نقش چالش‌ها در زیست فردی و اجتماعی دختران ایرانی

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر خانه‌ای که در آن دختر باشد، هر روز ۱۲ برکت و رحمت از آسمان ارزانی‌اش می­‌شود و زیارت فرشتگان از آن خانه قطع نمی‌شود»؛ به مناسبت ولادت با سعادت حضرت معصومه(س) و گرامیداشت روز دختر، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگویی با فاطمه زارع جوشقانی، روانشناس مثبت‌گرا به بررسی چالش‌های دختران در عرصه اجتماعی پرداخته است. در ادامه، متن این گفت‌وگو را می‌خوانید.

ایکنا ـ به نظر شما، مهم‌ترین چالش‌های روانشناختی که دختران در جامعه با آنها روبه‌رو هستند، شامل چه مواردی می‌شود؟ 

این چالش‌ها عبارتند از شناخت نداشتن از هویت جنسی، مشکلات ارتباطی عاطفی با والدین به‌خصوص مادر، رضایت نداشتن از زندگی و نداشتن هدف، ارتباط با جنس مخالف، شغل و سبک زندگی.

ایکنا ـ شناخت نداشتن از هویت جنسی از کجا نشأت می‌گیرد و راه‌حل برون‌رفت از این مسئله چیست؟ 

بخش زیادی از ریشه‌یابی این چالش به نحوه تربیت دختر در پذیرش این هویت به‌خصوص در ۷ سال اول زندگی برمی‌گردد؛ همان چیزی که بر اساس آموزه‌های تربیتی از کودکی در بستر خانواده و محیط به ما منتقل شده و رفتار والدین، رضایت یا نبود رضایت از آن را رقم زده است. اکنون ذهن اکثر دختران جامعه ما درگیر این پرسش‌هاست که چرا دختر هستند؟ چرا باید حدود خاصی از پوشش را رعایت کنند؟ و چرا بین زن و مرد تفاوت وجود دارد؟ گاهی علناً این موارد را بیان و به خدا اعتراض می‌کنند، در صورتی که اگر نگرش درست به نقش زن در جامعه داشته باشند، به زن بودن خود می‌بالند چرا که زن مظهر اسم «رب» خداوند محسوب می‌شود و نقش مهم پرورش بر عهده وی گذاشته شده است. بسیاری از دختران مذهبی را دیده‌ام که با نگاه تحلیلی به این نگرش رسیده‌اند و ازدواج‌های موفقی داشته‌اند.

ما باید بر هویت جنسی خود متمرکز شویم. هویت جنسی، محیطی و اکتسابی به شمار می‌رود و در افزایش تاب‌آوری و نگرش به زندگی، ازدواج، بچه‌دار شدن و تقویت هویت تأثیرگذار است. بحران هویتی، یکی از مسائلی محسوب می‌شود که گریبانگیر دختران عزیز ما شده است. آن‌ها سردرگم هستند و چون فکر می‌کنند جنس مرد نسبت به زن برتری دارد و آن‌قدر که باید به آنها احترام گذاشته نمی‌شود، به انجام کارهای مردانه یا خودآرایی روی می‌آورند تا از این راه مورد تحسین واقع شوند. آنها به جای رفتن به سراغ کمالات، حرفه‌ها، کتابخوانی، دانش و... تمام هم و غم خود را صرف خودآرایی می‌کنند که خود این مورد باعث می‌شود از موفقیت‌های دیگر باز بمانند. اکثر دختران امروز ارزش را فقط در جسم و ظاهر می‌دانند. به عبارتی، نبود احساس ارزشمندی، مشکل بزرگ بحران هویت است. 

آنچه مشهود است اینکه بیشتر دختران ما برای نقش همسری و مادری خود که مهم‌ترین نقش در عالم است، ارزش قائل نیستند. وقتی تقدس مادری در جامعه کمرنگ شد، یک دختر به دنبال هر چیز دیگری می‌رود. به نظر من، مطالعه کتاب «من دیگر ما» به‌خصوص جلد دوازدهم با نام «دختران و همسری و شغل ناب مادری» و جلدهای ۱۲ به بعد برای هر دختر و مادری لازم است. 

ایکنا ـ راجع به دومین چالش‌ روانشناختی یعنی مشکلات ارتباطی عاطفی با والدین به‌خصوص مادر بیشتر توضیح دهید. 

ارتباط میان مادر و فرزند از کودکی در جامعه ما روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود؛ اما اکثراً از این قضیه غافل شده‌اند و به مهارت‌های فرزندپروری توجه نمی‌کنند. گوشی‌های همراه، رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، عامل اصلی جدایی پدر و مادر از فرزند و فرزند از والدین شده است.

وقتی این ارتباط ضعیف می‌شود و درک نکردن مادر از خصوصیات نسل جدید و شکایت‌های مداوم از فرزند مبنی بر نداشتن احساس مسئولیت، نامنظم بودن و... اتفاق می‌افتد، ناخودآگاه سبب می‌شود که سرزنش‌ها افزایش یابد و عاملی برای فرار روحی و واقعی دختر از خانواده شود، به‌طوری که سبب تقویت احساس نیاز برای برقراری ارتباط با فردی خارج از خانواده می‌شود و یکی از دلایل چت‌های طولانی‌مدت با فردی که اصلاً راجع به او شناخت وجود ندارد، می‌تواند همین نبود صمیمیت مادر با فرزند دختر باشد. البته برقراری صمیمیت هم به کسب مهارت نیاز دارد و باید به‌مثابه دغدغه‌ای برای هر مادر به شمار رود.

ایکنا ـ سومین چالش یعنی نبود رضایت از زندگی و نداشتن هدف را تشریح کنید.

بزرگ‌ترین مشکل دختران ما، نداشتن هدف در زندگی است. می‌دانیم هدف زندگی این است که بعد از ورود به دنیا تلاش ما باید این باشد که اسامی خداوند را در خود شکوفا کنیم، ابتلائات را پشت سر بگذاریم، به تکامل برسیم و به دنیای دیگر عزیمت کنیم. (اشاره به آیات ۳٠ و ۳۱ سوره بقره) یکی از راه‌های تکامل هم ازدواج است، چیزی که دختران امروز یا کمتر به آن تمایل دارند یا با آن مخالف هستند که دلیلش هم ترویج فرهنگ غربی و تبلیغات رسانه‌هاست. اگر هم ازدواج کنند، اصولی نیست و به طلاق می‌انجامد. حال سؤال این است که چرا به طلاق منجر می‌شود؟

چون به ازدواج به‌مثابه یک هدف نگاه می‌شود، در حالی که ازدواج یک وسیله است. ما باید تفاوت زن و مرد را بشناسیم و مهارت سازگاری را افزایش دهیم. پذیرفتن تفاوت‌ها، شناخت آنها، حل مسئله و سازگاری، مهارت‌هایی است که هر دختری که نقش زن خانواده را در آینده ایفا می‌کند، باید آن‌ها را کسب کند تا به محض یک اختلاف سلیقه از کوره در نرود و تنها راه چاره را در طلاق نبیند. افزایش سطح تاب‌آوری که با تمرین حاصل می‌شود، بهترین راهکار در چنین موقعیتی است. مهم‌ترین تمرین هم نه گفتن به خود یا همان گذشت کردن محسوب می‌شود.

ایکنا ـ راجع به ارتباط با جنس مخالف، مشکلات و راهکارهای آن توضیح دهید.

هر فردی به همدم و آرامش نیاز دارد. قرآن می‌فرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً...؛ و از نشانه‌هاى او اين است كه براى شما همسرانى از جنس خودتان آفريد تا كنار آنان آرامش بيابيد و ميان شما دوستى و مهربانى قرار داد...» اما در این راستا محدودیت‌های فراوانی وجود دارد. برای مثال، مخالفت پدر و مادر برای ازدواج در سنین پایین به دلیل ادامه تحصیل، بنابراین جوانان برای رفع این نیاز با جنس مخالف ارتباط می‌گیرند. موارد متعدد در ارتباط با جنس مخالف گزارش شده است که دختران عزیز ما بعد از مراجعه به مشاور در ارتباط با جنس مخالف دچار آسیب شده‌اند.

ارتباط جنسی از نظر پسران آخرین مرحله عشق، ولی از نظر یک دختر آغاز دوستی است؛ یعنی وقتی می‌خواهد نهایت عشق خود را به طرف مقابل ابراز کند، به این رابطه وارد می‌شود. در اینجاست که هزار مشکل می‌ماند و دختران. ما می‌خواهیم که این عزیزان در چنین شرایطی هوشیار باشند و بدانند چنین ارتباطی جز ناآرامی، چالش و مشکل که در غالب اوقات غیرقابل‌جبران است، چیزی برای آنان به بار نمی‌آورد. بیشتر این روابط به ازدواج منجر نمی‌شود و اگر بشود، با اطمینان نداشتن نسبت به یکدیگر همراه است.

ایکنا ـ چرا داشتن شغل برای دختران را به‌مثابه یک چالش مطرح کردید؟

با توجه به اینکه فرهنگ جامعه ما به گونه‌ای است که یک دختر تحصیل‌کرده باید سر کار هم برود و درآمد داشته باشد، کم‌کم دختر نقش اصلی خود را که همسر و مادر بودن است و طبق نیاز فطری‌اش و وسیله‌ای برای رشد اوست، فراموش می‌کند.

اکثر خانم‌ها و دخترانی که سر کار می‌روند، اگر شغلشان متناسب با جنسیت آنان نباشد و در چارچوب دین قرار نگیرد، ناخودآگاه رفتارهای مردانه در آنان تقویت می‌شود و این زمینه‌ بروز مشکل برای ازدواج و فرزندآوری به شمار می‌رود. گاهی هم به تقویت خودمحوری منجر می‌شود؛ در حالی که اگر دغدغه اصلی، مادر بودن باشد، همه شغل‌ها در حاشیه قرار می‌گیرد و نیاز فطری و عاطفی هم زن و هم مرد در راستای رسیدن به تکامل برآورده می‌شود. 

ایکنا ـ سبک زندگی چیست و چگونه باعث ایجاد چالش در زندگی دختران می‌شود؟

درباره آخرین چالش اعم از دیر خوابیدن، تغذیه اشتباه، ورزش نکردن و هر آنچه در زندگی‌های امروزی به‌مثابه یک سبک، جایگزین زندگی سنتی شده است، باید بگویم که چیزی جز برهم خوردن تعادل بدن، اثرگذاری بر هورمون‌ها و بروز مشکلات جسمی، جنسی و روانی در پی ندارد و اصلاح آن بسیار ضروری و حائز اهمیت است.

زهراسادات محمدی