مرد انقلابی رسانه؛ در رثای نادر طالب‌زاده

در چهارمین روز از دی‌ماه ۱۳۳۲، تهران شاهد تولد نوزادی بود که سال‌ها بعد به یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های رسانه‌ای کشور تبدیل شد. نادر طالب‌زاده اردوبادی که نامش همواره با برنامه‌سازی جریان‌ساز و تولیدات رسانه‌ای تأثیرگذار همراه بود، مسیر حرفه‌ای خود را در عرصه‌های رسانه‌ای، از تهیه‌کنندگی تا کارگردانی و اجرا طی کرد. هر برنامه‌ تولیدی او به سرعت به موضوعی برای بحث و تحلیل در محافل رسانه‌ای تبدیل می‌شد. 

طالب‌زاده در ۱۶ سالگی راهی آمریکا و با ادامه تحصیل در این کشور، موفق به اخذ مدرک کارشناسی ادبیات انگلیسی از دانشگاه راندولف ماکون شد و سپس در دانشگاه معتبر کلمبیا، مدرک کارشناسی ارشد کارگردانی سینما را کسب کرد. این 10 سال اقامت در آمریکا (از ۱۶ تا ۲۶ سالگی) تأثیرات عمیقی بر نگرش و دیدگاه‌های او گذاشت. 

بازگشت به ایران و آغاز فعالیت‌های حرفه‌ای 

سال ۱۳۵۹ نقطه عطفی در زندگی حرفه‌ای طالب‌زاده محسوب می‌شود؛ زمانی که او فعالیت رسمی خود را در صدا و سیما با ساخت مستند آغاز کرد؛ اما فعالیت‌هایش به این حوزه محدود نماند. تدریس در مرکز تخصصی آموزش فیلمسازی با رویکرد اسلامی، مدیریت مرکز تحقیقات سینمایی در معاونت سینمایی وزارت ارشاد، دبیری جشنواره فیلم عمار، دبیری کنفرانس بین‌المللی افق نو، مشارکت فعال در تأسیس شبکه افق و عضویت در هیئت اندیشه‌ورز شبکه افق، مسئولیت‌های متنوع طالب‌زاده بود که توانمندی‌های چندجانبه این چهره رسانه‌ای را نشان می‌داد. 

هر چند مسیر تحصیلی این فیلمساز پرتلاش از دانشکده پزشکی آغاز شد، اما علاقه به ادبیات انگلیسی، او را به مسیر دیگری کشاند تا سرانجام در دانشگاه کلمبیا به تحصیل سینما بپردازد. همزمان با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، طالب‌زاده که در آن زمان دانشجوی مقطع تکمیلی فیلمسازی بود، به ایران بازگشت. نخستین تجربه مستندسازی او با موضوع تسخیر سفارت آمریکا شکل گرفت؛ اثری ۳۵ دقیقه‌ای که روایتی متفاوت از این واقعه ارائه می‌داد. 

در بحبوحه روزهای پس از انقلاب، طالب‌زاده مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های شبکه آمریکایی سی‌بی‌اس را در ایران به عهده داشت؛ اما این همکاری دیری نپایید و با اعتراض او به تحریف‌های رسانه‌ای غربی‌ها پایان یافت. در همان روزها، طالب‌زاده توانست مجوز انتشار نخستین روزنامه انگلیسی‌زبان پس از انقلاب را با عنوان «تهران تایمز» کسب کند، نشریه‌ای که امروز نیز با مدیریت سازمان تبلیغات اسلامی به کار خود ادامه می‌دهد. 

در خط مقدم جنگ 

با آغاز جنگ تحمیلی، طالب‌زاده به جمع مستندسازان دفاع مقدس پیوست و از نزدیک شاهد رشادت‌های رزمندگان بود. پس از پایان جنگ، فعالیت‌های او در مرکز تولید فیلم تلویزیون تداوم یافت و در این دوره بود که همکاری‌های ارزشمندی با شهید مرتضی آوینی انجام داد. این تجربیات میدانی و حرفه‌ای، سنگ بنای رویکرد خاص او را در تولید آثار مستند گذاشت. 

با پایان جنگ تحمیلی، طالب‌زاده که پیش‌تر در سال ۱۳۶۰ در مقام فیلمساز صدا و سیما در جبهه‌ها حضور یافته و مستند «شوش، شهر شهیدان گمنام» را تولید کرده بود، به مرکز تولید فیلم تهران انتقال یافت. در این دوره، او به مدیریت مرکز اسلامی آموزش فیلمسازی منصوب و به‌تدریج، در مقام تحلیلگر سیاست‌های رسانه‌ای آمریکا در برنامه‌های تلویزیونی ظاهر شد. همین امر سبب شد تا او و همسرش، زینب مهنا، پژوهشگر و فعال حقوق بشر لبنانی، هر دو در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گیرند. 

سیاست‌های ضدآمریکایی 

در سال ۱۳۷۱، طالب‌زاده در مقام مستندساز در جنگ بوسنی حضور یافت و به ثبت وقایع آنجا پرداخت. مخالفت‌های صریح او با سیاست‌های آمریکا موجب شد تا در سال ۱۳۹۲، هنگام همراهی رئیس‌جمهور وقت برای سفر به نیویورک، با صادر نشدن ویزا مواجه شود. طالب‌زاده این اقدام را ناشی از محتوای آثارش دانست. در حالی که نیویورک تایمز در ۲۰۱۳ از او با عنوان «فیلمساز ایرانی آمریکایی» یاد کرده بود، طالب‌زاده در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۴ هرگونه تابعیت آمریکایی را رد و تأکید کرد که حتی در صورت امکان، هرگز تقاضای گرین‌کارت نکرده است. 

او در خصوص حوادث سال ۱۳۸۸ معتقد بود که ضعف اطلاع‌رسانی داخلی و برگزار نشدن مناظره‌های کافی، موجب شده بود تا رسانه‌های خارجی بتوانند این رویدادها را پررنگ جلوه دهند. طالب‌زاده در مقام مسئول مؤسسه افق نو، کنفرانس تأثیرگذار «هالیوودیسم و بیداری اسلامی» را سازماندهی کرد که در آن شخصیت‌های بین‌المللی مانند الکساندر دوگین از روسیه و دیگر چهره‌های سرشناس از کشورهای غیرغربی حضور یافتند. او از موقعیت و نفوذ خود برای دعوت از آن دسته چهره‌های سیاسی و فرهنگی آمریکا استفاده می‌کرد که به تعبیر خودش، «منتقد سیاست‌های آمریکا» بودند. در قالب کنفرانس سالانه افق نو، چندین شخصیت برجسته آمریکایی به ایران سفر کردند که طالب‌زاده در برنامه تلویزیونی «راز» شبکه چهار سیما با برخی از آنان به گفت‌وگو نشست. این برنامه‌ها بخشی از تلاش‌های او برای ایجاد گفتمان انتقادی نسبت به سیاست‌های غرب محسوب می‌شد. 

فعالیت‌های فرهنگی و هنری 

طالب‌زاده در مقام دبیر و یکی از پایه‌گذاران جشنواره فیلم عمار، بستری فراهم آورد تا آثار سینمایی با محوریت موضوعاتی همچون مقاومت، مبارزه با استکبار جهانی و تحولات منطقه‌ای مانند جنگ سوریه به نمایش درآید. این جشنواره به مکانی برای نمایش فیلم‌های کوتاه، مستند و بلند با این مضامین تبدیل شد. 

ساخت سریال «بشارت منجی» در راستای احیای گفت‌وگوهای میان ادیان یکی دیگر از اقدامات فرهنگی او بود. این اثر به کشف نقاط مشترک بین اسلام و مسیحیت پرداخته و نمایانگر دغدغه‌های طالب‌زاده در ایجاد تفاهم بین ادیان گوناگون است. 

ترور بیولوژیکی 

در خرداد ۱۳۹۵، طالب‌زاده در مصاحبه‌ای مدعی شد که هدف ترور بیولوژیکی قرار گرفته است. او به خبرگزاری فارس شرح داد که پس از سفر به عراق برای راهپیمایی اربعین، چمدانش به شکل مشکوکی مفقود و پس از چند روز بازگردانده شده بود. به گفته طالب‌زاده، لبتاپش که حاوی اطلاعات مهمانان کنفرانس افق نو بود، مورد بررسی قرار گرفته و پس از این ماجرا دچار مشکلات سلامتی شده بود. 

اگرچه این ادعاها از سوی طالب‌زاده مطرح شد، اما علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام کرد که هیچ‌یک از گزارش‌های مربوط به ترور بیولوژیک او و چند نفر دیگر اثبات نشده است. شمخانی این‌گونه ترورها را بعید دانست و نیاز به تحقیقات بیشتر را در این زمینه مطرح کرد. 

پایان مسیر 

نادر طالب‌زاده پس از چهار دهه فعالیت مستمر در عرصه‌های فرهنگی، رسانه‌ای و انقلابی، سرانجام عصر روز نهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان دار فانی را وداع گفت. پزشکان معالج علت فوت این چهره فرهنگی را عوارض ناشی از نارسایی قلبی و مشکلات مرتبط با لختگی خون اعلام کردند. درگذشت او نقطه پایانی بر زندگی پرثمری بود که به برگزاری صدها نشست تخصصی، برنامه‌های رسانه‌ای و فعالیت‌های گسترده فرهنگی در خدمت آرمان‌های انقلاب اسلامی گذشت. 

رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیتی که به‌مناسبت درگذشت طالب‌زاده صادر کرد، چنین نوشت:  

«بسم الله الرحمن الرحیم 

با تأسف خبر درگذشت پژوهشگر و هنرمند انقلابی، پرتلاش و پرانگیزه، آقای نادر طالب‌زاده(ره) را دریافت کردم. به خانواده، بازماندگان، همکاران و دوستان ایشان صمیمانه تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند رحمت و مغفرت و پاداش نیک برای خدمات باارزش فرهنگی و رسانه‌ای ایشان مسئلت دارم.» 

پیکر این هنرمند پس از تشییع به بهشت زهرا(س) انتقال یافت و در کنار مزار شهید سیدمرتضی آوینی به خاک سپرده شد.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان