به‌مناسبت روز ملی گل‌وگیاه
اهمیت کاشت و گسترش پوشش‌های گیاهی از منظر آیات و روایات
آیات متعددی از قرآن که به ظرایف خلقت گیاهان اشاره می‌کند و نیز صدور تعداد زیادی روایت از حضرات معصومین(ع) در تشویق مسلمانان به کاشت و گسترش پوشش‌های گیاهی، نشان از اهتمام آموزه‌های دینی در نگهداری از آفرینش و محیط زیست دارد.
روز ۲۵ خردادماه در سالنامه‌های جهانی و ملی، به نام روز گل‌وگیاه به ثبت رسیده است. نقش بی‌نظیر گل‌وگیاه در ایجاد محیط زیست و طبیعتی سالم بر کسی پوشیده نیست. در حالی توجه بشر امروزی به جایگاه برجسته گل‌وگیاه در رفع معضل آلودگی هوا معطوف شده است که حدود ۱۴۰۰ سال پیش در دین مبین اسلام، حفظ و حراست از محیط زیست و گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی مورد تأکید فراوان واقع و حتی قوانین حقوقی نیز برای آن تنظیم شده است. آیات متعددی از قرآن که به ظرایف خلقت گیاهان اشاره می‌کند و نیز صدور تعداد زیادی روایت از حضرات معصومین(ع)، نشان از اهتمام آموزه‌های دینی در نگهداری از آفرینش و محیط زیست دارد.گیاه‌شناسی در آیات قرآن
خداوند مهربان در قرآن کریم به بعضی از نشانه‌های وجودی خود در جهان هستی اشاره و تعدادی از اسرار نهفته در طبیعت را بیان کرده است. هر چند رسالت قرآن کریم، بیان و تشریح علوم گوناگون نبوده، اما بعضی از آیات قرآن مشتمل بر قوانین علمی ناشناخته‌ای از ۱۴۰۰ سال پیش تا به امروز است که نشان از اعجاز علمی آن دارد. در این راستا، بررسی و واکاوی علم گیاه‌شناسی برگرفته از آیات قرآن، می‌تواند تأییدی به منظور نمایاندن بیشتر اعجاز علمی آن باشد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد.
خداوند در آیه پنجم سوره حج چنین می‌فرماید: «زمین را خشک و مرده می‌بینی، اما هنگامی که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند.» در این آیه، به نزول باران بر زمین و به جنبش درآمدن آن اشاره شده است. در خاک دانه‌های بسیار ریزی وجود دارد که قطری حدود سه میلی‌متر داشته و حاوی مواد گوناگون معدنی و به‌صورت لایه لایه هستند. از آنجا که این دانه‌ها حاوی مواد گوناگونی بوده، هنگام نزول باران، لایه‌های موجود در این دانه‌ها، بارهای الکتریکی مختلفی پیدا می‌کند و همین امر سبب ایجاد جنبش و در نتیجه، نفوذ آب در میان آنها می‌شود.
خداوند در آیه ۹۹ سوره انعام می‌فرماید: «او کسی است که از آسمان آبی نازل کرد و به‌وسیله آن گیاهان گوناگون رویاندیم و از آن ماده سبزی خارج ساختیم و از آنها دانه‌های متراکم و از شکوفه نخل، شکوفه‌هایی با رشته‌های باریک بیرون فرستادیم و باغ‌هایی از انواع انگور و زیتون و انار، گاه شبیه به یکدیگر و گاه بی‌شباهت؛ هنگامی که میوه می‌دهد، به میوه آن و طرز رسیدنش بنگرید که در آن نشانه‌هایی از عظمت خدا برای افراد با ایمان است.» کلروفیل یا سبزینه گیاهی در زبان عربی، «خضر» نامیده می‌شود که انرژی خورشید را جذب و آن را به انرژی شیمیایی تبدیل می‌کند. خضر مواد غذایی مورد نیاز درخت را تولید می‌کند و به سراسر آن می‌فرستد.
خداوند در آیه چهارم سوره رعد می‌فرماید: «و در روی زمین قطعاتی در کنار هم قرار دارد که با هم متفاوتند و نیز باغ‌هایی از انگور و زراعت و نخل‌ها که گاه بر یک پایه می‌رویند و گاه بر دو پایه، همه آنها از یک آب سیراب می‌شوند و با این حال، بعضی از آنها را از نظر میوه بر دیگری برتری می‌دهیم. در این‌ها نشانه‌هایی است برای گروهی که عقل خویش را به کار می‌گیرند.» در زبان عربی به درختی که از درخت دیگری روییده باشد، «صنو» و به درختی که از بذر روییده باشد، غیرصنو گفته می‌شود. این آیه صفات و خصوصیات درختان را ناشی از صنو و غیرصنو بودن آنها می‌داند. درخت صنو تمام صفات و خصوصیات وراثتی درخت مادر را دارد و از نظر رنگ، طعم و مزه دقیقاً مانند درخت مادر است، ولی صفات و خصوصیات درختی که از بذر روییده باشد، ترکیبی از ویژگی‌های درخت مادر(ماده) به علاوه درخت پدر(نر) است.
جایگاه گل‌وگیاه در احادیث و روایات
در احادیث و روایات متعددی از حضرات معصومین(ع) بر حفظ، مراقبت و استفاده از گیاهان گوناگون تأکید شده است. پیامبر(ص) حضور گل‌وگیاه را به‌مثابه حضوری معنوی دانسته و می‌فرماید: «هیچ گیاهی نمی‌روید، مگر اینکه تا زمان به بار نشستن و چیدن میوه‌اش، فرشته‌ای بر آن گمارده شود. پس هر کس که این گیاه را زیر پا بگذارد، آن فرشته بر او لعنت می‌فرستد.» (میزان‌الحکمه). ایشان در اهمیت کاشت نهال نیز چنین می‌فرماید: «اگر قیامت در حال برپا شدن است و در دست یکی از شما نهالی وجود دارد، اگر فرصت کاشتن آن را دارید، ملزم به این کار هستید.» (کنزالعمال، ج ۳، ص ۸۹۲)
همچنین آن حضرت برای تشویق مسلمانان در کاشت و گسترش پوشش‌های گیاهی فرمود: «هیچ مسلمانی درختی که انسان، چهارپا یا پرنده‌ای از میوه‌های آن بخورد، نمی‌کارد، جز آنکه برایش در روز رستاخیز، صدقه محسوب می‌شود.» (طبیعت و کشاورزی از دیدگاه اسلام، ص ۱۱۶) در حدیثی دیگر می‌فرماید: «کسی که درخت طلحه(درخت بلند سایه‌دار) یا سدر را آب دهد، گویا دین‌باور تشنه‌ای را سیراب کرده است.» (بحارالانوار، ج ۹، ص ۲۱۲) پیامبر گرامی همواره هسته خرما را مرطوب می‌کرد و می‌کاشت. (اصول کافی، ج ۵، ص ۷۴)
از امام علی(ع) نیز روایت شده است که «رسول گرامی با دو دستش به من گل سرخ هدیه داد، چون آن را به بینی نزدیک کردم، حضرت فرمود: آگاه باش که گل سرخ بعد از گیاه آسه(گیاهی همیشه سبز با میوه‌های گرد و برگی خوشبو)، سرور گل‌های بهشتی است.» (وسائل‌الشیعه، ج ۱، ص ۴۶۱)
در حدیثی از امام صادق(ع) که به روایت توحید مفضل معروف است، امام به شگفتی‌های خلقت گیاه اشاره می‌کند و مواردی همچون تولید میوه توسط گیاه برای تغذیه انسان و حیوان، هیزم برای آتش‌افروزی، حظ بصری و لذت از مشاهده مناظر زیبا و باطراوت گیاه را متذکر می‌شود. ایشان همچنین به ظرایف خلقت گیاه مانند پدید آمدن یکصد دانه از یک دانه، حفاظ و غلاف‌هایی که دانه‌های خوراکی را از آفات محیط و پرندگان حفظ و ریشه‌های گیاهی که برای تأمین آب و مواد غذایی در زمین نفوذ می‌کنند، اشاره کرده است.
از امام رضا(ع) نیز چنین نقل شده است که «گل نرگس را ببویید، زیرا از زکام ایمنی می‌بخشد و همچنین است سیاه دانه.» ایشان در بیان دیگری فرمود: «بوییدن گل نرگس را به تأخیر نیندازید، زیرا که استشمام آن از ابتلا به زکام در ایام زمستان جلوگیری می‌کند.» (طب الامام الرضا(ع)، ص ۳۸)
گل‌ها در کلام پیامبر(ص)
پیامبر مهربانی‌ها، حضرت محمد(ص) در روایتی، برترین رستنی‌ها را گل سرخ و بنفشه معرفی می‌کند (مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۳۴). ایشان در زمانه‌ای که با اعراب متعصب، سرسخت و نفوذناپذیر مواجه بود و همواره سعی در هدایت و تلطیف روح و روان آنها داشت، پذیرش گل و اهدای آن به دیگران را به آنها توصیه می‌کرد و می‌فرمود: «هر گاه به یکی از شما گلی دادند، پس آن را ببویید و بر چشمانتان بگذارید که آن از بهشت است. هر گاه به شما گلی هدیه دادند، آن را رد نکنید.» (اصول کافی، ج ۶، ص ۵۲۴) خود ایشان نیز به افراد گل هدیه می‌داد و منشأ گل را بهشت معرفی می‌کرد.
یکی از یاران امام حسن مجتبی(ع) به نام انس چنین نقل می‌کند: «روزی در محضر امام بودم که یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن گل را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی به او فرمود: برو، تو آزاد هستی. انس گفت: ای فرزند رسول خدا، این کنیز فقط یک شاخه گل به شما هدیه داد، آن‌گاه شما او را آزاد می‌کنید؟ امام در پاسخ فرمود: خداوند بزرگ و مهربان به ما فرمود: هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گویید. نهایت بخشش، آن است که تمام موجودی خود را ببخشی و آن کنیز از مال دنیا جز آن شاخه گل را نداشت.»
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
