سبک زندگی اسلامی به معنای شباهت رفتارها نیست

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد شیخ‌الاسلامی در کارگاه مجازی «بهار معنویت» که از سوی اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، با اشاره به تعاریف متعدد و متفاوت درباره مفهوم سبک زندگی، اظهار کرد: اگرچه این تعاریف وجوه مشترکی دارند، ولی هر تعریف، عنصری محوری در خود دارد و تفاوت در محورها باعث تفاوت در تعاریف می‌شود؛ برای مثال، یکی از تعاریف سبک زندگی، بیش از آنکه آن را یک حقیقت بداند، سبک زندگی را نوعی بازنمایی زندگی معرفی می‌کند. در واقع، از منظر این تعریف، سبک زندگی به نوعی از زندگی برمی‌گردد که افراد علاقه دارند برای خود داشته باشند. به عبارت دیگر، در این تعریف، سبک زندگی، بازنمایی خویشتنی است که احتمالاً وجود خارجی ندارد.

وی افزود: تعریف دیگر از سبک زندگی، به خروجی انواع سرمایه‌های فرد اشاره دارد. در گذشته، سرمایه فقط جنبه اقتصادی داشت و این سرمایه بود که جامعه را طبقه‌بندی می‌کرد. پس از جنگ‌ جهانی دوم، به این موضوع توجه شد که تمرکز بر سرمایه اقتصادی کافی نیست و سرمایه‌های یک انسان عبارتند از سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و عادت‌واره‌ها و سبک زندگی خروجی این چهار سرمایه است، یعنی مجموعه‌ای از آنچه اقتضائات سرمایه‌های چهارگانه ایجاب می‌کند.

سبک زندگی افراد، انتخاب‌های آنهاست

معاون فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به تعریف سبک زندگی، بیان کرد: سبک زندگی یک فرد در اصل، مجموعه انتخاب‌های اوست. در واقع، فارغ از ماهیت انتخاب‌ها، سبک زندگی، منظومه منظم انتخاب‌های فرد است، البته منظور از انتخاب، همه انتخاب‌های یک شخص نیست، بلکه انتخاب‌هایی با سه ویژگی در این تعریف مدنظر هستند.

وی ویژگی‌های انتخاب مؤثر در سبک زندگی را برشمرد و ادامه داد: انتخاب باید ویژگی فراگیری(زمانی و مکانی) داشته باشد. به عبارت دیگر، تک‌رفتارها تعیین‌کننده سبک زندگی نیست. ویژگی دوم، «اهمیت» است، به هر انتخابی، انتخاب مؤثر در سبک زندگی گفته نمی‌شود،‌ بلکه باید سرنوشت‌سازی و اهمیت در انتخاب مشاهده شود (انتخاب‌های معمول روزمره به این معنا مهم نیست). سومین ویژگی این است که انتخاب بازتاب‌دهنده باورهای یک انسان باشد؛ در واقع، اگر انسانی رفتار فراگیر و سرنوشت‌ساز داشته باشد که طبق باورهای او نیست، این رفتار و انتخاب، عنصر تعیین‌کننده سبک زندگی محسوب نمی‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌الاسلامی با بیان اينکه انتخاب‌های نظری و تئوریک، مؤثر و تعیین‌کننده سبک زندگی نیست، گفت: انتخاب‌ها و گزاره‌هایی در حوزه سبک زندگی اهمیت دارند که با واقعیت زندگی مردم مرتبط و مسئله کف جامعه باشند. متأسفانه بسیاری از افراد فعال در این حوزه، به این ویژگی بسیار مهم توجه ندارند و حرف‌های کلی و شعاری و روایات تکراری را به‌عنوان سبک زندگی بیان می‌کنند.

وی تأکید کرد: اگر تمام تعاریف سبک زندگی را کنار هم بگذاریم، خواهیم دید که عنصر مشترک همه این تعاریف، انتخاب است و مسئله محوری دین نیز انتخاب و اختیار انسان محسوب می‌شود. ویژگی انسان در دین، انتخابگری اوست، همان‌طور که امروز در تعریف انسان مدرن، تأکید بر انتخاب و عاملیت مشهود است.

سندیت روایات مربوط به سبک زندگی محل تردید است

معاون فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به سه آسیب فعالیت در حوزه سبک زندگی، تصریح کرد: فعالان این حوزه از متون اسلامی به‌عنوان منبع‌ استفاده می‌کنند، ولی با سه آسیب جدی مواجه می‌شوند؛ اولین آسیب اینکه بسیاری از این افراد اساساً به سند روایات دقت نمی‌کنند که این آسیب بسیار خطرناکی است. آنچه فقه به آن توجه می‌کند، واجبات و محرمات نام دارد و در حوزه مستحبات، مباهات و مکروهات، قائل به تسامح است، در حالی که حوزه سبک زندگی دقیقاً در همین مقولات خلاصه می‌شود، یعنی درست جایی که تاریخ فقه به آن حساس نیست و بیشترین مواد، منابع و مصالح سبک زندگی را تأمین می‌کند.

وی با بیان اينکه پژوهش‌های سندی جدی و دقیقی در این زمینه انجام نشده است، توضیح داد: «حلیه المتقین» به نوعی کتاب سبک زندگی محسوب می‌شود، ولی بعضی از روایات آن وهن دین است و دیگر اینکه بعضاً در یک صفحه، سه روایت معارض با يکديگر وجود دارد، در سایر کتب نیز محقق جمعی از این روایات بدون سند معتبر را با عنوان کتاب سبک زندگی و تربیت جمع‌آوری کرده و این خطری جدی است که متأسفانه به آن توجه نمی‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌الاسلامی با تأکید بر اینکه در سخن گفتن از سبک زندگی باید به مستند بودن روایات توجه جدی کرد، گفت: در غیر این صورت، چون گزاره‌های سبک زندگی مستقیماً با زندگی روزمره مردم مرتبط است، دین‌داری مردم دچار مشکل و آسیب خواهد شد و یکی از دلایل آشفتگی سبک زندگی امروز مردم، همین ضعف ما در توجه به سند روایات است که متأسفانه عمده کتب روایی در این حوزه نیز به این آسیب دچار هستند.

جای خالی جامع‌نگری در تبلیغ و ترویج سبک زندگی دینی

وی به دومین آسیب فعالیت در زمینه سبک زندگی اشاره و تصریح کرد: متأسفانه عموماً نگاه افراد فعال در این زمینه جامع نیست و نگاه ناقص و بخشی آنها باعث فهم ناقص دین می‌شود که معضل بزرگی است، چرا که فهم ناقص از نفهمیدن بدتر و این بخشی نگاه کردن، آسیب بسیار جدی و رایج در این حوزه است. همچنین آسیب سوم کار در این عرصه، بی‌توجهی به اقتضائات روز جامعه در بیان آیات و روایات به‌شمار می‌رود؛ چاپ کتب روایی درباره سبک زندگی بدون توضیح، تحلیل و به‌روزآوری، اگر آسیب‌زننده نباشد، قطعاً کمکی هم نخواهد کرد.

معاون فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اينكه اجتهاد در روایات سبک زندگی بسیار مهم است، گفت: پافشاری در اصول به معنای اصرار بر آداب نیست و ما در این عرصه ضعف داریم. در واقع، در روایات و احادیث مربوط به حوزه سبک زندگی باید اجتهاد، تحلیل و تطبیق با فضا و الزامات روز جامعه انجام شود.

متفاوت بودن رفتارها در سبک زندگی اسلامی

وی افزود: آسیب بسیار مهم دیگر در کار فعالان سبک زندگی اسلامی، این است که تصور می‌کنند سبک زندگی اسلامی به معنای شباهت رفتار همه مردم است و این نگاه، مشکل بزرگی به حساب می‌آید، در حالی که استقرار سبک زندگی اسلامی به معنای یکپارچه و یک نوع شدن افراد نیست، کمااینکه از تفاوت افراد به‌عنوان نشانه قدرت خدا در قرآن یاد شده است و از بین بردن این تفاوت‌ها به هیچ عنوان ارزش نیست.

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌الاسلامی اضافه کرد: مبانی رفتار و حلال و حرام الهی واحد است و همه باید به آن ملزم باشند، ولی دین به شدت به سلایق، ذوق و علایق مردم احترام می‌گذارد و وجود این طیف عجیب و گسترده از مستحبات در دین، به علت توجه به علایق و سلیقه افراد است تا هر کس بنا به ذوق و سلیقه خود به آنها بپردازد. امیرالمؤمنین(ع) در اين زمینه می‌فرماید: «مردم مادامی که متفاوت هستند خوشبختند؛ اگر تفاوت را از آنها بگیرید، هلاک می‌شوند.» به این معنا که جامعه از بین می‌رود.

وی ادامه داد: در روایت آمده است که وقتی مبلغ اضافه‌ای به دست امام حسن(ع) می‌رسید، عطر می‌خریدند، در حالي که امام حسین(ع) مبالغ اضافه خود را صدقه می‌دادند؛ یعنی دو معصوم(ع) که هر دو الگو هستند، دو نوع رفتار متفاوت در یک زمینه داشتند، ولی متأسفانه گاهی در توصیه‌ به مردم به دنبال یکپارچه‌سازی رفتاری هستیم و حکم می‌کنیم که همه باید این‌طور رفتار کنند، مبانی یکی است، ولی رفتارها باید متفاوت باشند و این موضوع بسیار مهمی است.

معاون فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «مردم چون معادن طلا و نقره هستند»، هر کدام ویژگی‌هایی دارند و ویژگی دین ما، توجه به این سلایق و تفاوت‌هاست که از بین بردن آن نیز خیانت به سبک زندگی اصیل مورد توجه اسلام است.

وی اظهار کرد: محوریت انتخاب در تعریف سبک زندگی به این معناست که سبک زندگی زمانی اسلامی می‌شود که انتخاب‌های ما دینی و اسلامی باشد. در واقع، باید نظام اولویت‌دهی و انتخابگری تصحیح شود؛ امروز در انجام یک انتخاب واحد تعارضات بسیاری میان نظام‌های مختلف مؤثر در تصمیم‌گیری همچون اخلاق، خانواده، عرف، دین و... وجود دارد و همه مردم حتی متدینان با انواع این تعارضات مربوط به سبک زندگی مواجه‌اند. در دایره این تعارض‌ها، نظام انتخابگری فرد است که سبک زندگی دینی را از غیر آن مشخص می‌کند و این نظام انتخابگری و ملاک‌های آن است که باید استخراج شود. برای مثال، وقتی گفته می‌شود در سبک زندگی اسلامی، حفظ خانواده یک اولویت است، این ملاک و مبنایی به‌شمار می‌رود که رفتارها بر اساس آن تنظیم می‌شود، یا اگر مبنای انتخابگری ما این شد که الزام به قانون در سبک زندگی دینی اصل و اولویت است، رفتار خود را بر اساس آن تنظیم می‌کنیم.

سبک زندگی، فقه یا اخلاق نیست

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌الاسلامی تصریح کرد: متأسفانه برخی افراد فعال در حوزه سبک زندگی اسلامی اجتهاد ندارند و مجموعه‌ای از روایات تکراری را جمع‌آوری و چاپ می‌کنند، در حالی که اغلب این مطالب، نه سبک زندگی، که مجموعه روایات و احادیث گردآوری شده است و اینجاست که لزوم پرداخت به مسئله سبک زندگی به‌صورت مستقل و لزوم تربیت طلبه سبک زندگی مشخص می‌شود. باید توجه داشته باشیم که سبک زندگی، فقه یا اخلاق نیست، بلکه هویت مستقل دارد؛ سبک زندگی اسلامی استفاده کردن یا نکردن چادر نیست، بلکه تنظیم ملاک و نظام انتخابگری است که البته آن نظام دینی، پوشش چادر را تأیید می‌کند، ولی تا زمانی که نظام اولويت‌دهی را اصلاح نکنیم، حتی استفاده از چادر نیز سبک زندگی را اسلامی نخواهد کرد.

عرصه‌های مربوط به سبک زندگی

وی با بیان اینکه عرصه‌های سبک زندگی، دشوار هستند و ملاک‌های انتخاب در آنها باید استخراج شود، این عرصه‌ها را برشمرد و گفت: الگوهای زیبایی، تغذیه، مسکن‌گزینی، خانه‌آرایی و شهرسازی، مناسک مذهبی، اندیشه‌ورزی و دانش‌اندوزی، شهروندی و تعامل با قانون، معاشرت، اوقات فراغت، بهداشت و سلامت، مصرف اقتصادی، زندگی دوم یا زیست در فضای مجازی، حکمرانی و مدیریت و مصرف فرهنگی، عرصه‌های سبک زندگی هستند که باید نظام انتخابگری در آنها مشخص شود.

معاون فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تأکید کرد: کاری که در حل مسائل سبک زندگی باید انجام دهیم، این است که ابتدا مسئله‌ای را که با آن مواجهیم، خوب تحلیل کنیم، تعارض‌های آن را بشناسیم و بعد به ارائه راهکار بپردازیم و به هیچ عنوان بدون برنامه و تحلیل، با مسائل سبک زندگی مواجه نشویم.