تربیت شاگردان متعهد و متخصص؛ راهبرد فرهنگی و تشکیلاتی امام صادق(ع)

به گزارش ایکنا از اصفهان، حجت‌الاسلام سیدحسن طباطبایی، مبلغ مجموعه روضه‌های خانگی ثاقب در نشست «عالم‌پروری، اصلی‌ترین راهبرد فرهنگی امام صادق(ع)» از سلسله‌نشست‌های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که شب گذشته، 26 اردیبهشت‌ماه به‌صورت برخط برگزار شد، با طرح این سؤال که چرا از امام صادق(ع) به‌عنوان رئیس مذهب جعفری، نوشته و کتاب زیادی در دست نیست، اظهار کرد: همه ما می‌دانیم که معصومان نوشته‌های زیادی داشتند، از جمله نامه‌هایی که به اشخاص می‌نوشتند، اما بحث بر سر این است که وقتی نسبت‌سنجی می‌کنیم، می‌بینیم آن حجم از معارف اهل بیت(ع) با آنچه به دست ما رسیده‌، قابل مقایسه نیست و حداقل درباره امام صادق(ع) این سؤال مطرح است.

وی افزود: برای پاسخ به این سؤال، ابتدا باید با فضای دوران حیات امام صادق(ع) آشنا شویم. ایشان در برهه‌ای به امامت رسید که دین مردم عاریت‌گرفته از تعالیم بنی‌امیه بود و حتی شیعیان تراز اول نیز در ابتدائیات با مشکل مواجه بودند. درواقع، مردم یک عمر با تعالیم بنی‌امیه سر کرده بودند و اگر از شاگرد تراز اول امام صادق(ع) یک مسئله فقهی ساده پرسیده می‌شد، پاسخ آن را نمی‌دانست.

مبلغ مجموعه روضه‌های خانگی ثاقب با بیان اینکه چهار مانع وجود داشت که اجازه نمی‌داد امام صادق(ع) نشر اسلام ناب محمدی و تفکر اصلی تشیع را از طریق کتب و تألیفات پیش ببرد، گفت: مانع اول، معاصر و همزمان‌ بودن با یک حاکم طاغوتی به اسم منصور دوانیقی بود که عرصه را بر امام تنگ کرده بود. منصور جدا از اینکه جایگاه سیاسی خاصی برای خود قائل بود، ادعای اعلمیت و افقهیت در حکومت داشت و این موضوعی کم‌سابقه بود. معاویه با آن پرونده سیاه، چنین ادعایی نداشت، اما منصور می‌گفت من خودم مرجع تقلید هستم و باید از من یاد بگیرید.

وی ادامه داد: دومین مانع که اجازه نمی‌داد امام صادق(ع) کار تشکیلاتی و فرهنگی خود را با تألیف کتاب پیش ببرد، آن دسته از اقوام امام بودند که ادعای امامت داشتند. این افراد از هاشمیون، علویون و اقوام امام بودند که زیر پرچم امام حق قرار نمی‌گرفتند.

طباطبایی مانع سوم در مسیر نهضت فرهنگی امام صادق(ع) را عده‌ای افراد مدعی و به ظاهر دین‌دار، ولی با دینی پر از بدعت دانست و بیان کرد: دین این افراد حاصل ده‌ها سال تعلیم معاویه، یزید و دستگاه بنی‌امیه بود. چهارمین مانع، شیعیانی بودند که تاب و تحمل یک‌سری اسرار امامت، تشیع و معارف دین را نداشتند. امام صادق(ع) خطاب به آنها می‌فرمود من بسیاری از حرف‌ها را نمی‌توانم به شما بگویم، چون قبل از اینکه به اطلاع خانواده‌ شما برسد، به گوش حکومت می‌رسد. امروز هم چنین افرادی هستند که ظرفیت شنیدن بسیاری از مسائل را ندارند و گاهی اوقات اگر سخنی بشنوند، به جای اینکه بیشتر مرید اهل بیت(ع) شوند، بیشتر درجا می‌زنند.

وی با بیان اینکه ائمه(ع) نور زمانه‌ بودند، ولی در هر دوره‌ای با توجه به شرایط زمان، راهبردهای آنها با هم متفاوت بود، گفت: امام صادق(ع) در آن شرایط ملاحظه کرد که تألیف کتاب راه صحیحی نیست و به یک راه جایگزین رسید. ایشان شیوه‌ای اتخاذ کرد که براساس آن، شیعه نه فقط در زمان خود، بلکه تا صبح قیامت، معارف دین و اسلام ناب را از طریق علمای ربانی، ثقه، متعهد و متخصص اخذ کند. امثال ابابصیرها، محمدبن مسلم‌ها و زراره‌ها، سالیان سال با زیرو‌بم‌های فرهنگ تشیع آشنا شده بودند. بنابراین، امام به جای تألیف کتاب، به شاگردپروری رو آورد؛ چون در شرایط تقیه، اگر می‌خواست کتاب بنویسد و در آن حالت به مواردی اشاره کند، برای مردم گنگ بود.

مبلغ مجموعه روضه‌های خانگی ثاقب با بیان اینکه امروز بعضی از اقشار مذهبی با خطر عالم‌ستیزی مواجهند، تصریح کرد: این خطر از زمان امام صادق(ع) و ائمه بعدی تا امروز وجود داشته و این سؤال مطرح است که چطور افراد بدون تخصص و سواد در علوم حوزوی، به خود اجازه می‌دهند جایگاه مرجعی را که 70 سال آموزش دین دیده، به راحتی به چالش بکشند؟

وی با تأکید بر صحیح‌ بودن نقد گفت: در روایات نیز آمده است که گاهی انسان بزرگان دینی را هم می‌تواند نصیحت کند، اما امام صادق(ع) با پرورش شاگردان می‌خواست نشان دهد که بهترین راه برای اخذ معارف، مراجعه به علما و مراجع است.

طباطبایی با طرح این سؤال که چه کنیم گرفتار خطر عالم‌ستیزی نشویم، تأکید کرد: ابتدا این فکر را از ذهن خود بیرون کنیم که بدون یک عالم ربانی می‌توانیم فرمایشات ائمه(ع) و تعالیم دین را درک کنیم. امروز افراد در هر امری به متخصص مراجعه می‌کنند، اما وقتی به دستورات دینی می‌رسند، خود را آگاه می‌دانند و این غلط است.

وی اظهار کرد: امام صادق(ع) در پرورش شاگردان، تخصص‌گرا بود و هر کدام از آنها را در حوزه‌ای تخصصی آموزش داده‌ بود. این موضوع را به امروز تسری دهیم که علوم حوزوی بسیار گسترده و تخصصی شده است. مرجع تقلید باید همه این مسائل را پاسخ دهد، اما مگر عمر یک انسان چقدر اقتضا می‌کند تا در همه علوم، متخصص و زبردست شود. بنابراین، این انتظار نابجاست که یک عالم همه مسائل تفسیری، اعتقادی، احکام و... در همه علوم مستحدثه را یک‌جا پاسخ دهد.

مریم قمریان