تأکید قرآن بر حفظ تنوع زیستی در طبیعت

به گزارش ایکنا از اصفهان، روز گذشته، اول خردادماه همایشی با عنوان «روز جهانی تنوع زیستی» به همت انجمن علمی زیست‌شناسی پردیس شهید باهنر دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان در محل این دانشگاه برگزار شد.

علی‌اکبر کجباف، مدیر امور پردیس‌های دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان در این همایش با تأکید بر اینکه فرهنگ‌سازی لازمه سالم‌سازی محیط‌زیست است، اظهار کرد: برای داشتن محیط سالم باید فرهنگ نگهداری از محیط را به‌ویژه در دانشجویان و دانش‌آموزان نهادینه کرد. برای این منظور، دانشگاه فرهنگیان باید از دانش بومی، مدرن و سنتی بهره ببرد و آن را به نسل امروز انتقال دهد، همچنین این تفکر باید در ذهن و ناخودآگاه دانشجومعلمان نهادینه شود.

وی ادامه داد: یکی از زمینه‌های تنوع زیستی، وابستگی نیازهای انسان به سلامت غذایی است؛ ما به‌عنوان کسانی که در محیط‌زیست زندگی می‌کنیم، در اکوسیستم نقش مستقیم داریم و تأثیر تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی در بعد گیاهی، جانوری و اکوسیستم بسیار تأثیرگذار است. بنابراین، در راستای حفاظت از تنوع زیستی باید با احیای دانش بومی، سنتی و مدرن، زمینه جلوگیری از تخریب تنوع زیستی را فراهم کنیم.

مدیر امور پردیس‌های دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان بیان کرد: با توجه به اینکه دانشجومعلمان نقش مهمی در تربیت فرزندان این سرزمین دارند، باید اهمیت و نقش محیط‌زیست و حفاظت از آن در محیط مدرسه و دانشگاه را به دانش‌آموزان انتقال دهند. رسالت اصلی علوم زیستی و تجربی، آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و ایجاد زمینه‌ای‌ست که افراد بتوانند با استفاده از کلیات این رشته برای اجرای اقدامات سالم‌سازی محیط‌زیست تلاش کنند. شروع این اقدامات از خانواده و فضای اطراف باعث نزدیک‌شدن به تحقق این هدف می‌‌شود.

وی با اشاره به شعار سال 2023 سازمان بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست با عنوان «از توافق تا اقدام؛ احیای دوباره تنوع زیستی» گفت: در این شعار، منظور از توافق یعنی اجماع بر سالم نگه‌داشتن محیط، اقلیم، شهر و فضای پیرامونی. اگر بتوانیم این تفکر را در محیط زندگی خود اجرا کنیم، به مرحله دوم این شعار یعنی اقدام نزدیک خواهیم شد. امیدوارم این نشست تخصصی زمینه‌ای برای فراگیری ارزش‌های محیط‌زیستی باشد.

محیط‌زیست و اعتقاد به یگانگی خداوند

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اصغر حمزه، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان اظهار کرد: با دقت در آیات قرآن، روایات و مشاهده ویژگی‌های محیط‌زیست، توحید و اعتقاد به یگانگی خدا در وجود انسان زنده خواهد شد. در آیات متعددی به مسئله محیط‌زیست اشاره شده است. برای نمونه، آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَرات مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابِیبُ سُودٌ وَ مِنَ النّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ کَذلِکَ إِنَّما یَخْشَى اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ؛ آیا ندیدى خداوند از آسمان آبى فروفرستاد که به‌وسیله آن میوه‌هایی رنگارنگ از زمین خارج کردیم و از کوه‌ها نیز جاده‌هایى آفریده شده، سفید و سرخ و به رنگ‌هاى گوناگون و گاه به رنگ کاملاً سیاه و از انسان‌ها، جنبندگان و چهارپایان انواعى با رنگ‌هاى مختلف؟ آرى حقیقت چنین است.» درواقع، برای اینکه در کوهستان بتوان راه‌ها را پیدا کرد، خداوند این تنوع زیستی را ایجاد کرده است. 

وی افزود: رنگ‌های مختلفی در طبیعت وجود دارد، از جمله سفید مطلق مثل برف و سیاه مطلق؛ خداوند همه این موجودات را خلق کرده و هیچ‌کدام شبیه یکدیگر نیستند که اشاره به تنوع زیستی دارد. بقیه جنبندگان هم به همین صورت هستند. برای نمونه، در چهارپایان از نظر صورت، رنگ‌ها، نقش‌های ظاهری و خلق‌وخو، تفاوت‌هایی دیده می‌شود. بیش از ۳۰ آیه در قرآن به تنوع زیستی اشاره دارد. برای نمونه، در آیه ۱۴۱ سوره انعام آمده است: «وَ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ؛ و اوست كسى كه باغ‌هايى با داربست و بدون داربست و خرما و كشتزار با ميوه‌هاى گوناگون و زيتون و انار شبيه به يكديگر و غيرشبيه پديد آورد. از ميوه آن چون ثمر داد، بخوريد و حق بينوايان از آن را روز بهره‏‌بردارى بدهيد و زياده‏‌روى نكنيد كه او اسراف‌كاران را دوست ندارد.»

مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان با اشاره به دیگر آیات قرآن درباره محیط‌زیست تصریح کرد: آیه ۲۲ سوره روم می‌فرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ؛ و از جمله آيات او آفرينش آسمان‌ها و زمين است و دگرگونى زبان‌ها و رنگ‌هاى شما؛ بى‌‏گمان در اين براى دانشمندان مايه‏‌هاى عبرت است.» در این آیه، به اختلاف زبان‌ها، گویش‌ها و رنگ‌ها اشاره شده است؛ وقتی انسان به این آیات دقت می‌کند، به نشانه‌هایی که خداوند در طبیعت برای عالمیان قرار داده است، پی می‌برد.

وی گفت: آیه ۲۱ سوره زمر نیز می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ؛ مگر نديده‏‌اى كه خدا از آسمان آبى فرود آورد، پس آن را به چشمه‌‏هايى كه در طبقات زيرين زمين است، راه داد؛ آن‌گاه به‌وسيله آن كشتزارى را كه رنگ‌هاى آن گوناگون است، بيرون مى‌آورد، سپس خشک مى‏‌شود، آن‌گاه آن را زرد مى‌‏بينى، سپس خاشاكش مى‏‌گرداند. قطعاً در اين دگرگونی‌ها براى صاحبان خرد عبرتى‌ست.» بنابراین، باید از دستاوردهایی که فعالان این عرصه کسب کرده و به بعضی از حقایق طبیعت دست یافته‌اند، توجه کرد. وقتی انسان به این نشانه‌ها دقت می‌کند، به قدرت و ربوبیت الهی پی می‌برد و از آنها درس می‌گیرد.

تنوع زیستی نشانه سلامت اکوسیستم است

امیر فرح‌نسب، دبیر علمی و اجرایی همایش روز جهانی تنوع زیستی نیز اظهار کرد: شعار سال ۲۰۱۹ کنوانسیون تنوع زیستی، یکی از مهم‌ترین شعارها با عنوان «تنوع زیستی ما، غذای ما و سلامت ما» بود؛ همچنین شعار این کنوانسیون در سال ۲۰۲۰، «سال جهانی سلامت گیاهان» بود، زیرا یک سوم خاک‌ها از طریق آلودگی و فرسایش از بین رفته‌اند. در سال ۲۰۲۳ نیز شعار «از توافق تا اقدام؛ احیای دوباره تنوع زیستی» را برگزیدند. امیدواریم در راستای این شعار بتوانیم تنوع زیستی را حفظ و نگهداری کنیم. 

وی ادامه داد: در تعریف تنوع زیستی می‌توان گفت، زمانی که از گوناگونی حیات سخن می‌گوییم، منظور همان تنوع و گوناگونی زیستی است؛ این مقوله در سه سطح ژنتیک، گونه و اکوسیستم توصیف می‌شود. بنابراین، یک تک‌سلولی در اعماق اقیانوس یا بوته گوجه‌فرنگی هم دارای تنوع زیستی هستند. همه این موارد، سلامت در اکوسیستم را به ما نشان می‌دهد؛ گونه‌های گیاهی و جانواری همیشه شاخص سلامت در اکوسیستم‌ها بوده‌اند، به‌طوری که حضور داشتن یا نداشتن آنها سلامت یا ناسالم‌بودن اکوسیستم را نشان می‌دهد.

دبیر علمی و اجرایی همایش روز جهانی تنوع زیستی گفت: در ایران حدود هشت هزار گونه گیاهی آونددار وجود دارد که معادل ۸۰ درصد گونه‌های گیاهی کل قاره اروپا با ۲۷ کشور است؛ به عبارتی، در ایران به اندازه ۸۰ درصد یک قاره تنوع گیاهی داریم. در سازمان حفاظت محیط‌زیست، چهار طبقه حفاظتی وجود دارد، از جمله پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی که یک شاخص محسوب می‌شوند، مثل سوسن چلچراغ در روستای داماش گیلان. 

وی تصریح کرد: از جمله دلایل اصلی انقراض حیوانات، ترس انسان‌ها از حیات وحش است. برای نمونه، مارمولک‌هایی که در خانه‌ها در فصل گرم سال پیدا می‌شوند، برخلاف تصور عامه هیچ‌گونه سمی ندارند و از طریق جذب حشرات در فصل بهار زندگی می‌کنند. این موجودات حافظ تعادل جمعیت حشرات و شته‌های گیاهان هستند. از جمله دلایل دیگر انقراض موجودات، وجود معادن در مناطق حفاظت‌شده زیستگاه‌های حیات وحش است. قبل از اینکه معادن مورد حفاظت قرار بگیرند، زیستگاه حیوانات در آن منطقه است و قابل جابجایی نیست. برداشت بی‌رویه و استفاده‌های ناپایدار، چرای دام در عرصه‌های منابع طبیعی و تحت حفاظت محیط‌زیست، شکار غیرقانونی و صید انبوه، آلودگی محیط‌زیست و گونه‌های گیاهی مهاجم باعث افزایش تغییرات اقلیمی می‌شود.

فرح‌نسب بیان کرد: برای کسب علم یا تکنولوژی پایدار به روابط اجتماعی و توسعه پایدار نیاز است. انسان نیز عامل اصلی تغییرات شناخته می‌شود. بنابراین، تئوری تغییر از سال 2018 مطرح شد و جوامع با افزایش سطح آموزش و آگاهی، رفتار دوستانه با طبیعت را به افراد یاد می‌دهند.

زهراسادات مرتضوی