راهکارهای قرآن کریم برای پیشگیری از روابط بدون ازدواج
قرآن کریم به منظور جلوگیری از گسترش هرگونه روابط آزاد خارج از قالب ازدواج، راهکارهایی توصیه کرده که مهم‌ترین آنها، فراهم کردن مقدمات ازدواج، فرهنگ‌سازی ازدواج آسان، احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج و سفارش به ازدواج موقت در شرایط خاص است.
در تمام کشورها با هر دین و مذهب، ازدواج و تشکیل خانواده متناسب با آداب و رسوم، امری ضروری و مرسوم به شمار می‌رود و تعریف خاصی را دربر می‌گیرد. در ادیان گوناگون نیز امر ازدواج با احکام ویژه تعریف و تشریع شده است؛ اما در چند دهه اخیر، ازدواج و نهاد خانواده در سطح جهان تحولات گسترده‌ای را تجربه کرده، تحولاتی که ریشه‌های آن را باید در انقلاب جنسی اواخر دهه ۱۹۶۰ در کشورهای اروپایی و آمریکایی جست‌وجو کرد که به تدریج به تغییر گفتمان جنسی و تغییر اساسی در نگرش‌ها، اخلاق و رفتار جنسی در بسیاری از کشورهای غربی انجامید.
در این دوره، ارضای نیاز جنسی از اتکا به ازدواج جدا شد و گسترش روابط جنسی پیش از ازدواج، جامعه را برای تغییرات تعیین‌کننده بعدی مهیا کرد و زمینه‌های اجتماعی لازم را برای پیدایش الگوهایی همچون هم‌خانگی فراهم آورد. رابطه‌ای که هرچند در دهه ۱۹۶۰ بسیار کم و نادر بود؛ اما امروزه در سراسر آمریکا و اروپا به‌ویژه در بین جوانان افزایش یافته است.
وقوع انقلاب صنعتی و شکل‌گیری مدرنیته در غرب، تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و... را در سراسر جهان به وجود آورد. مدرنیته باعث کاهش نقش و کارایی خانواده شد و این نهاد اجتماعی را دچار تغییر، تحول و فروپاشی کرد. بر این اساس، ازدواج نیز به‌مثابه مبنای تشکیل خانواده تحولاتی را پشت سر گذاشت؛ تغییراتی که موجب شد مردان و زنان نگرش قبلی را به ازدواج دیگر نداشته باشند. جهان غرب کوشید تا با ترویج این نوع ازدواج‌ها به ارتباط نامشروع زنان و مردان وجهی مشروع دهد. فرهنگ غربی می‌خواست با کاربرد نام‌های جدیدی چون هم‌باشی، هم‌خانگی یا اصطلاح ازدواج سفید از قبح این نوع روابط بکاهد.
هرچند در دنیای غرب تلاش‌های بسیاری انجام شد تا صورت‌های نامشروع و غیرقانونی این پیوند آسمانی رواج یابد؛ اما در دین مبین اسلام به همان میزان که تحقق صورت‌های مشروع ازدواج مورد تأکید قرار گرفته، بر گونه‌های نامشروع آن نیز مهر بطلان زده شده و به شدت مورد نهی قرار گرفته است.
اما متأسفانه ایران نیز همانند دیگر کشورهای اسلامی از امواج تغییرات اجتماعی و فرهنگی رخ‌داده در جهان مصون نماند، به گونه‌ای که در کشمکش فرهنگی الگوهای سنتی و مدرن به مرحله انتقالی وارد شد و ضمن حفظ تعدادی از عناصر سنتی خود، بخشی از ویژگی‌های جامعه مدرن را نیز دریافت کرد. ورود و گسترش رسانه‌های ارتباطی در پی افزایش بسط و نفوذ اینترنت در ایران، سبک زندگی متفاوتی به وجود آورد و ارزش‌های جدیدی شکل داد. در این میان، پیدایش شرایط اقتصادی جدید ایران در سایه تحریم‌های ظالمانه که افزایش سن ازدواج را در پی داشت، بر سرعت این تحولات افزود.
در ایران ازدواج سفید، پدیده‌ای جدید و نوپاست که در پی افزایش مظاهر نوگرایی، به‌ویژه فردگرایی، صنعتی شدن جامعه و جایگزینی ارزش‌های فرامادی به جای ارزش‌های مادی به وجود آمد. ارتباط غیرقانونی و غیرشرعی یادشده، پیامدهای شومی همچون سست شدن بنیان خانواده، کاهش ازدواج رسمی، افزایش روابط جایگزین ازدواج و عوارض جسمی یا روحی ناشی از آن، کاهش فرزندآوری و افزایش انحرافات اخلاقی را در پی دارد.
برای پیشگیری از گسترش روابط آزاد بدون ازدواج و اجتناب از پیامدهای آن، بازگشت به دین و استمداد از کلام وحی و روایات معصومین(ع) ضروری جلوه می‌کند. قرآن کریم به منظور جلوگیری از گسترش هرگونه روابط آزاد خارج از قالب ازدواج، راهکارهایی به شرح زیر توصیه کرده است.
فراهم کردن مقدمات ازدواج
در آیه ۳۲ سوره نور چنین آمده است: «وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛ مردان و زنان بی‌همسرتان و غلامان و کنیزان شایسته خود را همسر دهید. اگر تهیدست هستند، خدا آنان را از فضل خود بی‌نیاز می‌کند و خدا بسیار عطاکننده و داناست.»
قرآن مجید در این آیه از واژه «وَأَنْكِحُوا» به معنی «آنها را همسر دهید» استفاده کرده است. با توجه به اینکه ازدواج امری اختیاری محسوب می‌شود و به میل افراد بستگی دارد، استعمال این فعل در قالب صیغه امر نشانه آن است که مقدمات ازدواج افراد مجرد را والدین و مسئولین حکومت اسلامی باید فراهم کنند. آیت‌الله جوادی آملی معتقد است که اگر جامعه مسلمانان به ترک ازدواج مبتلا شد و منشأ آن در اثر مشکل مالی یا ابعاد دیگر بود، به فرموده علامه طباطبایی(ره) در مصابیح، بر حاکم واجب است که آنها را وادار به ازدواج کند و وسیله‌اش را فراهم آورد؛ چرا که این شرایط ترک ازدواج دیگر امری فردی نیست و مبتلابه تعداد قابل توجهی از جوانان شده است.
بنابراین فراهم آوردن مقدمات ازدواج از سوی مسئولین، والدین و اقشار گوناگون مردم که توانایی آن را دارند، می‌تواند در تحقق ازدواج شرعی و مصون ماندن از روابط نامشروعی همچون ازدواج سفید کمک شایانی محسوب شود. در قانون اساسی و همچنین در قانون «تسهیل ازدواج» که در سال ۱۳۸۴ به تصویب رسید، به این وظایف اشاره شده است. رهبر انقلاب نیز در سیاست‌های مربوط به خانواده که به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شد، چنین بیان کرده است: «بند ۴ ـ ایجاد نهضت فراگیری ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج موفق و آسان برای همه دختران و پسران و افراد، سیاست‌های اجرایی و قوانین و مقررات تشویقی و حمایتی و فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری به تشکیل خانواده متعالی بر اساس سنت الهی.»
فرهنگ‌سازی ازدواج آسان
در گذر زمان و با تحولات اجتماعی، ارتباطی و فرهنگی، ایران نیز دگرگونی‌هایی تجربه کرد. مراسم ازدواجی که بسیار ساده و بی‌تکلف برگزار می‌شد، امروزه به یکی از مشکلات جوانان برای تشکیل خانواده تبدیل شده است. برای گذر از این بحران، یکی از مؤثرترین راهکارها، فرهنگ‌سازی برای ازدواج آسان است که باید در ذیل تصحیح باورها و آداب و رسوم مانع و مزاحم ازدواج جوانان و تشویق آنها و خانواده‌هایشان به برپایی جشن‌های گروهی و کاهش هزینه‌های تشریفات مراسم ازدواج صورت پذیرد.
به همین دلیل در روایات ما چنین آمده که بهترین ازدواج‌ها آن است که آسان‌تر انجام شود. امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: «روزی و رزق همراه همسر و فرزند است.» پیامبر اکرم(ص) نیز بر سبک گرفتن مهریه سفارش کرده و می‌فرماید: «بهترین مهریه سبک‌ترین آنهاست.» حضرت علی(ع) توصیه کرده است که «مهریه زنان را سنگین نگیرید که موجب کدورت و دشمنی می‌شود.»
نقل است هنگامی که حضرت علی(ع) برای خواستگاری حضرت فاطمه زهرا(س) خدمت رسول خدا(ص) رسید و موافقت ضمنی ایشان را دریافت کرد، رسول خدا(ص) آن حضرت را مخاطب قرار داد و پرسید: «برای ازدواج چه داری؟» امیرالمؤمنین(ع) پاسخ داد: «شمشیری، زرهی و شتری.» سپس رسول خدا(ص) فرمود: «شمشیر برای مرد جهاد و قدرت لازم است، شتر نیز برای گذران معیشت باید باشد؛ ولی برای آن کس که از مرگ نهراسد، زره به چه کار آید؟ زره را بفروش» و اینچنین مقدمات ازدواج این دو بزرگوار را مهیا کرد.
احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج
قرآن در آیه ۳۲ سوره نور فرمان می‌دهد که جوانان را به ازدواج همدیگر درآورید. یکی از راه‌های کمک به ازدواج جوانان، معرفی یا وساطت در امر ازدواج آنهاست؛ چرا که یکی از دلایل مهم ازدواج نکردن، نداشتن شناخت کافی طرفین از یکدیگر و پیدا نشدن فرد مناسب برای ازدواج است؛ مشکلی که با ورود واسطه‌گران ازدواج می‌تواند به راحتی حل شود؛ چرا که آنها با داشتن شناخت نسبی از جوانان می‌توانند گزینه‌های مناسب ازدواج را معرفی کنند و روند آشنایی زوجین را تسهیل ببخشند.
در احادیث نیز به این موضوع اشاره و برای واسطه‌گران ازدواج، پاداش و ثواب اخروی بیان شده است. امام علی(ع) می‌فرماید: «بهترین واسطه‌گری‌ها آن است که میان دو نفر در امر ازدواج وساطت شود تا سر و سامان بگیرند.» امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: «هر که مردی را زن دهد، از جمله کسانی است که خداوند عزوجل در روز قیامت به او نظر مهر می‌افکند.»
سفارش به ازدواج موقت در شرایط خاص
ازدواج و تشکیل خانواده در اسلام امری مقدس است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «هیچ بنایی در اسلام نزد خداوند محبوب‌تر از ازدواج نیست» و نیز فرمود: «ازدواج سنت من است... هر کس از سنت من روی بگرداند، از من نیست.» با توجه به اهمیت و اهداف ازدواج، مهم‌ترین رویکرد در اسلام، ازدواج دائم و تشکیل خانواده است؛ اما در شرایط کنونی که افرادی به جای ازدواج دائم، گزینه هم‌باشی یا ازدواج سفید را انتخاب و علت این گزینش را مواردی همچون وجود مشکلات مادی، محک زدن رابطه، آشنایی بیشتر، انتظارات فراوان دختران و تعهد مالی کمتر مردان بیان می‌کنند، گزینه ازدواج موقت راهکار مشروع دین در چنین شرایطی است. ازدواج موقت که نوعی از ازدواج مشروع در مذهب شیعه محسوب می‌شود، می‌تواند راهکاری موفق برای این افراد باشد؛ چرا که از لحاظ حدود و قیود، آزاد و وابسته به اراده و قرارداد طرفین است؛ بنابراین می‌توان از این گزینه شرعی برای مقابله با ازدواج سفید استفاده کرد.
اگرچه در باب ازدواج موقت و حکم مجاز بودن آن بین فقهای اهل سنت و علمای شیعه اختلافاتی وجود دارد؛ اما در فضای آموزه‌های شیعه، طبق نص صریح قرآن و روایات بسیاری که در این‌باره از ائمه معصومین(ع) نقل شده است، جواز ازدواج موقت اثبات می‌شود.
ممکن است برخی این اشکال را به این نوع ازدواج وارد کنند که اگر بپذیریم هر فرد به دلیل نداشتن امکان ازدواج از طریق این حکم حلال به ارضای غریزه جنسی خود بپردازد، آن‌گاه جامعه به سمت فحشا می‌رود؛ اما در پاسخ باید گفت که حائلی از اصحاب امام سجاد(ع) نیز همین موضوع را بر ایشان عرضه کرد و پرسید: «آیا شما اهل بیت(ع) مایل هستید با زنان خویشاوندتان چنین کاری (ازدواج موقت) انجام شود؟» امام در پاسخ فرمود: «آن کس که این کار را در قرآن برای بندگان خود اجازه داده، از تو و کسی که بی‌دلیل از آن جلوگیری می‌کنید، غیرتش بیشتر است.»
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
