حضرت زهرا(س) برای هدایت امت جان خود را فدا کرد

خبرنگار ایکنا از اصفهان به‌مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا(س)، با حجت‌الاسلام والمسلمین علی غلامی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت‌وگویی کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانیم.

ایکنا ـ اگر سیره حضرت فاطمه(س) را راهنما و چراغ راه برای امروز خود در نظر بگیریم، چگونه و برای کدام مسائل می‌توان سبک زندگی آن حضرت را راهنما قرار داد؟

آنچه درباره سبک زندگی ایشان باید بدانیم، سبک زندگی اسلامی است؛ یعنی رفتاری که از نظر سبک و روش به عواطف و شناخت‌ها می‌پردازد. روانشناسی یا جامعه‌شناسی رفتار فرد را بررسی می‌کند؛ ولی در سبک زندگی اسلامی آنچه بررسی می‌شود، عواطف و شناخت انسان است. در اینجا معنای زندگی باید تعریف شود و چیستی هدف از زندگی در دیدگاه کلان باید مورد بررسی قرار گیرد که چه ارتباطی بین هدفمندی انسان با مبدأ و معاد و نیز چه ارتباطی بین انسان با خدا و آخرت وجود دارد.

نسبت زندگی انسان با نظام اخلاقی از دیگر مسائل مورد بررسی در سبک زندگی حضرت زهرا(س) است. بهترین واژه که براساس آن می‌توان ایشان را الگو قرار داد، اخلاق اسلامی است. در اخلاق فردی، صفات درونی مدنظر است که از مصادیق آن می‌توان به پرخوری، کم‌خوابی و... اشاره کرد؛ همچنین در اخلاق اجتماعی، صفات فرد در مواجهه با دیگران مدنظر قرار می‌گیرد. از گزاره‌های آن می‌توان به این موضوع اشاره کرد که فرد در مواجهه با دیگران حسادت، بخل یا طمع نداشته باشد.

مهم‌تر از اخلاق فردی و اجتماعی، اخلاق الهی است؛ به این معنا که صفات درونی فرد در ارتباط با خداوند چگونه است. از مصادیق اخلاق الهی می‌توان توکل و خوف و رجاء در درگاه خداوند را نام برد.

تمام این ابعاد هنگامی که در زندگی حضرت زهرا(س) بررسی می‌شود، به‌مثابه‌ الگوی‌ کامل در زندگی افراد، اعم از مرد و زن مورد استفاده خواهد بود. 

در ادامه نیز باید دیدگاه اسلام به زن را بررسی کنیم؛ اینکه اسلام به جنس مؤنث چه نگاهی دارد. از نظر ارزش انسانی، زن و مرد برابرند و در نگاه قرآن، زن و مرد از نفس واحد به‌وجود آمده‌اند. زن و مرد دو جنس کامل برای یکدیگر هستند. مشابهت و تفاوت این دو جنس در جسم و روان است. در مشابهت‌ها زن و مرد ویژگی‌های مشترکی دارند و در تفاوت‌های جسمی و روانی، وظایف متمایزی نیز دارا هستند. 

در قرآن به آیات متعددی در این زمینه اشاره شده است، از جمله «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ اى مردم، ما شما را از مرد و زنى آفريديم و شما را ملت ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايى متقابل حاصل كنيد، در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست، بى‏‌ترديد خداوند داناى آگاه است.»

ایکنا ـ براساس آنچه در منابع شیعه و اهل سنت آمده است، حضرت زهرا(س) به اتفاقات پس از رحلت پیامبر(ص) معترض بودند و این اعتراض را به شیوه‌های گوناگون ابراز می‌کردند. مبنای اعتراضات و مطالبات آن حضرت و استدلال‌هایی که به‌کار می‌بردند، چه بود؟

مبنای حضرت زهرا(س) در این خصوص، حفظ اساس اسلام و صیانت از دین، قرآن، سنت نبوی و حقوق مردم بود. این دو الگوی جهان، حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) ضمن احیای حقوق الهی خود، خدمت به جامعه اسلامی و در رأس آن رهبری جامعه را برعهده داشتند. حاکمیت این دو بزرگوار تا زمانی ادامه داشت که سوءاستفاده‌ و فتنه در جامعه به‌وجود نیاید و نیز این اختلافات باعث به خطر افتادن اساس اسلام نشود. مبنای اولیه اعتراضات این دو معصوم بزرگوار، حفظ وحدت جامعه مسلمان بود. استدلال‌های حضرت زهرا(س) در خصوص جانشینی نبی اکرم(ص) این بود که استمرار راه ایشان به شخصی نیاز دارد که توانایی ادامه‌دادن راه و سیرت آن حضرت را داشته باشد.

ایکنا ـ اگر حضرت فاطمه(س) را از پرچمداران مقاومت در تاریخ اسلام در نظر بگیریم، ابعاد مقاومت ایشان را در آن روزگار تبیین کنید.

امروزه واژه مقاومت در جهان گسترش پیدا کرده است و مستضعفان در برابر مستکبران جهان آن را به‌کار می‌برند. حضرت زهرا(س) از آسایش و زندگی خوش گذشت، برای اینکه بتواند حاکم اصلی مسلمانان را به جایگاه برحق خود برساند؛ همچنین اگر نتوانست امیرالمؤمنین(ع) را در راستای هدف رهبری جامعه یاری کند، این آگاهی را به جامعه بدهد که دچار انحراف شده‌ است. نتیجه این هشدار و آگاهی حضرت را در زمان امام حسین(ع) و حاکمیت یزید شاهد هستیم و تا قرن‌ها حاکمیت از دست اهل بیت(ع) خارج شد و از امویان به عباسیان و حاکمیت‌های استبدادی دیگر ادامه پیدا کرد.

ایکنا ـ همان‌طور که می‌دانیم، خطبه فدکیه فراتر از مطالبه‌ای شخصی برای ارث و به تعبیر علامه محمدرضا حکیمی، منشوری جامع برای ارزش‌های انسانی و اسلامی است. به نظر شما برای تبیین این مسائل چه اقداماتی باید انجام داد که تاکنون نسبت به آن کم‌توجهی یا بی‌توجهی شده است؟

در ایام فاطمیه صرفاً نباید به اشک و غم بپردازیم، بلکه باید در کنار این عمل به شناخت ابعاد و ویژگی‌های زندگی حضرت نیز پرداخته شود.

خطبه‌ فدکیه نمادی از ایستادگی حضرت زهرا(س) در برابر غاصبان حق امیرالمؤمنین(ع) است. فدک نماد حمایت مالی حضرت محمد(ص) از اهل بیت(ع) و پیروان آنها بوده است تا بتوانند از این اموال در راه اهداف مقدس و الهی استفاده کنند. پیامبر(ص) تا قبل از اینکه فدک را به حضرت زهرا(س) هبه کند، آن را صرف منافع عمومی از جمله کمک به جوانان و تسهیل ازدواج آن‌ها می‌کرد. امام کاظم(ع) فدک را این‌گونه در برابر هارون‌الرشید تفسیر می‌کند: «قلمرو فدک به شرق و غرب جهان اسلام و شمال و جنوب آن گسترش پیدا کرده است.» منظور ایشان از قلمرو رهبری، کل جهان اسلام است.

موضوع فدک بحث‌های تاریخی، فقهی و اعتقادی دارد؛ ولی نباید به سطح نزاع میان دو شخص و جریان تنزل پیدا کند.

ایکنا ـ به نظر شما، برجسته‌ترین رفتار حضرت زهرا(س) برای هدایت امت چه بود و ایشان چه راهی به روی بشریت گشود؟

اولین رفتار حضرت زهرا(س) برای هدایت امت، فداکردن خودشان در این راه بود. اگر ایشان به دنبال امور مادی و زودگذر دنیا بود، با دستگاه حاکمیت به مماشات می‌پرداخت؛ ولی نگاه حضرت براساس اصولی مانند عدالت، احسان و تقدم معنویت بر مادیت بود که در زندگی ایشان آشکار بود و حدیث امام حسن(ع) که می‌گوید: «دیدم شبی مادرم به دعا برای همسایگان پرداخته بود.» اين رفتار حضرت نشان‌دهنده‌ مقدم‌داشتن نیاز دیگران بر نیاز خود است. 

برجسته‌ترین رفتار حضرت زهرا(س) به یک بعد منحصر نمی‌شود؛ زیرا معصوم تک‌بعدی‌ نیست و شخصیت این معصوم بزرگوار در تمام امور زندگی انسان الگو قرار دارد. حضرت زهرا(س) دختر اسلام است، از این منظر که گرفتار تحجر جاهلیت نشد و همچنین اشرافی‌گری در زندگی ایشان معنایی نداشت. زندگی این شخصیت برجسته الگوی پویایی و نشاط انسان به‌مثابه زن، مادر و همسر است که به جایگاه «ام ابيها» می‌رسد. 

در تاریخ اسلام شاهد این هستیم که فردی نزد حضرت زهرا(س) آمد و از ایشان تحفه‌ای از پیامبر(ص) را خواستار شد. آن حضرت نیز نامه‌ای با این مضمون قرائت کرد که نسبت به همنوع‌ خود رفتار ایمانی و اسلامی داشته باشید.