فلسفه اسلامی و تربیت دانش‌آموز فکور
در فلسفه اسلامی، مؤلفه‌های تربیت دانش‌آموز فکور، تدبر، تفکر، تعقل و رسیدن به مقصد است و نشان می‌دهد که ارزش عمل، علاوه بر حسن فعلی و فاعلی آن، منبعث از اختیار و چهار مبدأ آن، علم، شوق، اراده و نیروی محرکه است.
تفکر وجه تمایز انسان از سایر موجودات و یکی از موضوعات اصلی تعلیم و تربیت از گذشته تا امروز محسوب می‌شود. اندیشیدن و تفکر، همواره موضوعی قابل واکاوی و بررسی در میان فیلسوفان، دانشمندان و عالمان دینی بوده است. در دین مبین اسلام نیز تفکر جایگاه رفیعی دارد و قرآن کریم به وفور مردمان را به اندیشیدن دعوت کرده است. مولوی نیز بر مبنای همین توصیه‌های فراوان کتاب الهی چنین سروده: «ای برادر تو همه اندیشه‌ای/ مابقی خود استخوان و ریشه‌ای/ گر بود اندیشه‌ات گل، گلشنی/گر بود خواری، تو هیمه گلخنی.»
یکی از اهداف اصلی تعلیم و تربیت، پرورش انسان‌هایی فکور و پژوهنده است. انسان‌ها موجوداتی ذاتاً کنجکاو هستند؛ اما ذاتاً متفکران خوبی نیستند. از این‌رو، باید شرایط مناسب برای پرورش انسان فکور فراهم شود. استاد شهید، مرتضی مطهری خصوصیات افراد فکوری را که قدرت تعقل و خردورزی دارند، چنین می‌داند: «توانمندی در غربال اطلاعات و برخورداری از قوه تشخیص، توانمندی در ارزیابی و نقد موضوعات، آینده‌نگری، رهابودن از جمود و قید سنت‌ها، استقلال‌داشتن در قضاوت و داشتن روحیه علمی جست‌وجوی حقیقت، به دور از تعصب، جمود، غرور و غرض‌ورزی.»
بر این اساس، ایجاد روحیه خردورزی و مهارت‌های پژوهشی در دانش‌آموزان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دانش‌آموزان فکور در سند تحول بنیادین چنین توصیف شده‌‌اند: «انسان‌هایی موحد، مؤمن، حقیقت‌جو و عاقل، عدالت‌خواه و صلح‌جو، ظلم‌ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر، وطن‌دوست و مهرورز، جمع‌گرا، جهان‌اندیش، ولایت‌مدار و منتظر، با اراده و امیدوار، خودباور و دارای عزت نفس، دانا و توانا، انتخابگر، متخلق به اخلاق اسلامی، خلاق، کارآفرین، معتقد و ماهر، سالم و بانشاط، قانون‌مدار، نظم‌پذیر و آماده ورود به زندگی شایسته فردی، خانوادگی و اجتماعی براساس نظم اسلامی.»
مبانی فلسفی اسلام برای تربیت دانش‌آموز فکور
فلسفه اسلامی مبتنی بر نوعی جهان‌بینی خدامحور است که هم اصل استقلال جهان و پدیده‌های آن را باور دارد و هم آنها را مخلوق خداوند می‌داند. در این نوع نگرش، تمامی شئون متربی (دانش‌آموز) حول محور خالق و در راستای حصول رضایت این غایت متعالی سامان می‌یابد. البته دستیابی به توحید، متناسب با درک و تلاش افراد، ترتبی است.
علاوه بر این، فلسفه اسلامی، واقعیت‌محور است؛ از این‌رو وجود حقایق عالم را پذیرفته و آنها را شایسته شناسایی می‌داند. این فلسفه، خداوند را بالاترین حقیقتی می‌داند که سایر حقایق از آن متجلی می‌شوند. به عبارتی دیگر، اصل حقیقت در نظر اسلام، مطلق‌گرایی و واقع‌گرایی است، منتهی انسان‌ها به تناسب ظرفیت فکری خود، بخشی از این حقیقت را دریافت می‌کنند.
از منظر فلسفه اسلامی، به‌کارگیری توأمان تجربه و استدلال در یادگیری ضروری است. امر تعلیم و تربیت در این سامانه فکری، بر اندیشه، رفتار، روح و جسم انسان متمرکز می‌شود و پرورش متعادل و متوازن او و تحقق‌بخشیدن به استعداد‌های بالقوه را مدنظر قرار می‌دهد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که تعلیم و تربیت در فلسفه اسلامی بر مطلق‌گرایی، حقیقت‌گرایی، عقل‌گرایی، پذیرش اصل علیت و پذیرش فراروایت استوار است. دو ویژگی اساسی انسان در این دیدگاه، عقل (علم) و ایمان است که رشد قدرت عقلانی و تفکر انسان و نیز صدور آموزه‌های بسیار معنوی و اخلاقی را به دنبال دارد. مطابق این ویژگی، ایمان مبتنی بر بینش مطلوب و مقبول است و هرگونه تقلید به‌خصوص تقلید کورکورانه مردود شمرده می‌شود.
فیلسوفانی همچون علامه طباطبایی(ره) و شهید مطهری نیز انسانیت انسان و فصل ممیز او از سایر حیوانات را همین قوه تفکر دانسته و هدف از آفرینش انسان را رسیدن به کمال در سایه تفکر تلقی کرده‌اند.
ویژگی دانش‌آموز فکور از منظر دین
در فلسفه اسلامی، مؤلفه‌های تربیت دانش‌آموز فکور، تدبر، تفکر، تعقل و رسیدن به مقصد است. این مؤلفه‌ها مبین آن است که ارزش عمل، علاوه بر حسن فعلی و فاعلی آن، منبعث از اختیار و چهار مبدأ آن، علم، شوق، اراده و نیروی محرکه است.
دانش‌آموز فکور عقلانیت خویش را در نیل به سعادت به‌کار می‌گیرد. این دانش‌آموز فردی است که پیش‌فرض‌های باورهای خویش را مورد واکاوی قرار می‌دهد و از تعصب، جمود و خودمحوری به دور است. او در چالش‌های زندگی و تغییرات آن، با نگاهی علمی به حل مسائل اقدام می‌کند و باورهای علمی را به‌طور مطلق نمی‌پذیرد، بلکه به این باورها متناسب با نقشی که در حل مسئله ایفا می‌کنند، بها می‌دهد.
دانش‌آموز فکور دارای روحیه نقادی است و در این راستا از سنت‌ها و آداب غلط مرسوم پیروی نمی‌کند. دانش‌آموز تربیت‌یافته مکتب رئالیسم اسلامی، درصدد ارزیابی و سنجش موقعیت‌های کنونی خویش برمی‌آید و سعی می‌کند تا بهترین و عقلانی‌ترین مسیر موفقیت را برگزیند.
علامه طباطبایی(ره) نیز معتقد است تفکر و تعقل وقتی سلیم خواهد بود که متربی به شروطی مانند رعایت اصول منطقی، التزام به تقوا و ورود به ولایت الهی پایبند باشد تا آن دسته از آگاهی‌هایی که با استفاده از تفکر و تعقل معمولی به دست نمی‌آید، برای او حاصل شود. این شروط دری به سوی متربی می‌گشاید تا آن حقایقی را که دیگران از دیدن آن ناتوانند، با تمام وجود درک کند.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
