هزینه پایین انرژی مانع بهره‌وری در اقتصاد شده است

شهرام معینی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان، در تبیین دو مفهوم بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف، اظهار کرد: بهره‌وری، مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را شامل می‌شود که حاصل آن، تولید بیشتر با داده‌های محدود است. برای مثال، زمانی که از بهره‌وری انرژی صحبت می‌شود، فرآیندی مدنظر است که در آن تولیدکنندگان برای تولید یک دلار کالا، به جای اینکه دو واحد انرژی به‌کار ببرند، از یک واحد انرژی استفاده می‌کنند. بنابراین، عمدتاً مقصود از بهره‌وری، استفاده بهینه از نهاده‌ها در فرآیند تولید است.

وی با بیان اینکه بهینه‌سازی مصرف، واژه‌ای است که مفهوم عام آن در ایران کاربرد بیشتری دارد، گفت: اصولاً از نظر اقتصادی، مصرفی که خانوارها انجام می‌دهند، با توجه به درآمدی که دارند و قیمت‌ محصولات و خدماتی که پرداخت می‌کنند، بهینه محسوب می‌شود. ممکن است چنین ادعا شود که از منظر اجتماعی، این مصرف، بهینه نیست، به این دلیل که اگر قیمت کالایی بدون مجوز قانونی تغییر کند و انرژی نیز بیش از حد ارزان باشد، مصرفی که صورت می‌گیرد، بیش از آن است که در صورت واقعی بودن قیمت‌ها، انجام می‌شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به ضرورت و اهمیت دو مفهوم بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف در اقتصاد جوامع، تأکید کرد: هر چه بهره‌وری در نمونه‌های بارز آن همچون نیروی کار و انرژی افزایش یابد، از نهاده‌های کمتری برای تولید بیشتر استفاده می‌شود که چنین تولیدی، مطلوب است. همچنین اگر مقادیر مصرف کالاهای مختلف بهینه باشد، نشان‌دهنده این است که با توجه به کمیابی کالاهای مختلف در هر جامعه، حق این مسئله ادا و با ملاحظه کمیابی، مصرف انجام شده است.

وی مفاهیم مختلف اقتصادی را با مقوله تولید مرتبط دانست و از سرمایه‌گذاری، به‌عنوان مهم‌ترین اصل پیشران در تولید ملی یاد کرد و گفت: برای افزایش تولید، سرمایه‌گذاری بیشتر و بهبود تکنولوژی، به‌عنوان دو راهکار اصلی توصیه می‌شود. در دوره‌هایی نیز که شاهد افزایش تولید در کشور بوده‌ایم، دلیل آن، موجود و در دسترس بودن ابزار افزایش تولید یعنی ارتقای فناوری و سرمایه‌گذاری بوده‌ است.

معینی دوره‌هایی را یادآور شد که امکان سرمایه‌گذاری بیشتر و بهبود فناوری و در نتیجه، افزایش تولید میسر نشد و ادامه داد: در حال حاضر نیز امکان افزایش تولید وجود ندارد، چراکه نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم و اکنون سرمایه‌ای موجود نیست.

وی کاهش درآمدهای ارزی را به اندازه‌ای دانست که فقط امکان واردات مقادیر کمی غذا و دارو را فراهم می‌کند و گفت: در این شرایط، امکان واردات کالاهای سرمایه‌ای، ماشین‌آلات و تجهیزات فنی و مهندسی وجود ندارد و راه‌اندازی هر خط تولیدی بدون سرمایه میسر نخواهد بود. کسی که به ورزش یا تحصیل علاقه‌مند باشد، همین که اراده کند و تصمیم بگیرد، می‌تواند به مقصود خود برسد، ولی اگر قصد خرید یک خانه را داشته باشد، با اراده کردن و مصمم بودن راه به جایی نخواهد برد، چون به پس‌انداز مناسبی نیاز است که از محل آن بتوان مبلغ خرید خانه را تهیه کرد. در خصوص تولید نیز همین‌گونه است؛ در شرایط فعلی کشور، به هیچ وجه امکان افزایش تولید وجود ندارد، مگر اینکه شرایط تغییر کند و مازاد ارزی شکل بگیرد، در این صورت است که تولید به‌طور تدریجی افزایش می‌یابد. در واقع، باید کارخانه‌های جدید و متعدد همراه با تجهیزات، ماشین‌آلات و تکنولوژی مناسب فراهم شود تا افزایش تولید صورت بگیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان درباره وضعیت اقتصاد ایران با توجه به دو مفهوم بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف، بیان کرد: در این خصوص باید به جنبه‌های مختلف بهره‌وری توجه داشت، در مواردی که تغییر قیمت‌ها بدون مجوز قانونی نیست، مشکل حادی وجود ندارد، ولی در بعضی از بخش‌ها این تغییر قیمت بدون مجوز اتفاق می‌افتد. برای مثال، هزینه مصرف انرژی در ایران پایین‌تر از دیگر کشورهاست و این مسئله، به نبود بهره‌وری در بخش تولید و مصرف منجر شده‌ است. بنابراین، اگر نهاده‌های تولید با تغییر قیمت بدون مجوز قانونی مواجه نشوند، طبعاً تولیدکنندگان نیز حساسیتی در این زمینه نخواهند داشت.

وی اضافه کرد: در شرایطی که انرژی‌های مصرفی با قیمتی پایین‌تر از حد معقول به مردم عرضه می‌شود، ارز موجود در کشور، به‌دلیل محدودیت آن باید با دقت و احتیاط بیشتر مصرف شود. بنابراین، باید با نگاه اقتصادی از ارز محدودی که در دسترس است، استفاده و فقط به واردات داروهایی که استفاده از آنها ضرورت دارد و نیز تأمین حداقل منابع غذایی بسنده کرد. در مواردی هم که از این ارز چیزی باقی بماند، می‌توان تجهیزات یک کارخانه را وارد کرد.

معینی تصریح کرد: محصولات و خدماتی که در جامعه به‌وفور یافت شود و قیمتی ارزان‌تر از حد معمول داشته‌ باشد، به‌صورت مسرفانه مصرف خواهد شد. انرژی در ایران با قیمت پایین عرضه می‌شود و به همین دلیل، مصرف زیادی دارد. البته اقتصاد ما به‌قدری تحت فشار است که اگر این مزیت نیز از آن گرفته شود، مشکلات دیگری به‌وجود می‌آورد. بنابراین، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی که در ایران انجام می‌شود، ناشی از ارزان بودن نسبی انرژی است، ولی چون فعالیت‌های اقتصادی تحت فشار هستند، اگر در این خصوص نیز فشار وارد شود، ممکن است تولید در بعضی از زمینه‌ها به‌صرفه نباشد یا چرخه آن از کار بیفتد.