پشت پرده ناآرامی‌های اخیر سوریه
از آنجا که سوریه شریان اصلی ارتباط ایران با حزب‌الله است، از سال‌ها پیش اسرائیل و متحدانش از راه‌های گوناگون به دنبال جداکردن محور مقاومت از بشار اسد بوده‌اند که وضعیت اخیر مناطق شمال غرب سوریه و فعال‌شدن سریع و مجدد گروه‌های معارض اعم از سلفی و غیر سلفی به همین منظور است.
در روز چهارشنبه، هفتم آذرماه، پس از پنج ساعت از اجرای آتش‌بس در لبنان، مهاجمان سلفی جهادی، موسوم به هیئت تحریرالشام با حمایت ترکیه، شروع به پیش‌روی زمینی در شمال غرب سوریه (ادلب و حلب) کردند و باعث ایجاد ناآرامی‌هایی شدند. در حال حاضر، ارتش سوریه با همراهی متحدانش در حال دفع حملات این گروه است. پیش از پرداختن به چرایی این عملیات از جانب تحریرالشام، در ابتدا به پیشینه، ایدئولوژی و عملکرد این گروه اشاره می‌کنیم و در ادامه به اهداف پشت پرده اقدامات صورت‌گرفته از سوی این گروه می‌پردازیم.
این گروه در حال حاضر، مهم‌ترین گروه سلفی جهادی در سوریه شناخته می‌شود. با شروع جنگ‌های داخلی سوریه در سال 2011، جبهه النصره در جایگاه شاخه القاعده سوریه به فعالیت پرداخت؛ اما در سال‌های گذشته به‌منظور به دست‌آوردن وجهه‌ای معتدل نزد بازیگران مختلف و همچنین سایر گروه‌های معارض دولت سوریه مانند ارتش ملی سوریه، اصلاحاتی در نام خود ایجاد کرد.
ابومحمد جولانی، رهبر تحریرالشام نام این گروه را در سال 2016 به جبهه الفتح شام تغییر داد؛ اما این تغییرات باعث تغییر رویکردها نسبت به این گروه نشد. به این ترتیب، جولانی مجبور شد بار دیگر تغییر نام دهد و با ادغام گروه‌هایی دیگر از قبیل حرکت نورالدین زنکی، لواءالحق، جیش السنه و جبهه انصارالدین، به هیئت تحریرالشام تغییر نام داد؛ با این حال بعضی از این گروه‌ها به دلایل مختلف از تحریرالشام جدا شدند.
همان‌طور که اشاره شد، این گروه انشعابی از القاعده و ایدئولوژی آن بر پایه مبانی فکری ابن تیمیه و ابن قیم جوزی شکل گرفته است. آن‌ها استدلال‌های عقلی را زیر سؤال می‌برند و فقط تفسیر ظاهری از آیات قرآن دارند؛ همچنین واسطه قراردادن بین انسان و خدا یا همان شفاعت را از مصادیق کفر می‌شناسند. بسیاری از گروه‌های سلفی از جمله القاعده و داعش، مصادیق کفر را گسترش داده و از تکفیر برای اعمال جهادی خود استفاده می‌کنند. آن‌ها بخش گسترده‌ای از مسلمانان از جمله شیعیان را کافر می‌پندارند و قتلشان را جایز می‌دانند. اگرچه تحریرالشام تلاش کرده است تا تصویری مستقل از سایر گروه‌های بنیادگرای سلفی از خود نشان دهد؛ اما به نظر می‌رسد ایدئولوژی آن‌ها را همچنان حفظ و هدف اصلی خود را برپایی دولتی اسلامی بر پایه شریعت مورد نظر خود در سوریه اعلام کرده است.
ابومحمد جولانی نقش مهمی در ساختار نظامی و اداری تحریرالشام ایفا می‌کند. این گروه یکی از قوی‌ترین گروه‌های مخالف دولت بشار اسد است و در جنگ داخلی سوریه، علاوه بر درگیری با نیروهای دولتی، با گروه‌های مسلح دیگری نیز وارد نبرد شده و چالش‌های زیادی به‌وجود آورده است.
منطقه حلب که از سال 2016 به بعد، با کمک محور مقاومت تحت کنترل ارتش سوریه درآمد، در روزهای اخیر به جولانگاهی برای تحرکات تحریرالشام درآمده است که باید به بخشی از مهم‌ترین اهداف پشت پرده آن اشاره کرد.
ناکامی‌های اسرائیل در جبهه لبنان، نتانیاهو و هم‌پیمانان غربی و منطقه‌ای‌اش را مصمم کرده است تا اجازه ندهند از مرز سوریه، حمایتی از حزب‌الله انجام شود و با قطع خطوط مواصلاتی از سوریه به لبنان، مانع تجهیز و سازماندهی حزب‌الله شوند. از آنجا که سوریه شریان اصلی ارتباط ایران با حزب‌الله است، از سال‌ها پیش اسرائیل و متحدانش از راه‌های گوناگون به دنبال جداکردن محور مقاومت از بشار اسد بوده‌اند. تلاش تعدادی از کشورهای منطقه برای مقابله با حزب‌الله و ایران، بخشی از این راهبرد بوده است؛ از طرفی وضعیت اخیر مناطق شمال غرب سوریه و فعال‌شدن سریع و مجدد گروه‌های معارض اعم از سلفی و غیر سلفی نیز به همین منظور است.
همچنین درباره حمایت ترکیه از اقدامات تحریرالشام باید به چند نکته اساسی توجه کرد؛ نخست فشار بر نیروهای دموکراتیک سوریه که عمدتاً از کردها تشکیل شده‌اند و به‌دلیل نزدیکی با پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان) و تعارض جدی دولت ترکیه با آن‌ها، این کشور در چند سال گذشته برای عقب‌راندن این گروه‌ها از مناطق مرزی ترکیه و سوریه و همچنین جلوگیری از تشکیل دولتی خودمختار به‌وسیله کردها، به دنبال حمایت‌های سیاسی و تسلیحاتی از گروه‌های سلفی مستقر در آنجا بوده است.
از طرفی پیروی از سیاست‌های نوعثمانی‌گرایانه، یعنی گسترش نفوذ در کشورهایی که در زمان خلافت عثمانی‌ها جزئی از این امپراطوری بودند، به نظر می‌رسد همچنان در دستور کار اردوغان قرار دارد؛ برای مثال دخالت نظامی در قبرس، عراق، لیبی و از همه مهم‌تر سوریه، بخشی از این سیاست بوده است. نگاه ترکیه به حلب به‌مثابه منطقه‌ای استراتژیک، همواره برای این کشور حائز اهمیت بوده است. آزادی حلب در سال 2016 فشار سنگینی بر حزب حاکم بر این کشور، یعنی حزب عدالت و توسعه بود؛ پس تحولات اخیر در منطقه، زمینه را برای فرصت‌طلبی اردوغان فراهم آورده است تا ضمن کاهش نفوذ ایران و حزب‌الله، بتواند ورق را به نفع آنکارا برگرداند.
پگاه‌سادات طباطبایی
انتهای پیام
