جهاددانشگاهی؛ نهادی موفق و پویا در علم و فرهنگ و فناوری

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قطبی، مدیر مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: جهاددانشگاهی نهادی انقلابی است که با فرمان امام(ره) در ابتدای انقلاب تأسیس شد و بیشترین مأموریتی که در این چهار دهه به این نهاد واگذار شده، حلقه واسط میان دانشگاه و جامعه یا به تعبیر دیگر، میان دانش و نیاز است. یعنی دانشی که در دانشگاه تولید و توسعه داده می‌شود، به‌واسطه جهاددانشگاهی باید به فناوری و روش‌ها و موضوعاتی تبدیل شود که بتواند نیاز جامعه را برطرف کند. البته در دوره‌ای، از جهاددانشگاهی با عنوان رابط میان دانشگاه و صنعت یاد می‌شد و سپس در اساسنامه این نهاد، رابط میان دانشگاه و جامعه قید شد.

وی افزود: آنچه در این چهار دهه به‌عنوان فعالیت جهاددانشگاهی شاهد بوده‌ایم، تبلور و تجلی خوبی در سه حوزه علم، فناوری و فرهنگ بوده است. در حوزه‌های علمی، کارهای بسیار بزرگ و ارزشمندی انجام شده که قابل تقدیر و تحسین محسوب می‌شود، از قبیل ایجاد پژوهشگاه‌های متعدد مثل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، سازمان انتشارات و پایگاه اطلاعات علمی SID. حوزه فناوری بیشتر از حوزه علمی توسعه پیدا کرده و پارک‌های علم و فناوری بسیار خوبی در اکثر استان‌های کشور در زمینه‌های شیمیایی، تکنولوژی، علوم بهداشتی، مواد غذایی، اطلاعات و ارتباطات و به‌ویژه فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی ایجاد شده است.

مدیر مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق اضافه کرد: حوزه فناوری منظومه بسیار بزرگی شامل مراکز رشد و شتابدهی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را دربر می‌گیرد تا بتوانند با هدف تأمین نیازهای جامعه، بنیادهای دانش را دنبال کنند و حوزه فناوری را توسعه دهند. حوزه فناوری بسیار موفق بوده و تبلور خوبی در منظومه فعالیت‌های جهاددانشگاهی داشته و واقعاً مایه مباهات است که این تعداد پارک علم و فناوری و مراکز رشد در کشور با حمایت و پشتیبانی جهاددانشگاهی پیش رفته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی با اشاره به فعالیت‌های فرهنگی جهاددانشگاهی، گفت: ایجاد سازمان دانشجویان، سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور، خبرگزاری و مرکز افکارسنجی و همچنین رویدادها و تولیدات فرهنگی، اقداماتی است که جهاددانشگاهی در طول این چهار دهه انجام داده که به انجام وظیفه این نهاد در راستای اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها و توسعه فعالیت‌های فرهنگی در این مراکز کمک می‌کند. در مجموع، سه ضلع علمی، فناوری و فرهنگی، سازمانی بالنده، فاخر و مؤثر شکل داده که می‌تواند کارهای خوبی انجام دهد. من چون خودم با بعضی از این فعالیت‌ها ارتباط دارم و از آنها بهره می‌برم، به نظرم جهاددانشگاهی نهاد موفق و مؤثری بوده، به‌ویژه اینکه پیوند میان دانش و نیاز را تقویت می‌کند، تا آنچه به‌عنوان تولید علم در دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد، در متن زندگی مردم به‌کار گرفته شود.

بیشتر بخوانید:

• جهاددانشگاهی؛ پیونددهنده دانشگاه با جامعه و صنعت

وی تصریح کرد: ما امروز نیازهای تازه‌تری نیز داریم که جهاددانشگاهی می‌تواند به آنها بپردازد. البته به‌صورت پراکنده و نقطه‌ای، یک سری کارها در ارتباط با این نیازها انجام شده، ولی یک کار جامع ملی و منسجم در این خصوص شکل نگرفته؛ یکی آمایش سرزمینی فناوری‌های پیشرفته است که از این باب به جهاددانشگاهی پیشنهاد داده می‌شود که پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری این نهاد در بسیاری از استان‌ها بر اساس ضرورت و نیاز هر استان تعریف و موضوع‌بندی شده که می‌تواند در کل کشور اتفاق بیفتد، یعنی فعالیت‌های علمی و فناوری در تمام جغرافیای ایران موضوع‌بندی شود که اصطلاحاً به آن، آمایش فناوری‌های پیشرفته می‌گوییم. این کار می‌تواند ظرفیت‌ها را در جای خودش قرار دهد، یعنی اگر در استانی مثلاً کشاورزی بیشتر انجام می‌شود، باید پارک علم و فناوری در حوزه صنایع و مواد غذایی شکل بگیرد. هر چه سرزمین را بهتر بشناسیم و توزیع متوازن انجام دهیم و هر ظرفیتی را در جای خودش قرار دهیم، جلوی هدررفت و اتلاف منابع و وقت و انرژی را می‌گیرد و سود بیشتر و بهره‌وری بالاتری اتفاق می‌افتد.

مدیر مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق ادامه داد: از طرف دیگر، در فرایندهای رشد و شتابدهی که زیرمجموعه پارک‌های علم و فناوری است، نیاز به شبکه‌ای هم‌افزا و یکپارچه وجود دارد. پارک‌های علم و فناوری جهاددانشگاهی، پارک‌های علم و فناوری وزارت علوم، مراکز رشد و شتابدهی، بخش خصوصی و حتی کارخانه‌ها، ایستگاه‌ها و پردیس‌های نوآوری همگی در این زمینه مشغول فعالیت هستند، ولی میان آنها در سطح کشور شبکه‌ای هم‌افزا و یکپارچه وجود ندارد. نتیجه‌اش می‌شود اینکه برخی هسته‌های فناور از چند جا کمک می‌گیرند و برخی دیگر نمی‌توانند خود را در قالب یک هسته فناور معرفی کنند. شاید نهادهای دیگر هم بتوانند این شبکه هم‌افزا و یکپارچه را ایجاد کنند، ولی جهاددانشگاهی به لحاظ پارک‌های علم و فناوری زیادی که در کشور دارد و موفق هم هستند، می‌تواند این شبکه هم‌افزا در حوزه‌های فناوری، شتابدهی و رشد را به‌وجود آورد و توفیقات بیشتری را نصیب جامعه علمی و فرهنگی کند.

وی بیان کرد: در منظومه فعالیت‌های فرهنگی نیز کارهای بسیار خوبی در جهاددانشگاهی انجام شده است و می‌توان یک سری الگوهای متعالی را در میان آنها یافت. البته در حوزه فرهنگ نیز نیازمند آمایش سرزمینی هستیم که به‌صورت جسته و گریخته در برخی استان‌ها انجام شده، ولی در قالب یک طرح ملی اتفاق نیفتاده است و شاید جهاددانشگاهی در این زمینه نیز بتواند وارد شود. در مجموع، جهاددانشگاهی را نهاد موفق و پویایی می‌بینم، به‌ویژه در عرصه‌هایی که وارد شده و کارهای بسیار بزرگی انجام داده است، مثل پژوهشکده رویان که مایه غرور و افتخار کشور محسوب می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی اظهار کرد: دانشگاه‌ها و مجامع علمی با جهاددانشگاهی آشنایی دارند، به‌ویژه اینکه در اکثر استان‌ها واحدهای جهاددانشگاهی وجود دارد و پژوهشکده‌ها و پارک‌های علم و فناوری آن در سطح کشور گسترده‌اند، ولی مردم و نهادها و سازمان‌ها کمتر جهاددانشگاهی را می‌شناسند. البته چون جنس فعالیت‌های جهاددانشگاهی، علم و فناوری است، ارتباط مستقیم با مردم ندارد و نیازهای مردم را بیشتر به‌واسطه هسته‌های علمی تأمین می‌کند. از طرف دیگر، نهادها و سازمان‌ها کمتر با جهاددانشگاهی ارتباط برقرار کرده‌اند و نیاز است که تعامل بیشتری به وجود بیاید.

وی افزود: این ارتباط و تعامل برای نهادها، آورده به همراه دارد، به‌خصوص شهرداری‌ها و ارگان‌هایی مثل بهزیستی و نهادهای دیگر دائماً به پژوهش، نوآوری و فناوری‌های نو و پیشرفته نیاز دارند و این نیاز آنها باید در مجامع علمی با قامت فناوری تأمین شود و آن، جهاددانشگاهی است. اگر این تعامل تقویت شود، به هدفی که در طلیعه اساسنامه جهاددانشگاهی آمده، بیشتر کمک می‌کند، چنانکه گفته شده، جهاددانشگاهی تأمین‌کننده نیازهای کاربردی جامعه است. نیازها از طریق دستگاه‌ها شناسایی، حمایت و پیگیری می‌شود، بنابراین نیاز به ارتباط بیشتری میان نهادهای اجرایی و جهاددانشگاهی وجود دارد. البته برخی نهادها با جهاددانشگاهی آشنایی و ارتباط دارند، ولی بیشتر از این می‌توان در این زمینه کار کرد و وزرا و معاونان آنها باید جهاددانشگاهی را بشناسند و از ظرفیت علمی، فناوری و فرهنگی آن بیشتر استفاده کنند.