) در دوازدهم ماه و زبور داود(ع) در هجدهم ماه رمضان نازل شده است. (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی)
دعا و نیایش در ماه رمضان
دعا، پل ارتباطی روح و قلب انسان با کانون قدرت مطلق، یعنی پروردگار عالم است. اگر دعا نباشد، انسان هیچ ارزشی ندارد؛ چرا که تمام کارهای نیک در پرتو دعا و اظهار بندگی در برابر حق، معنا و ارزش پیدا می‌کند. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا؛ بگو اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى‌كند، در حقيقت شما به تكذيب پرداختهايد و به زودى [عذاب بر شما] لازم خواهد شد.»
دعا، نیازی روحی و اساسی در زندگی هر انسانی است. در آن لحظه‌هایی که بشر خود را از همه جا درمانده، خسته و دل‌شکسته می‌بیند، چاره‌ای ندارد جز اینکه با مبدأ هستی و آفریدگار عالم لحظاتی راز و نیاز کند، دردهای پنهان خود را به زبان آورد و به آغوش پر مهر حضرت حق پناه ببرد.
ماه رمضان، مناسب‌ترین زمان برای دعا و نیایش است و پیامبر اکرم(ص) در این خطبه چنین فرمود: «وَ ارفَعُوا إلیه أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فی أَوقاتِ صَلَواتِکُم فَأنَّها أفضَلُ السَّاعاتِ یَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فیها بِالرَّحمَةِ إلی عِبادِهِ یُجِیبُهُم إِذا ناجَوهُ وَ یُلَبِّیهِم إِذا نادَوهُ وَ یُعطِیهِم إِذا سَأََلُوهُ وَ یَستَجِیبُ لَهُم إِذا دَعَوهُ؛ در هنگام نمازهایتان دست‌های خود را به سوی خدا برای دعا بلند کنید؛ زیرا آن هنگام بهترین ساعت‌هاست که خداوند متعال با نظر رحمت به بندگانش می‌نگرد و اگر با او مناجات کنند، به آن‌ها پاسخ می‌دهد و اگر او را ندا کنند، ندای آنان را لبیک می‌گوید و اگر از او درخواست کنند، به آن‌ها می‌بخشد و اگر او را بخوانند، دعوتشان را به اجابت می‌رساند.»
امام کاظم(ع) نیز زمان افطار را موقعیتی مناسب برای دعا می‌دانست و می‌فرمود: «دَعْوَةُ الصَّائِمِ یُسْتَجابُ عِنْدَ إِفْطارِهِ؛ دعای روزه‌دار در هنگام افطار پذیرفته است.»
دعا و نیایش دستاوردهای ارزشمندی برای بندگان الهی به دنبال دارد؛ حتی اگر در ظاهر مستجاب نشود. رفع نیازهای روحی، تقویت ارتباط با آفریدگار، تقویت روح بندگی و تضرع، حفظ نعمت‌های موجود، دفع ضررهای احتمالی و جلب عنایت و رحمت خداوند متعال، فقط بخشی از آثار دعاست.
استاد مطهری(ره) در این‌باره می‌گوید: «قطع نظر از اجر و پاداشی که برای دعا هست و قطع نظر از اثر استجابتی که بر دعا مترتب است، دعا اگر از حد لقلقه زبان بگذرد و دل با زبان هماهنگی کند و روح انسانی به اهتزاز درآید، یک روحانیت بسیار عالی دارد؛ مثل این است که انسان خود را غرق در نور می‌بیند. شرافت گوهر انسانیت را در آن وقت احساس می‌کند.»
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
