نگاه توحیدی به هستی؛ مهمترین ویژگی دعاکننده مؤمن

مقاومت در برابر ظلم، علاوه بر اینکه ضرورتی اخلاقی و انسانی است، عاملی کلیدی برای حفظ کرامت و حقوق فردی و جمعی به‌شمار می‌رود. فرهنگ مقاومت در قرآن نیز مؤید همین مطلب است و در آیات متعدد این کتاب الهی، پذیرش ظلم و ستم مذموم شمرده شده و بر مقاومت در برابر ظالمان تأکید شده است. پاسخ اخیر ایران در عملیات وعده صادق ۳ به رژیم صهیونیستی، مصداق روشنی از ایستادگی در برابر ظلم و احیای این آموزه قرآنی است. از سویی در کنار توانایی‌های نظامی، دعا و توسل در شرایط جنگ نیز ارزش ویژه‌ای دارد. خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگویی با علی‌اکبر توحیدیان، پژوهشگر قرآنی و دکترای علوم قرآن و حدیث به نقش انس با قرآن و دعا در پیروزی جبهه حق بر باطل پرداخته است. در بخش نخست این گفت‌وگو، جهان‌بینی توحیدی دعاکننده، پیام‌های قرآنی خطاب به رزمندگان و دعاهای مندرج در قرآن از زبان مجاهدان بررسی می‌شود.

ایکنا ـ با توجه به شرایط کنونی کشور عزیزمان، ایران اسلامی که درگیر دفاع مقدس در دومین جنگ تحمیلی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است، شایسته است به موضوعی بسیار مهم، اساسی و سرنوشت‌ساز بپردازیم. این موضوع مهم عبارت است از نقش دعا، قرآن و معنویت‌گرایی در هنگامه جهاد. از نظر شما، از چه ابعادی می‌توان این موضوع را بررسی کرد؟ 

ما می‌توانیم به چند مؤلفه اصلی در راستای این موضوع بپردازیم که عبارت است از: ۱ ـ معنا و مفهوم دعا ۲ ـ اهداف و ضرورت دعا ۳ ـ شرایط اجابت دعا ۴ ـ آداب دعا ۵ ـ اثرات و ثمرات دعا ۶ ـ خصوصیات شخصی، شخصیتی، فکری، اعتقادی و جهان‌بینی دعاکننده ۷ ـ نمونه‌ای از دعاهای قرآنی برای رزمندگان اسلام ۸ ـ نمونه‌ای از ادعیه مأثور از معصومین(ع) درباره رزمندگان اسلام ۹ ـ توسلات به معصومین(ع) در کنار ادعیه و ۱٠ ـ توصیه‌های علمای ربانی دین به خواندن متون خاص، اعم از قرآن و ادعیه در مواقع خطراتی همچون جنگ. 

ما پیش از این به پنج مؤلفه‌ نخست در گفت‌وگوهای ماه مبارک رمضان پرداخته‌ایم که در این فرصت کوتاه، نیازی به تکرار آن‌ها نیست. مخاطبان محترم می‌توانند برای مطالعه به شماره‌های ۸، ۹، ۱۰، ۱۱ و ۲۷ سلسله‌ گفت‌وگوهای «دنیای اسرارآمیز ماء و دعاء» مراجعه کنند. در این گفت‌وگو به‌طور مختصر می‌توانیم به پنج مؤلفه‌ دوم بپردازیم.

ایکنا ـ از نظر شما دعاکننده ایده‌آل چه ویژگی‌هایی دارد؟ درباره معارف اعتقادی او که برخاسته از نوعی جهان‌بینی توحیدی است، توضیح دهید. 

یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در موضوع دعا، ویژگی‌های شخصی و شخصیتی دعاکننده از نظر فکری، اعتقادی و انتخاب نوع جهان‌بینی است. بدیهی است که ما دعاکننده ایده‌آل را با ویژگی‌های انسانی مؤمن، موحد و شیعه اثتی‌عشری با رویکرد معارف قرآن و عترت در نظر می‌گیریم.

نخستین و مهم‌ترین خصوصیت دعاکننده مؤمن، نگاه توحیدی و موحدانه او به هستی، هستی‌آفرین، مختصات درون کائنات و نیروهای فعال و مؤثر آن محسوب می‌شود. مبادی و مبانی این نگاه از قرآن، تنها کتاب بدون تحریف آسمانی است و انسان موحد با تمام وجود به تمام پیام‌های جزئی و کلی این کتاب باور دارد؛ زیرا آن را کلام الله می‌داند و به حق و حقیقت و قطعی‌الصدور بودن آن از جانب خالق عالم یقین دارد و آن را بر هر گفتار و نوشتاری با فاصله زیاد ترجیح می‌دهد و قابل قیاس هم نمی‌داند.

انسان موحد معارف خداشناسی، انسان‌شناسی و کیهان‌شناسی را از وحی می‌گیرد؛ یعنی اسماءالحسنی و صفات جلال و جمال الهی را از کلام‌الله به‌مثابه متقن‌ترین متون اخذ می‌کند و طبیعت از پایین‌ترین سطوحش و ماورای آن تا عالی‌ترین درجاتش را در قوس صعودی شهود و غیب می‌بیند و تفسیر می‌کند و با باوری در حد یقین، در تمام مراتب طبیعت، یعنی از علم‌الیقین تا بَردالیقین سیر می‌کند. لازمه طی چنین مراحلی، داشتن علوم اکتسابی و مرسوم در مراکز علمی نیست، بلکه برای هر فرد معتقد، قابل دسترسی و دریافت است.

این نگاه توحیدی در فرهنگ قرآن با واژه‌ها و تعابیر گوناگونی تعریف می‌شود که مشهورترین آن‌ها در راستای موضوع بحث ما عبارت است از اینکه برای انسان موحد، خصوصیاتی از قبیل ایمان، یقین، اطمینان، توکل، تفویض، تسلیم، رضا، صبر، استقامت، جهاد، اظهار عجز و نقص و جهل و فقر و ابراز اضطرار، حقارت و ذلت در قالب عبودیت و فنا، ذکر و شکر، عبادت و دعا و برای خداوند تبارک و تعالی، صفات و افعالی از قبیل علم، قدرت، بقا، خالقیت، ربوبیت، رازقیت، مالکیت، حاکمیت، تقدیر، غنا، نصرت، ولایت، هدایت، احاطه، قرب، اجابت، رحمانیت، کشافیت، قهاریت، کمال، عزت، عظمت و کبریایی و جبروت تعریف شده است.

یعنی انسان موحد دعا‌کننده دارای جهان‌بینی توحیدی، خدای متعال را همه‌کاره‌ عالم می‌داند و خود و ماسوی‌الله را هیچ‌کاره؛ به عبارتی او را بی‌نهایت بزرگ و خود را بی‌نهایت کوچک می‌داند. او چنین می‌اندیشد که «لامؤثّر فی‌الوجود الّا الله» و با این فرض مفروض و محتوم از او استدعا و استنصار می‌کند و در رهگذر این مطالبه به آرامش می‌رسد و به کسب نتیحه امیدوار می‌شود و با نشاط و نیرویی چندین برابر، بر فعالیت و تحرک خود می‌افزاید و در نتیجه بر مشکلات فائق می‌آید.

البته این یک‌سوی ماجراست که محصول ثمرات و تأثیرات روحی و روانی دعاست و سوی دیگرش، آثار وضعی و نامحسوس دعا قرار دارد که از سوی خداوند سبب‌ساز حاصل می‌شود؛ به عبارت دیگر، امدادهای غیبی که از جانب خداوند برای بندگان لایق و صالحش فرامی‌رسد نیز از برکات دعاهایی است که از سوی آنان به درگاهش رسیده است.

ایکنا ـ به چند مورد از پیام‌های قرآنی که خطاب به رزمندگان و مجاهدان است، اشاره کنید. 

انسان مؤمن موقن با ایمان محکم و ایقان مستحکمی که از آیات الهی قرآن کریم برایش ایجاد شده، تمام پیام‌هایی را که ذات اقدس الهی برای رزمندگان و مجاهدان فی‌سبیل‌الله ارسال کرده است، دریافت و در وجود خویش نهادینه می‌کند.

از جمله این پیام‌ها همین آیاتی است که مقام معظم رهبری (حفظه الله) در این ایام و در حین بیاناتشان برای ما می‌خوانند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ؛ ای مؤمنان، اگر خدا را یاری کنید، خدا هم شما را یاری و گام‌هایتان را محکم و استوار می‌کند.» (محمد(ص)/ ۷)، «...وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ؛ و قطعاً خدا به کسانی که دین او را یاری می‌دهند، یاری می‌رساند؛ مسلماً خدا نیرومند و توانای شکست‌ناپذیر است.» (حج / ۴۰)

«وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَىٰ لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ؛ و خدا وعده یاری و پیروزی را جز بشارتی برای شما و برای آنکه دل‌هایتان به آن آرامش یابد، قرار نداد و یاری و نصرت جز از سوی خدای توانای شکست‌ناپذیر و حکیم نیست.» (آل‌عمران/ ۱۲۶)، «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛ و در انجام فرمان‌های حق و در جهاد با دشمن سستی نکنید و از پیش‌آمدها و حوادث و سختی‌هایی که به شما می‌رسد، اندوهگین نشوید که شما اگر مؤمن باشید، برترید.» (آل‌عمران/ ۱۳۹) 

و البته آیاتی دیگر: «اِنْ يَنصُرۡكُمُ ٱللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمۡ...؛ اگر خداوند شما را يارى كند، كسى بر شما پيروز نخواهد شد...» (آل‌عمران/ ۱۶۷)، «...قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ...؛ بگو: یقیناً اختیار همه امور به دست خداست...» (آل‌عمران/ ۱۵۴) و آیاتی دیگر از قرآن مجید که خداوند عالی اعلی، معیت خود را با اولیایش به اشکال گوناگون اعلام می‌دارد: «...لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا...؛ اندوه به خود راه نده، خدا با ماست.» (توبه/ ۴۰)

«فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَكُمْ...؛ پس با توجه به یاری و کارسازی خدا سست نشوید و کافران و مشرکان را به آشتی و صلحی که برای شما خفت‌بار است، دعوت نکنید، در حالی که شما برتر هستید و خدا با شماست...» (محمد(ص)/ ۳۵)، «...إِنَّ مَعِيَ رَبِّي سَيَهْدِينِ؛ بی‌تردید پروردگارم با من است و به زودی مرا هدایت خواهد کرد.» (شعراء/ ۶۲) و «...وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ...؛ و او با شماست، هرجا که باشید...» (حدید/ ۴) بنابراین دومین گروه از آیات قرآن کریم، آیاتی هستند که در آن‌ها، انسان مجاهد دعاکننده، خود را با خدایش همراه و تحت نصرت دائمی او می‌داند.

ایکنا ـ می‌دانیم دعاهایی در قرآن مجید، از زبان مجاهدان برای دریافت صبر، غفران، ثبات‌ قدم و نصرت بر دشمنان کافر از مولای خود، رب‌العالمین نقل شده است. در ادامه بخشی از آن‌ها را هم برشمرید. 

این آیات عبارت است از: «...قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ گفتند: پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایی فرو ریز و گام‌هایمان را استوار کن و ما را بر گروه کافران پیروز گردان.» (بقره/ ۲۵۰)، «... قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ گفتند: پروردگارا، گناهان ما و زیاده‌روی در کارمان را بر ما ببخش و قدم‌هایمان را استوار بدار و ما را بر گروه کافران یاری ده.» (آل‌عمران/ ۱۴۷)

البته نوع دیگری از آیات و سوره‌های قرآن هستند که محتوای جهاد، قتال، صبر، استقامت و نصرت الهی دارند؛ اما شکل دعایی ندارند و به هر حال توصیه شده است که در مواقع سختی از جمله به هنگام جنگ خوانده شود تا از برکت قرائت این آیات و سوره‌ها، مشکلات حل و مجاهدان در میدان نبرد بر دشمنان پیروز شوند. سوره‌های مبارک فتح، نصر، عصر، حشر، فیل، یاسین و همچنین ۹ آیه‌ قرآن و نیز آیت‌الکرسی از جمله‌ این موارد هستند.

زهراسادات محمدی