گره اصلی فرزندآوری، فرهنگی است نه اقتصادی

رشد جمعیت جوان همواره یکی از پایه‌های اقتدار و پیشرفت کشور بوده؛ اما کاهش نرخ تولد و افزایش پیری جمعیت در دهه‌های اخیر زنگ خطری جدی برای آینده جامعه به صدا درآورده است. در این میان، نقش نهادهای مردمی و تشکل‌های فرهنگی در تغییر نگرش‌ها و حمایت از خانواده‌ها اهمیتی دوچندان یافته است. مؤسسه «سازندگان جمعیت جوان» در کاشان از جمله مجموعه‌هایی به‌شمار می‌رود که در طول چند سال اخیر با دغدغه‌ای جدی و برنامه‌های متنوع فرهنگی، اجتماعی و حمایتی تلاش کرده است تا در مسیر سیاست‌های کلان جمعیتی کشور گام بردارد. برای آشنایی بیشتر با اهداف، فعالیت‌ها، چالش‌ها و دستاوردهای این مؤسسه، خبرنگار ایکنا از اصفهان با زهرا نباتریز کاشانی، مدیر این مؤسسه گفت‌وگو کرده است که مشروح آن‌را در ادامه می‌خوانیم. 

ایکنا ـ ابتدا خودتان را معرفی کنید و توضیح دهید که مؤسسه «سازندگان جمعیت جوان» از چه زمانی آغاز به کار کرده است و اهداف تأسیس آن چیست؟

زهرا نباتریز کاشانی هستم، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث و فعال فرهنگی از ابتدای انقلاب تاکنون در عرصه‌های گوناگون. از سال ۱۴۰۰ وارد حوزه مسائل جوانی جمعیت شدم و از سال ۱۴۰۱ فعالیت‌‌مان شکل سازمان‌یافته‌تری به خود گرفت.

با توجه به اینکه یکی از مؤلفه‌های اقتدار کشور و پایه اصلی قدرت، رشد جمعیت جوان و نیروی انسانی مولد است و از آنجا که رشد جمعیت کشور از سال ۶۷ روند کاهشی به خود گرفت، با الهام از تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت مقابله با پیری جمعیت، تصمیم به راه‌اندازی حرکتی فرهنگی و اجتماعی گرفتیم.

در گام نخست، شناسایی نیروهای دغدغه‌مند و معتقد را در دستور کار قرار دادیم؛ سپس اهداف مؤسسه را بر مبنای فرمایشات مقام معظم رهبری و نیازهای جامعه تدوین و سیاست‌های کاری را مشخص کردیم. ۲۰ نفر از بانوان باسابقه در حوزه‌های آموزش و پرورش، دانشگاه علوم پزشکی، بسیج، سازمان تبلیغات، سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری و دیگر عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی، در جایگاه نیروهای هم‌راستا جذب شدند.

پس از آن هیئت‌مدیره تشکیل و کمیته‌هایی با وظایف مشخص تعریف شد. همزمان با فعالیت‌های میدانی در حوزه جوانی جمعیت، پیگیری‌های لازم برای ثبت مؤسسه صورت گرفت و در نهایت، از سال ۱۴۰۲ مؤسسه «سازندگان جمعیت جوان» در وزارت کشور به ثبت رسید.

ایکنا ـ در مسیر فعالیت‌های مؤسسه، با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو شدید و چه اقداماتی انجام دادید؟

مهم‌ترین چالش ما تغییر نگرش عمومی نسبت به فرزندآوری و افزایش جمعیت بود. برای این منظور، از ابتدا اجرای برنامه‌های متنوع، تربیت کنشگر و برگزاری همایش‌های متعدد را در دستور کار قرار دادیم. نخستین همایش «مثبت ۳» را در تیرماه ۱۴۰۲ در سطح کشور برگزار کردیم که بازخوردهای گسترده‌ای داشت. پس از آن نیز همایش «مثبت ۴» برای خانواده‌های دارای چهار فرزند به بالا در سال ۱۴۰۳ برگزار شد.

تعامل با سازمان‌ها و نهادهای دولتی و مردمی از اولویت‌های ما بود. با وجود اینکه سیاست‌های جمعیتی از سال ۹۱ تصویب شده بود، اما اجرایی نشده بود. در دولت شهید رئیسی این سیاست‌ها احصا و ابلاغ شد و ما تلاش کردیم با سازمان‌ها، تعامل مؤثری داشته باشیم؛ البته در مواردی با بی‌اعتنایی برخی مسئولان مواجه می‌شدیم که خود یکی از چالش‌ها بود.

از اقدامات شاخص می‌توان به تهیه بانک اطلاعاتی خانواده‌های سه فرزندی به بالا اشاره کرد. برای این خانواده‌ها کارگاه‌های مهارت‌آموزی، برنامه‌های فرهنگی، تربیتی و معنوی برگزار کردیم و با راه‌اندازی کانال‌ها و گروه‌ها، حمایت مستمر انجام دادیم؛ همچنین در حوزه مسکن، با پیگیری‌های صورت‌گرفته و مکاتبه با وزیر راه و شهرسازی دولت سیزدهم، روند واگذاری زمین به خانواده‌ها تسریع شد و تاکنون بیش از ۲۰۰ خانواده پلاک زمین دریافت کرده‌اند.

در حوزه آموزش و پرورش نیز برای خانواده‌های چهارفرزندی، شهریه دانش‌آموزان را رایگان کردیم و همکاری خوبی با مدیران داشتیم. در بخش بهداشت و درمان، تعامل نزدیکی با دانشگاه علوم پزشکی کاشان داشتیم؛ همایش‌های متعددی برای تربیت کنشگر و مبلغان برگزار شد و در حوزه ناباروری نیز با پزشکان و مراکز درمانی همکاری کردیم تا آگاهی‌بخشی و تسهیل دسترسی زوج‌های نابارور به خدمات انجام شود.

در خصوص استفاده از خدمات شهری با سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری تعاملات خوبی برقرار کردیم و انصافاً امکان استفاده مؤسسه از ظرفیت‌های گوناگون و برنامه‌های فرهنگی مشترک برای برگزاری همایش‌ها، مسابقات و... فراهم شد. 

از دیگر اقدامات مؤسسه می‌توان به حمایت معیشتی از خانواده‌های کم‌برخوردار از طریق خیریه‌ها، پیشگیری از سقط‌های عمدی (۲۲ مورد در سال گذشته) با کمک‌های مالی خیرین، تهیه سیسمونی برای خانواده‌های بی‌بضاعت و همچنین اجرای برنامه‌های فرهنگی و سرگرمی در شرایط بحرانی مانند جنگ ۱۲ روزه اشاره کرد.

ایکنا ـ در حال حاضر، چه موضوعاتی برای شما اهمیت ویژه‌ای دارد و چه افقی برای آینده مؤسسه متصور هستید؟

اکنون بیشترین اهمیت را فرهنگ‌سازی دارد. بسیاری از خانواده‌ها حتی با وضعیت اقتصادی مناسب هم حاضر به فرزندآوری نیستند و برای پر کردن خلأ عاطفی به نگهداری از حیوانات روی آورده‌اند؛ بنابراین گره‌های ذهنی جامعه که گاه اقتصادی به نظر می‌رسند، اما درواقع فرهنگی و ذهنی‌ است، باید شناسایی و حل شود.

ما تلاش داریم متناسب با فرهنگ هر قشر، با آن‌ها ارتباط بگیریم و از ظرفیت مجامع گوناگون استفاده کنیم. عضویت در مجمع ملی فعالان جمعیت و شرکت در جلسات مرتبط، بخشی از این مسیر است؛ همچنین در جلسات و همایش‌های ملی و منطقه‌ای، با شهرستان‌ها و نهادهای گوناگون همکاری و تعامل برقرار کرده‌ایم.

یکی از مهم‌ترین اقدامات حمایتی ما در راستای پیشگیری از پیری جمعیت ایران، استفاده از قوانین جوانی جمعیت برای خانواده‌های خوش‌جمعیت و مطالبه‌گری برای تحقق آن و درخواست کمک برای حمایت از این خانواده‌ها از تمامی مسئولان، نهادها، سازمان‌های دولتی و غیردولتی و به‌خصوص گروه‌های جهادی است. 

با وجود این تلاش‌ها، همچنان یکی از مشکلات جدی ما، کمبود حمایت از سوی دستگاه‌های دولتی است. در حالی که مؤسسه و فعالیت‌های آن شناخته شده، اما فرهنگ حمایت از این حرکت در بدنه دولت نهادینه نشده است. ما معتقدیم «گفتمان جامع کشور باید گفتمان جوانی جمعیت باشد» و در آینده برنامه‌های جامع‌تری برای تحقق این امر با کمک آحاد جامعه خواهیم داشت.

زهراسادات محمدی