چرا به امام شهید سلام می‌دهیم

محرم، ماه سلام است؛ ماهی که شیعیان و دوستداران خاندان نبوت هر صبحش را با سلام بر حسین(ع) آغاز می‌کنند و هر شبش را با زمزمه «السلام علیک یا اباعبدالله» به پایان می‌برند؛ اما به‌راستی چرا «سلام» در فرهنگ عزاداری ما این‌قدر برجسته است؟ چرا زیارت را با سلام شروع می‌کنیم و با سلام به پایان می‌رسانیم؟ به بیانی کلی‌تر، سلام در منظومه فکری و عبادی شیعه چه معنا و جایگاهی دارد؟ نوشتار پیش رو تلاشی برای فهم دقیق‌تر این واژه مقدس است؛ واژه‌ای که از نماز تا زیارت، از آغاز گفت‌وگو تا بدرود خطبه، از ادب حضور تا اعلام موضع، همواره با ماست.

سلام در قرآن؛ هدیه‌ای از آسمان

سلام در قرآن صرفاً ادبی اجتماعی نیست، واژه‌ای عمیق است که در دل خود معانی‌ بلندی همچون سلامت، امنیت، رحمت، رضایت و تأیید الهی را نهفته دارد. قرآن کریم در آیات متعددی با ساختار «سلامٌ علی...» از پیامبران الهی تجلیل می‌کند: «سلامٌ علی نوحٍ فی العالمین»، «سلامٌ علی إبراهیم»، «سلامٌ علی آل یاسین.» در این سلام‌ها، نوعی گواهی الهی بر حقانیت، طهارت و مقام بلند شخصیت‌های الهی دیده می‌شود. خداوند به آن‌ها سلام می‌گوید؛ یعنی آن‌ها را در آغوش رحمت و رضوان خویش می‌گیرد.

در آیه‌ای دیگر، واژه سلام، تحیت بهشتیان معرفی شده است: «تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ» (احزاب، ۴۴) تحیت ایشان در روز ملاقات، سلام است. از این منظر، سلام‌گفتن هنگام زیارت، نه فقط آداب احترام، بلکه پیروی از سنت قرآنی است؛ چراکه ما هنگام زیارت به درگاه اولیای خدا وارد می‌شویم و سنت قرآن این است که تحیت ما در این ملاقات‌ها، عرض سلام باشد.

سلام در سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)

پیامبر اسلام(ص) فرمود: «أفشُوا السَّلامَ تَسْلَموا»؛ یعنی سلام را گسترش دهید تا سلامت بمانید. سلام در نگاه نبوی، پایه سلامت اجتماعی و زمینه‌ساز مودت است. امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: «مَن بَدَأَ بِالسَّلامِ فَهُوَ أَقْرَبُ إِلَى اللَّهِ؛ کسی که در سلام پیش‌قدم باشد، به خدا نزدیک‌تر است.»

بر این اساس، سلام نه‌تنها تحیت، که بیانگر طهارت نیت، میل به صلح و آمادگی برای ارتباط معنوی است. این معنا وقتی به حوزه ارتباط با اهل بیت(ع) وارد می‌شود، ژرف‌تر می‌شود و معانی وسیع‌تری نظیر تبعیت و همراهی با خاندان وحی را در خود متجلی می‌کند.

سلام در نماز؛ تجلی سلم و صلح

نماز، اوج پرواز مؤمن است و نقطه اوج آن، شاید سلام باشد. ما نماز را با سه سلام به پایان می‌بریم: «السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته» که نشانه اتصال به پیامبر(ص) و قرارگرفتن در شعاع رحمت اوست. «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین» که ادای سلام بر خود و بندگان صالح خدا، نوعی همبستگی ایمانی را آشکار می‌کند. «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» که خداحافظی با فرشتگان یا مؤمنان حاضر در عالم ملکوت با آرزوی غفران و رحمت است.

این سه سلام، مؤمن را از حالت انس با خدا، دوباره به سمت خلق بازمی‌گرداند؛ اما نه با غرور عبادت، بلکه با حالتی فروتنانه و آکنده از رحمت.

سلام در زیارت؛ آغاز و انجام عهد

وقتی برای زیارت به‌سوی امامی می‌رویم، اولین واژه ما «السلام علیک...» است و آخرین جمله‌مان در هنگام بازگشت از آن حرم مطهر نیز ادای سلام؛ گویی ورود و خروج به فضای قدسی زیارت، به زبان سلام اتفاق می‌افتد. این سنت فقط نوعی ادب نیست، بلکه پایه‌ای قرآنی دارد؛ چنانکه گفته شده اهل قیامت و بهشت، «تحیتشان در روز ملاقات، سلام است». (احزاب، ۴۴)

در زیارت امام حسین(ع)، نه‌تنها در ابتدای زیارت‌نامه، بلکه در بندهای متعدد، این سلام تکرار می‌شود. سلام، پل ارتباطی میان زائر و امام، میان دل خاکی ما و نور بلند آن وجود مطهر است.

سلام به امام حسین(ع)؛ سلامی از جنس بیعت

در ادبیات زیارت، سلام فقط به معنای ادب نیست، بلکه بیعت، اعلام جبهه و ابراز وفاداری است. در زیارت عاشورا، این جمله محوری را بارها تکرار می‌کنیم: «انّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُمْ؛ ما با هر که با شما در صلح و صفاست، در سلم‌ایم و با هر که با شما دشمن است، دشمنیم.» پس وقتی می‌گوییم «السلام علیک یا اباعبدالله»، این سلام معنای خاص دارد؛ یعنی «ای حسین، من در جبهه تو هستم.» یعنی «اگر در کربلا بودم، کنار تو می‌ایستادم.» یعنی «در زمانه خودم، در میدان حسین هستم، نه در اردوگاه یزید.»

سلام در خطبه‌ها و آداب دیدار

در سنت خطابه اسلامی، خطبه‌ها هم با «سلام» آغاز می‌شوند و هم با «سلام» پایان می‌یابند. خطیب وقتی خطبه را تمام می‌کند، می‌گوید: «والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.» یعنی پایان اخلاق، تربیت و علم‌آموزی، رسیدن به صلح و سلامت نفس و ایمان است. در سنت زیارت، این ادب تکرار می‌شود. زائر هنگام ورود سلام می‌دهد و هنگام خروج نیز سلام می‌گوید. به تعبیری ظریف، زیارت دیدار است و دیدار مؤمنانه بدون سلام و صلح با اهل نور، ناقص می‌ماند.

سلام در محرم؛ زبان اشک و آگاهی

سلام در محرم، آیینی زبانی نیست؛ نوعی هویت است. عزادار حسین(ع) با سلام به امام، نشان می‌دهد که در میدان معرفت و محبت ایستاده است. او با سلام، پیوندش با قافله کربلا را حفظ می‌کند؛ با سلام، موضع‌گیری‌اش را در برابر ظلم و انحراف اعلام می‌کند و با سلام، می‌گوید که راه حسین(ع) فقط در گذشته نیست؛ اکنون هم جاری است؛ از این رو، محرم، فصل بازخوانی این سلام‌هاست.

سلام، زبان مادری شیعه است

شیعه با سلام آغاز می‌کند و با سلام پایان می‌برد. سلام، زبانی سرشار از نور، معرفت، محبت و موضع‌گیری است. وقتی به اهل بیت(ع) سلام می‌گوییم، هم ادب می‌کنیم، هم محبت می‌ورزیم، هم بیعت می‌بندیم و هم وفاداری‌مان را فریاد می‌زنیم.

سلام، زبانی است که خاک را به آسمان پیوند می‌زند و چه سلامی بالاتر از آنچه هر روز در محرم بر زبان‌مان جاری است: «السلام علی الحسین، و علی علی بن الحسین، و علی أولاد الحسین، و علی أصحاب الحسین.»

علی مصطفوی