اشکالات سندی و محتوایی حدیث رفع‌القلم

اهمیت روز نهم ربیع‌الاول نزد شیعیان به‌دلیل سالروز آغاز امامت و ولایت حضرت حجت(عج) است؛ اما متأسفانه امروز برخی دشمنان اسلام باورها و اعمال نادرستی در جامعه ترویج می‌کنند و با تغییر ماهیت جشن نهم ربیع، آن را با عنوان جشن شادی از قتل خلیفه دوم گسترش می‌دهند و از این طریق، با تحریک احساسات مذهبی دیگر مسلمانان به‌واسطه برپایی مراسم سب و لعن، موجبات افتراق بیشتر را در دو مذهب شیعه و سنی مهیا می‌کنند.

برخی شیعیان قائل به برگزاری این مراسم در توجیه برپایی این جشن به حدیث رفع‌القلم استناد می‌کنند. این حدیث را علامه مجلسی در بحارالانوار به‌طور کامل نقل کرده که در بخش ابتدایی آن چنین آمده است: «روزی ما درباره‌ قتل عمر بن‌ خطاب منازعه کردیم؛ بنابراین به نزد احمد بن اسحاق قمی که از اصحاب امام هادی(ع) بود، رفتیم. او را مشغول اعمال عید دیدیم، در حالی‌ که آن روز، نهم ربیع‌الاول بود. گفتیم: سبحان الله، عیدهای مؤمنان چهار عدد است؛ عید فطر، اضحی، غدیر و جمعه. سپس او به نقل از امام هادی(ع) از روزی یاد کرد که ایشان خدمت جدشان رسید و آن حضرت را مشغول اعمال عید دید و سپس به‌طور مفصل از فضیلت این روز بیان فرمود تا آنجا که در این روز، ملائکه نویسندگان اعمال تا سه روز، قلم از ثبت جرائم مردم برمی‌دارند...»

نقل این حدیث در حالی است که روایت یادشده اشکالات سندی و محتوایی فراوانی دارد و نمی‌تواند محل استناد واقع شود. ثبت نشدن این حدیث در منابع اولیه حدیثی، مجهول بودن دو راوی این حدیث، تعارض معنای حدیث با اصول اعتقادی، قوانین و سنن الهی، مقید نشدن حکم رفع‌القلم به شیعیان، تقیید نشدن این حکم به نهم ربیع و برداشت غیرصحیح از معنای عبارت «رفع‌القلم»، از مشکلات سندی و محتوایی این حدیث است.

نقد و بررسی ادله قائلان به برپایی جشن نهم ربیع (عیدالزهرا)

قائلان به مشروعیت برگزاری جشن نهم ربیع معروف به «عیدالزهرا» با ادله‌هایی همچون ضرورت تبرا در مذهب شیعه و نزول حدیث رفع‌القلم درباره نهم ربیع، لزوم تأسی از شادی اهل بیت(ع) از مرگ خلیفه را مطرح می‌کنند. این در حالی است که قرآن صراحتاً مسلمانان را از توهین به عقاید مخالفان نهی می‌کند و می‌فرماید: «شما مؤمنان به آنان که غیر خدا را می‌خوانند، دشنام ندهید تا مبادا آنها از روی دشمنی و نادانی، خدا را دشنام گویند.» (انعام، ۱۰۸)

از سوی دیگر، سنت اهل بیت(ع) مشتمل بر گفتار و اعمال آنان، همواره نهی مسلمانان از ناسزا گفتن و دشنام دادن به مخالفان بوده است. پیامبر(ص) می‌فرماید: «من برای لعن و نفرین برانگیخته نشده‌ام، بلکه برای هدایت و رحمت مبعوث شده‌ام.» (طباطبایی، سنن‌النبی(ص)، ص ۴۱۳) و در جایی دیگر درباره مشرکان مقتول در جنگ بدر فرمود: «به این جنازه‌ها دشنام نگویید. چیزی از دشنام شما به این‌ها نمی‌رسد؛ ولی زندگان را اذیت می‌کنید. همانا که دشنام دادن از فرومایگی است.» (جزایری، التحفه السنیه، ۳۲۳)

عقل نیز بر ضرورت پرهیز از دشنام به مخالفان حکم می‌کند؛ چراکه لعن و دشنام فضای امن مودت و دوستی را از بین می‌برد و ناامنی حاصل از آن به سود هیچ مذهبی نخواهد بود.

از سوی دیگر به لحاظ تاریخی، مرگ خلیفه دوم در نهم ربیع‌الاول اتفاق نیفتاده است، بلکه این رخداد در ۲۶ یا ۲۷ ذی‌الحجه سال ۲۳ هجری به وقوع پیوسته و قتل عمر در روز نهم ربیع‌الاول، افسانه‌ای بیش نیست؛ چراکه اغلب مورخان از جمله محمد بن جریر طبری، ابن سعد (متوفای ۲۳۰ ق) و مسعودی (متوفی ۳۴۵ ق)، قتل خلیفه دوم را در ۲۶ یا ۲۷ ذی‌الحجه دانسته‌اند. همچنین شخصی بودن انگیزه ابولؤلؤ و نداشتن اذن از امام علی(ع) نیز در گزارش‌های تاریخی به ثبت رسیده است.

اظهار نظر مراجع درباره برپایی جشن نهم ربیع (عیدالزهرا)

رهبر معظم انقلاب هرگونه گفتار یا کردار و رفتاری را که در زمان حاضر، سوژه و بهانه به دست دشمن بدهد و یا موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمانان شود، شرعاً حرام دانسته‌اند.

آیت‌الله سیستانی: ایجاد تفرقه حتی به اندازه یک کلمه و یا نصف کلمه جایز نیست.

آیت‌الله مکارم شیرازی: روایتی با عنوان رفع قلم در منابع معتبر نداریم و مخالفت کتاب و سنت است. تولی و تبرا راه‌های صحیحی دارد، نه این راه‌های خلاف.

آیت‌الله بهجت: چه بسا این کارها موجب اذیت و آزار و یا قتل شیعیانی شود که در بلاد و کشورهای دیگر در اقلیت هستند. در این صورت، اگر یک قطره خون از آنها ریخته شود، ما مسبب آن و یا شریک جرم خواهیم بود.

آیت‌الله نوری همدانی: چیزی به‌عنوان رفع قلم نداریم و مسلمانان باید از تفرقه بپرهیزند و از هر چیزی که موجب وهن مذهب است، جداً اجتناب کنند.

آیت‌الله وحید خراسانی: وظیفه شرعی شما آن است که با گوینده شهادتین، هرچند شما را کافر بداند، به حسن معاشرت رفتار کنید. در روایت معتبر آمده است عیادت کنید مریض‌های آنها را، تشییع کنید جنازه‌های آنها را.

آیت‌الله جوادی آملی: سب صحابه، اهانت به مقدسات شیعه یا سنی، حرام و ایجاد اختلاف و روشن کردن آتش تفرقه است و هدم اساس وحدت امت اسلامی، گناهی بزرگ است.

آیت‌الله شبیری زنجانی: مؤمنان باید از انجام اموری که باعث تفرقه، اختلاف و تضعیف اسلام می‌شود، اجتناب کنند.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان