روحی که در کالبد قم دمیده شد

سالروز وفات حضرت معصومه(س) است. حرم مطهر ایشان در قم، حال‌ و‌ هوای خاصی دارد. حرم با نورهای ملایم و شمع‌های روشن، فضایی آرام و معنوی به خود گرفته است. صدای زمزمه‌های دعا و مناجات زائران در فضای حرم پیچیده و دل‌ها را به‌سوی آسمان می‌برد.

کتاب زیارتنامه سبز حضرت را از درون کتابخانه برمی‌دارم، گوشه‌ای دنج انتخاب می‌کنم، رو به‌سوی ضریح مبارک بانوی کریمه می‌نشینم و زمزمه می‌کنم: «السَّلامُ عَلَىٰ آدَمَ صِفْوَةِ اللهِ، السَّلامُ عَلَىٰ نُوحٍ نَبِیِّ اللهِ، السَّلامُ عَلَى إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللهِ، السَّلامُ عَلَىٰ مُوسَىٰ کَلِیمِ اللهِ، السَّلامُ عَلَىٰ عِیسىٰ رُوحِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللهِ...» بخش نخست زیارتنامه که نشان‌دهنده احترام و ارادت به پیامبران و امامان(ع) است، بر جایگاه والای آنان در دین اسلام تأکید دارد.

هر کلمه از زیارت‌نامه، گویی پلی است به سوی نور و رحمت الهی. عبارات بعدی، سلام به اهل بیت(ع) است؛ خود را در محضر یکایکشان احساس می‌کنم، دست ادب بر سینه می‌گذارم و می‌خوانم: «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ وَصِیَّ رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکُما یَا سِبْطَیْ نَبِیِّ الرَّحْمَة وَسَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَّنَة.»

فضای حرم از عطر گل‌های تازه و بوی عود مملو شده و صدای دلنشین مداحی‌ها و نوحه‌خوانی‌ها، فضای حزن‌انگیزی ایجاد کرده است. از عمق جان به پیشگاه حضرت سلام می‌دهم: «السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَهَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ.» 

زائران از نقاط گوناگون کشور و حتی جهان به حرم حضرت معصومه(س) آمده‌اند تا در کنار هم به سوگواری بپردازند. هر گوشه‌ای از حرم، پر از زائرانی است که با چشمانی اشکبار و دل‌هایی پر از عشق و ارادت به یاد بانوی کرامت، حضرت معصومه(س) دعا می‌کنند و از او شفاعت می‌طلبند. من هم زمزمه می‌کنم: «یَا فاطِمَة اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّة.» 

خادمان حرم با لباس‌های سیاه و چهره‌هایی مملو از حزن و اندوه، به زائران خدمت و با لبخندی مهربان، آن‌ها را به سوی آرامش و سکوت دعوت می‌کنند. امروز، حرم حضرت معصومه(س) به مکانی برای تفکر و تأمل تبدیل شده است.

به یاد این سخن از امام رضا(ع) می‌افتم که می‌فرماید: «إن للجنّة ثمانیة ابواب و لأهل قم واحد منها فطوبی لهم ثم طوبی لهم ثم طوبی لهم؛ بهشت هشت در دارد که اهل قم یکی از آن درهای هشت‌گانه را در اختیار دارند؛ خوشا به حال آن‌ها، خوشا به حال آن‌ها، خوشا به حال آن‌ها.»

در سمت راست شبستان امام خمینی(ره) و نزدیکی وضوخانه، مردی میانسال را می‌بینم که تسبیحی در دست دارد و ذکر می‌گوید. با او وارد صحبت می‌شوم و از شخصیت و فضائل حضرت معصومه(س) می‌پرسم. آقای رمضانی که دبیری بازنشسته است، توضیح می‌دهد: حضرت معصومه(س) از کودکی تحت تربیت پدر بزرگوارش، امام موسی کاظم(ع) و برادرش، امام رضا(ع) قرار گرفت. ایشان به‌دلیل علم، تقوا و فضایل اخلاقی‌شان به‌مثابه یکی از بانوان برجسته اهل بیت(ع) شناخته می‌شود. القاب و کنیه‌های متعدد ایشان همچون «معصومه»، «کریمه اهل‌ بیت» و «طاهره» نشان‌دهنده مقام والایشان در میان شیعیان است.

آقای رمضانی درباره هجرت حضرت معصومه(س) به ایران و تأثیرات آن بیان می‌کند: یکی از مهم‌ترین وقایع زندگی حضرت معصومه(س)، هجرت ایشان به ایران است. پس از دعوت امام رضا(ع) به خراسان از سوی مأمون عباسی، حضرت معصومه(س) نیز به قصد دیدار برادرشان به سوی ایران حرکت کرد. این سفر هرچند به‌دلیل بیماری ایشان در قم به پایان رسید، اما تأثیرات عمیقی بر تاریخ و فرهنگ تشیع در ایران داشت. حضور ایشان در قم، این شهر را به یکی از مراکز مهم علمی و مذهبی تشیع تبدیل کرد.

بانویی در کنار دخترش به دیوار شبستان تکیه زده است. کنارش می‌نشینم. او خود را خانم سعادتی معرفی می‌کند که از تهران به حرم مطهر مشرف شده است. این بانو راجع به نقش حضرت معصومه(س) در ترویج تشیع می‌گوید: قم قبل از تشریف‌فرمایی حضرت معصومه(س)، پایگاه تجمع شیعیان در مرکز ایران بود. قطعاً چنین پایگاه نوپایی نیاز به تأیید امامان و امامزادگان داشت و حضور حضرت معصومه(س) در قم، روحی بود که در کالبد شیعیان دمیده و سبب هجرت‌های فراوان محدثین، علما و شیعیان به قم شد که هر کدام رونق خاصی به گسترش و تقویت تشیع در این سرزمین بخشیده‌اند.

با حجت‌الاسلام مرادی، یک روحانی جوان به گفت‌وگو می‌پردازم. او به نقلی درباره مدت اقامت حضرت معصومه(س) در شهر قم که حدود ۱۷ روز بوده است، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: احکام فقهی که در قم مطرح می‌شود و اینکه قم مرکز فقهی تشیع شد، به برکت ورود حضرت معصومه(س) به این شهر مقدس است.

همان‌طور که از شبستان وارد صحن می‌شوم، به نظرم می‌آید که یکی از وجوه عبارت «طوبی لهم» که امام رئوف در کلام خود به‌کار برد، می‌تواند همین نکته باشد که قم پس از ورود خواهر بزرگوارشان، بستر و کانون مناسبی برای شبکه‌سازی در زمینه تشیع شده است و انسان‌هایی بزرگ در دامان خود می‌پرورد که این اجتماع ایمانی می‌تواند عاملی برای سعادت ساکنان این منطقه باشد.

وقتی می‌خواهم از درب صحن خارج شوم، بار دیگر برمی‌گردم و به گنبد و بارگاه غرق نور حضرت معصومه(س) نگاه می‌کنم، به نشانه ارادت دست بر سینه می‌گذارم و از آستان مطهر خارج می‌شوم.

زهراسادات محمدی