سرمایه اجتماعی لازمه مقابله با بحران است

سمیه طهماسبی، استاد دانشگاه و فعال حقوق زنان، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، در خصوص رویکرد جامعه ایران به شرایط بحرانی، اظهار کرد: جامعه ما به دلیل شرایط ژئوپلیتیکی و اقتصادی و منابعی که در اختیار داشته، با بحران‌های متعددی در طول تاریخ و حداقل در قرن اخیر مواجه بوده است، بنابراین مردم در برابر بحران‌ها به گونه‌ای توانمند شده و آموخته‌اند که چگونه با آنها کنار آمده، سازگاری نشان دهند و توان مقابله خود را افزایش دهند.

وی افزود: وقتی مردم با اطلاعات ناقص، به هم‌ ریخته و متناقض مواجه باشند، نوعی بی‌اعتمادی در آنها شکل می‌گیرد. در بحران کرونا نیز با این به هم ریختگی اطلاعاتی و رسانه‌ای و تناقض اطلاعات در فضای مجازی مواجه بودیم، به خصوص در یک مقطع زمانی با اختلاف‌نظر در مرکز فرماندهی بحران که به جامعه سرریز کرد، باعث شد تا افکار عمومی با ترس، اضطراب، وسواس فکری، هراس اجتماعی و به تعبیری، کاهش اعتماد اجتماعی روبرو شود. در چنین فضایی، سرمایه اجتماعی کاهش پیدا می‌کند و به تبع آن، سلامت اجتماعی نیز کاهش می‌یابد و رعب و وحشت ناشی از مرگ دردناک باعث می‌شود تا در مواجهه با بحران، احساسات بر منطق غلبه کند و در کنار آن، انزوای بیماران، سلب آزادی انسان‌ها، ابهام و سرگردانی و حالت تعلیق، امنیتی شدن جامعه و کاهش شادی و نشاط منجر به این می‌شود که سطح مقاومت و مقابله با بحران به لحاظ روحی و روانی کاهش پیدا کند.

صداقت و شفافیت؛ عامل افزایش سرمایه اجتماعی

این استاد دانشگاه ادامه داد: زمانی که مسئولان، تصمیم‌گیران و مرکز فرماندهی و مدیریت بحران قوی و یکپارچه عمل کرد و انسجام خودش را نشان داد، مردم از اعتماد به نفس بالایی برخوردار شدند، احساس امنیت بیشتری کردند و به لحاظ روحی و روانی توانمندی بیشتری برای مقابله با بحران و نیز همکاری با مدیریت بحران نشان دادند. در واقع، هر جا که صداقت، درستکاری و اطلاعات شفاف به مردم نشان داده شود، سرمایه و اعتماد اجتماعی و مشارکت و همکاری با مسئولان و مدیران بحران افزایش می‌یابد و در مقابل، هر جا که اطلاعات نادرست و توأم با تناقض به مردم داده می‌شود، آنها در حالت ناباوری و تردید قرار می‌گیرند که به لحاظ روحی و روانی، سطح مقاومت را کاهش می‌دهد.

طهماسبی بیان کرد: مواجهه جامعه با بحران کرونا با فراز و نشیب مواجه بود که تا حد زیادی ناشی از اطلاعاتی بود که دست‌اندرکاران و مدیران مقابله با بحران در اختیار مردم قرار می‌دادند. زمانی که مردم در این بحران خودشان را پیدا کرده و احساس کردند که کادر درمان تمام قد و با تمام توان به پای سلامت مردم ایستاده است و از جان گذشتگی می‌کند، اعتماد در میان آنها تقویت و باعث شد تا همکاری زیادی با مسئولان در کنترل این بیماری همه‌گیر انجام دهند، به طوری که مراسم و آیین‌های سنتی سالیانه و مهم مثل دید و بازدید عید و روز طبیعت را کنار گذاشتند تا جامعه به امنیت در سلامت برسد و همکاری تنگاتنگی با کادر درمان انجام دادند که خوشبختانه آمارها حاکی از کاهش تلفات و خسارات بیماری است. امیدواریم این همکاری همچنان در آینده ادامه پیدا کند تا زمانی که مسئولان اعلام کنند محدودیت‌ها در این حد دیگر لازم نیست.

وی با اشاره به تأثیر بحران کرونا بر روابط و مناسبات اجتماعی، گفت: از تأثیرات منفی این بحران می‌توان به گسست‌های اجتماعی، دوری افراد از یکدیگر، رشد فردگرایی، انزواهای اجتماعی و روابط حسابگرانه و غیر عاطفی که نوعدوستی و مهرورزی را تحت تأثیر خودش قرار داده است، اشاره کرد. مسلماً هنجارهای جدید در زمینه‌های مثبت و منفی در حال شکل‌گیری است. از پیامدهای مثبت این بحران می‌توان به فرهنگ رعایت نظافت شخصی و محیطی، افزایش زمان با هم بودن والدین، کودکان و همسران، افزایش گفت‌وگو و مشارکت در امور خانواده، همبستگی اجتماعی و حمایت از یکدیگر در ارتقای سطح تندرستی، بخشودن قرض‌ها یا پذیرفتن تأخیر در بازپرداخت آنها، رابطه خدمتگزارانه و ایثارگرانه جامعه پزشکی با مردم و ضرورت توجه به امنیت در سلامت و آسیب‌پذیری کمتر روستاها و شهرهای کوچک اشاره کرد.

کرونا؛ سرعت‌گیر تخریب محیط‌زیست

این فعال حقوق زنان افزود: کرونا را می‌توان ترمز سرعت تغییرات در جهان بدانیم، زیرا بشر به سرعت جلو می‌رفت، محیط‌زیست را تخریب می‌کرد و تولید آلاینده‌ها به شدت افزایش پیدا کرده بود. در واقع کرونا هشداری به بشریت داد که از سرعت تخریب محیط زیست دست بردارد.

وی ادامه داد: یکی دیگر از تأثیرات مثبت کرونا بر روابط اجتماعی، این بود که در فرایند انتقال و جابجایی اطلاعات و آموزش تغییر ایجاد کرد و ما حتی شاهد بودیم که صاحبان کسب و کار نیز از فضای واقعی و بیرونی به فضای مجازی مهاجرت کردند. بنابراین نوع ارتباط اجتماعی تعریف جدیدی پیدا کرد، برای مثال نوع روابط معلم و دانش‌آموز، دانشجو و استاد، تحت تأثیر قرار گرفت.

طهماسبی بیان کرد: کرونا جهش قابل توجهی در افزایش سواد دیجیتالی اقشار مختلف جامعه ایجاد کرد. اساتید دانشگاهی را سراغ دارم که از فضای مجازی فرار می‌کردند، اما بحث آموزش مجازی و الزام به تدریس مجازی آن‌ها را وادار کرد که با این فضا سازگاری پیدا کنند، به خصوص نسل گذشته که با فضای مجازی ارتباط نداشتند، کرونا جهشی در این افراد ایجاد کرد که باید از تنبلی و اینکه از فضای مجازی دوری کنیم، دست برداریم و اگر می‌خواهیم به توسعه و پیشرفت برسیم، باید فضای مجازی را به رسمیت بشناسیم.

وی در خصوص تأثیر کرونا بر ناهنجاری‌های اجتماعی، گفت: به نظر می‌رسد که تا حد زیادی بر این ناهنجاری‌ها تأثیر خواهد گذاشت و در آینده بیشتر خواهد شد، زیرا در روزهای اخیر به دلیل شرایط موجود، زندانیان را آزاد و معتادان را از کمپ‌های ترک اعتیاد خارج کردند و این نوعی بازگرداندن جرم و ناهنجاری به جامعه است که تأثیراتش را به دنبال دارد.

این استاد دانشگاه افزود: در کنار این مسئله، بحث شکاف طبقاتی هم مزید بر علت است، زیرا معیشت بعضی از کسب‌وکارهای خرد و روزمزد تحت تأثیر کرونا قرار گرفت و مسلماً اقتصاد این طبقه تنزل پیدا می‌کند، در نتیجه این موضوع، منشأ بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود و فاصله‌های طبقاتی را بیشتر خواهد کرد. حمایت‌هایی که دولت و سایر نهادها تاکنون از این طبقات داشته‌اند، مسکن‌های موقت است و در بلندمدت دامنه این آسیب‌ها افزایش پیدا خواهد کرد، مگر اینکه دولت و سیاست‌گذاران برای حل این مشکل و پیشگیری از این آسیب‌ها و شکاف طبقاتی، فکر اساسی بکنند تا طبقات محروم و فقیر که به لحاظ بهداشتی و اقتصادی فرصت نابرابر دارند، تا حدی بتوانند نیازهای اولیه خود را تأمین کنند و فرصت شغلی برایشان فراهم شود. این طبقه به دلیل پایین بودن سطح آموزش و اقتصاد نمی‌توانند به راحتی خود را با تغییرات جدید وفق بدهند و حتی ممکن است در زیر بار فشارها له شوند، بنابراین باید مورد حمایت ویژه دولت قرار بگیرند.