اخلاق انتخاباتی، عمل کردن به اقتضای انسانیت است

حجت‌الاسلام مجتبی سپاهی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره ماهیت و چیستی اخلاق انتخاباتی، اظهار کرد: اساساً اخلاقی عمل کردن و داشتن اخلاق حسنه یکی از سفارش‌های بسیار مؤکد مبانی دینی است و عقل نیز به آن حکم می‌کند. از طرف دیگر، قانون که برای رعایت حقوق افراد استفاده می‌شود، ظاهر آن با نوعی صلابت و قاطعیت همراه است، به همین دلیل توصیه شده که اگر در کنار اجرای قانون از خلق نیکو استفاده شود، مردم بهتر می‌توانند قانون را بپذیرند، چون اخلاق به این معنا است که در تمام شرایط و صحنه‌های زندگی، اولاً باید انسانی رفتار کنیم و دوماً دیگران را به‌عنوان انسان به رسمیت بشناسیم.

وی افزود: این نکته را باید در ذهن داشته باشیم که ما به‌عنوان انسان با انسان‌های دیگر روبرو هستیم و دیگرانی که در مقابل ما قرار دارند، حریم انسانی‌شان باید رعایت شود. در واقع اولین تکلیفی که وجدان برای رعایت اخلاق به ما ندا می‌دهد، این است که به انسان بودن خود توجه داشته باشیم و بدانیم که لازمه نشان دادن انسانیت‌مان، داشتن خلقیات نیکو است و هر انسان وجدان‌مندی از این خلقیات نیکو آگاهی دارد؛ مثلاً همه ما انسان‌ها به‌عنوان انسان دوست داریم که دیگران به ما احترام بگذارند، حریم شخصی‌مان حفظ و توانمندی‌هایمان دیده شده و ضعف‌هایمان همراه با بزرگواری و کرامت به ما تذکر داده شود. بنابراین، انسانیت اقتضا می‌کند که ما هر آنچه را برای خود می‌پسندیم، برای دیگران نیز بپسندیم. دیگران نیز دوست دارند که با آنها انسانی برخورد شود، مورد احترام قرار گیرند، توانمندی‌هایشان دیده و حریم شخصی‌شان حفظ شود.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان اضافه کرد: هر کدام از ما وقتی اشتباهی مرتکب می‌شویم، دوست نداریم مورد انتقام قرار بگیریم، بنابراین وقتی دیگران نیز اشتباهی مرتکب می‌شوند، ما هم نباید از آنها انتقام بگیریم. اگر دوست داریم که حریم شخصی‌مان حفظ شود، دیگران نیز انتظار دارند که حریم شخصی‌شان را حفظ کنیم. بنابراین، محوری‌ترین و بنیادی‌ترین گزاره‌ای که اخلاقی رفتار کردن را به ما گوشزد می‌کند، التزام به انسانیت انسان است. اگر حریم شخصی دیگری را مورد تعرض قرار داده و سعی می‌کنیم بر رسوایی او بیفزاییم، در واقع مثل حیوان درنده‌ای می‌مانیم که می‌خواهیم تمام هویت او را نابود کنیم. سؤال این است که آیا دوست داریم در رابطه با حریم شخصی خودمان این‌گونه رفتار شود؟ قطعاً جواب منفی است، پس ما نیز نباید در ارتباط با دیگری مرتکب چنین رفتاری شویم.

بیشتر بخوانید: 

• رعایت اخلاق انتخاباتی به انتخاب عقلانی می‌انجامد
• بی‌اخلاقی انتخاباتی ناشی از ضعف دیانت است
• حاکمیت اخلاق بر انتخابات نیازمند تدوین قانون است
• انتخاب بدون شناخت، خلاف اخلاق و حق‌الناس است

حجت‌الاسلام سپاهی با بیان اینکه صحبت از اخلاق در واقع صحبت از انسانیت، نگاه انسانی و به رسمیت شناختن دیگران است، گفت: امیرالمؤمنین(ع) در نامه 31 نهج‌البلاغه خطاب به امام حسن(ع) و تمام انسان‌های بعد از خودش می‌فرماید: «اى پسرم نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار ده»؛ با این معیار، اگر ما از اشاعه فحشا و آبروریزی بدمان می‌آید، نباید آبروی دیگران را بریزیم. اگر دوست نداریم حریم شخصی‌مان آشکار شود، پس نباید حریم شخصی دیگران را آشکار کنیم و اگر دوست نداریم به ما تهمت زده شود، نباید به دیگران تهمت بزنیم. بنابراین، باید خودمان را میزان قرار دهیم و اگر دوست داریم در مورد خودمان رفتاری انجام شود، خود نیز در مورد دیگران همان رفتار را انجام دهیم و اگر از رفتاری بدمان می‌آید، به انجام آن رفتار در حق دیگران نیز راضی نباشیم. امیرالمؤمنین(ع) در نامه 53 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «مردم دو دسته‏‌اند، دسته‌‏اى برادر دينى تو و دسته ديگر همانند تو»؛ در واقع برای اینکه ما انسان‌ها بتوانیم با رعایت حقوق متقابل در کنار یکدیگر زندگی کنیم، باید خلق نیکو داشته باشیم.

وی تصریح کرد: کسانی که وارد صحنه انتخابات می‌شوند، یعنی خود را در معرض انتخاب شدن قرار می‌دهند، باید مظهر اخلاق انسانی باشند و در مدار انسانیت عمل کنند. آنها باید به این نکته توجه داشته باشند که آنچه مدنظر مردم قرار دارد، این است که آیا این اشخاص برای این کار ساخته شده‌اند و می‌توانند در این قد و قواره ظاهر شوند یا خیر؟ در این خصوص باید سابقه مدیریتی افراد مورد بررسی قرار گیرد و اگر قرار است نقدی به آنها وارد شود، سابقه مدیریتی‌شان مورد نقادی قرار گیرد، نه شخصیت‌شان. متأسفانه در شبکه‌های اجتماعی به‌جای اینکه توانایی مدیریت افراد مورد سؤال واقع شود، در بسیاری از مواقع تلاش می‌شود تا با فحاشی و دادن نسبت‌های ناروا به افراد و اعضای خانواده‌شان، آنها را از دور رقابت‌ها خارج کنند. شاید با این رفتارها آن کاندیدا از دور خارج شود، ولی آیا این عمل اخلاقی است؟ بر فرض که سند درستی برای این کار داشته باشیم، ولی قرار نیست در فضای انتخابات این رفتارها را انجام دهیم، بلکه می‌خواهیم شخصی را که مدیر، کلان‌نگر، صاحب‌نظر و اهل تعمق و تأمل است انتخاب کنیم.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان ادامه داد: وقتی شورای نگهبان به‌طور قانونی اجازه ورود افراد به عرصه رقابت انتخاباتی را می‌دهد، اخلاق انتخاباتی حکم می‌کند که ما در مقام انتخاب‌کنندگان معیارها و نقدهای واقعی را در نظر داشته باشیم، نه اینکه به شایعات توجه کنیم؛ در این صورت نه تنها نمی‌توانیم انتخاب درستی داشته باشیم، بلکه دچار اخلاق ضداجتماعی می‌شویم و به جامعه خیانت می‌کنیم. اخلاقی عمل کردن یعنی رعایت معیارهای انسانیت و اگر کسی اخلاقی عمل نکند، واقعاً از مسیر انسانیت خارج می‌شود. از طرف دیگر، در انتخابات باید خودمان را جای کاندیداها قرار دهیم و ببینیم انتظار چه رفتاری را از دیگران داریم؟ مردم باید سابقه مدیریتی کاندیداها را بررسی کرده و ببینند آنها مناسب این پست هستند یا خیر، ولی نباید به خودشان اجازه دهند که وارد حریم و زندگی شخصی کاندیداها شوند و اتهام‌زنی و شایعه‌پراکنی کنند.

وی اظهار کرد: مردم و کاندیداها همه به‌عنوان شهروند حقوقی دارند و نظام جمهوری اسلامی نیز صاحب حقوقی است، اگر به همه کاندیداها نسبت فاسد دادیم، اخلاق و حقوق مربوط به نظام جمهوری اسلامی را رعایت نکرده‌ایم و مگر امکان دارد که همه این‌گونه باشند؟ اگر همه همین‌گونه‌اند، پس چه کسی سالم است و آیا برای نسبت‌هایی که قائل می‌شویم، حجت شرعی و عقلی داریم؟ مطرح کردن همین نسبت‌ها نیز می‌تواند دروغ و فسادانگیز باشد. بنابراین اولین نکته حائز اهمیت در خصوص اخلاق انتخاباتی این است که نباید قضاوت‌های منفی کلان و کلی داشته باشیم و آنها را مطرح کنیم. دوماً به‌هنگام قضاوت خود را جای افراد قرار دهیم و ببینیم چه انتظاری از دیگران داریم. سوماً توانایی مدیریت را در افراد مورد توجه قرار دهیم و اگر فردی مدیر توانمندی است، حمایتش کنیم.

سپاهی افزود: وقتی می‌خواهیم دست به انتخاب بزنیم، باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که یک کشور ایزوله نیستیم و شخصی که انتخاب می‌کنیم، باید در نظام بین‌الملل نیز توانایی مذاکره و گفت‌وگو برای حل مشکلات را داشته باشد. صرف تکیه بر داخل نمی‌تواند مشکلات را حل کند. مشکلات را نه صددرصد می‌توان مربوط به تحریم دانست و نه صددرصد مربوط به داخل و قضاوت درست و اخلاقی این است که بگوییم بخشی از مشکلات ناشی از تحریم و بسیاری از آنها ناشی از مدیریت ضعیف است، ولی امکان دارد فشار مشکلات ناشی از تحریم بیشتر باشد، مثل اینکه تولیدات زیادی داشته باشیم، ولی برای عرضه آنها در بازارهای بین‌المللی دچار مشکل شویم و یا در صورت عرضه و فروش، نتوانیم به پول آن دسترسی پیدا کنیم.

وی در پاسخ به این سؤال که در رقابت‌های انتخاباتی در کشور ما چقدر رعایت اخلاق مورد توجه قرار می‌گیرد، گفت: جامعه ما در حال آزمون و خطا است و در بعضی از ادوار انتخابات، اخلاق بیشتر رعایت شده و در بعضی از دوره‌ها کمتر؛ متأسفانه بخشی از جامعه اخلاق انتخاباتی را رعایت نمی‌کنند و برای تبلیغ و حمایت از کاندیدای مدنظرشان به رفتارهای ناهنجار اخلاقی دست می‌زنند، ولی در مجموع با توجه به مبانی دینی و حضور خداوند در سامانه فکری جامعه، حداقل‌ها رعایت می‌شود، ولی کم است و در بسیاری از مواقع خود کاندیداها اخلاق را رعایت می‌کنند، ولی طرفداران‌شان این پایبندی را نشان نمی‌دهند.