حسن‌زاده آملی؛ عالمی که علم و عمل را در وجود خود معنا کرد

به گزارش ایکنا از اصفهان، همایش ملی «علامه ذوالفنون، سالک توحیدی، حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی» به همت مؤسسه علمی تربیتی آوای توحید، امروز، ۱۷ مهرماه در کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان برگزار شد.

در این همایش، میزگردی تخصصی با حضور اصغر طاهرزاده، دبیر علمی همایش، آیت‌الله محمدحسین نائیجی و آیت‌الله حسن رمضانی، شاگردان علامه حسن‌زاده آملی تشکیل شد.

در این میزگرد، آیت‌الله محمدحسین نائیجی، شاگرد برجسته علامه حسن‌زاده آملی با بیان اینکه خودشناسی بابی از ابواب عظیم الهی است که از طریق آن می‌توان به ماورای طبیعت عروج پیدا کرد، گفت: علامه حسن‌زاده توانست از معیت حضرت حق‌تعالی، تفسیر دیگری ارائه کند.

وی با بیان اینکه نفس پاک انسان حقیقت او از جانب پروردگار است، ادامه داد: معیت الهی خود را به تمام موجودات وصل کرده و این معیت احتیاج به معرفی داشت.

شاگرد علامه حسن‌زاده آملی با تأکید بر اینکه علوم عقلی و علم کلام بیشتر از ناحیه فکر و اندیشه معرف انسان هستند و ماورای طبیعت را از این ناحیه به او نشان‌ می‌دهند، اضافه کرد: قوه عقلیه، واهمه و خیال قوایی هستند که اگر تربیت شوند، انسان را به سوی ماورای طبیعت می‌کشانند.

وی تصریح کرد: فلسفه و کلام خداوند را نشان می‌دهند و محتوای پرسش انسانی که اساس فلسفه را ساخته، این است که انسان از کجا آمده و به کجا می‌رود. 

نائیجی با بیان اینکه این میراث عمیق، کسی چون علامه حسن‌زاده را می‌طلبد تا به درستی آن را معرفی کند، گفت: این معرفی باید به‌گونه‌ای باشد که به ما بگوید تو از طریق خود با احساس و وجدانی که از خود داری، به حق متصل هستی؛ حقیقتی که بی‌نهایت است.

وی تأکید کرد: انسان باید به خود مراجعه کند و محتوای حواس، خیالات و حتی افکار را دور بیندازد تا حق را بیابد. قوه خیال، عقل و واهمه شبانه‌روز در حال بافتن و انبار کردن است و ما در درون این خیالات پیوسته غرق هستیم. انسان باید در سحرگاه که جمیع صداها خاموش است و قوای او هیچ دغدغه‌ای ندارند، به خود توجه کند که حقیقت درونی اوست و به او به نحو جزئی متصل است.

شاگرد علامه حسن‌زاده با تأکید بر اینکه این حقیقت و معنا، مسلمان و کافر نمی‌شناسد و در هر عرصه‌ای می‌تواند معرفی شود، گفت: اینجاست که انسان می‌تواند به شریعت تن بدهد و دیگر به خیال، عقل و کلیات توجهی نخواهد داشت.

به گفته وی، خداوند تبارک و تعالی در خود انسان و موجودات وجود دارد و علامه حسن‌زاده فریادگر چنین حقیقتی بود و راهی به سوی ماورای طبیعت باز می‌کرد که به هرکس گفته نمی‌شد؛ ولی ایشان با درس‌ها و معرفت نفس خود، با صدای بلند آن را فریاد کرد و زندگی خودش نیز بر همین اساس بود.

نائیجی بیان کرد: اگر علامه حسن‌زاده اسفار و اشارات می‌گفت، حقیقتاً اصل و حقیقت توحیدی را که در جمیع ارکان وجودی ایشان سریان داشت، در جان شاگردان خود می‌کشاند. ایشان قائل بود که انسان عالم عظمت و آینه تمام‌نمای حقیقت الهی است و همیشه می‌گفت بالایی‌ها می‌گویند بیایید، نمی‌گویند شما شایستگی ندارید؛ چون شما حقیقتی در آن سو هستید و این حقیقت با شماست.

زمان؛ بستری برای فهم بیشتر متفکران

در ادامه اصغر طاهرزاده، دبیر علمی همایش با بیان اینکه یک دریا سخن برای تبیین شخصیت علامه حسن‌زاده آملی هست، تصریح کرد: فاصله‌ها و زمان‌ها دره‌ای برای دور شدن از متفکران نیست، بلکه زمان‌ با فاصله‌ای که میان اشخاص به‌وجود می‌آورد، امکان فهم بیشتر متفکر را فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: باید دقت کنیم این چهره درخشانی که متعلق به دیروز است، برای امروز و فردا چه حرف‌هایی دارد تا انسان‌ها در امروز خود، خود را بیشتر در نسبت با آن مرد الهی درک کنند.

خلیفة‌اللهی؛ گمشده انسان

همچنین حجت‌الاسلام حسن رمضانی، از دیگر شاگردان علامه حسن‌زاده آملی با بیان اینکه انسان کسی است که هم با خدا انس دارد و هم با ماسوی الله، گفت: او هم صاحب وَلایت و عشق الهی و هم صاحب وِلایت و تدبیر و مدیریت است.

وی افزود: بهشت سعادت انسانی این است که از راه علم، عمل، تقوا و پاکی وارد شود و با دیدن پاکان، عالمان و انسان‌های فرهیخته راه را بیابد، با همتی والا آن را ادامه دهد و به جایی برسد که آن بزرگواران رسیدند.

این مدرس فلسفه و عرفان با اشاره به علت برگزاری همایش یادبود علامه حسن‌زاده آملی پس از سه سال اظهار کرد: علامه از خود فارغ و به معنای واقعی، خلیفة‌الله شده بود و علم و عمل و پاکی او ایجاب می‌کرد که الگو، سرمشق، امام و پیر و مرشد برای جامعه اسلامی شود.

وی با بیان اینکه انسان خلیفة‌الله است و مراد از خلیفه، یعنی جانشین خدا و کسی که به مقام عبودیت تامه و معرفت کلیه دست یافته و هدف آفرینش در او محقق شده و این همان است که بشریت در گذشته، حال و آینده گم کرده، ادامه داد: عرفان هدف آفرینش است و عبادت ریشه‌ معرفت دارد و تا معرفت نباشد، عبادت معنا پیدا نمی‌کند.

رمضانی تأکید کرد: افرادی که عرفان نمی‌دانند، فقط در کالبد و ظاهر انسانی زیست می‌کنند. منظور از ندانستن عرفان، جنبه نظری آن نیست، بلکه به این معناست که معرفت الهی بر دل و قلب آن‌ها وارد نشده، فقط ظاهر و صورت انسانی دارند و قلب‌شان درگیر و سرگردان نام، موقعیت و... است.

وی با بیان اینکه انسان الهی همه رفتارهایش اعم از لبخندزدن، راه‌ رفتن، صحبت‌ کردن، سکوت‌ کردن و... الهی است، اضافه کرد: این خصوصیات در چهره نورانی و ملکوتی علامه حسن‌زاده آملی مشاهده می‌شد. دیدن ایشان ما را به یاد خدا می‌انداخت، سخن‌ گفتنش به علم ما می‌افزود و عمل او ما را به آخرت راغب می‌کرد.

این مدرس فلسفه و عرفان گفت: علامه حسن‌زاده نزد استادانی پرورش یافت که دلباخته دنیا نبودند و بنا به فرمایش ایشان، برای شناخت خداوند راهی نزدیک‌تر از خود به خود نداریم و باید از این راه وارد شویم؛ چراکه معرفت نفس مقدمه معرفت رب است.

مریم فلاحتی