صله رحم؛ سرمایه الهی انسان

صله رحم و برقراری پیوند خویشاوندی یکی از نیازهای اساسی انسان و در عین حال از سرمایه‌های گران‌بهای الهی‌ است که نقش مهمی در تأمین سلامت فرد و جامعه ایفا می‌کند.

کاهش معاشرت و دیدارهای خویشاوندی موجب واردشدن آسیب‌های فراوانی به فرد و جامعه می‌شود. از جمله آسیب‌های فردی این پدیده عصر مدرنیته می‌توان به عارضه‌ها و بیماری‌های روحی و روانی، ایجاد اختلافات خانوادگی و... اشاره کرد؛ همچنین افزایش آمار طلاق و بروز معضلاتی چون اعتیاد، روابط نامشروع و... را می‌توان از نتایج کاهش دید و بازدیدها و معاشرت بین خویشان دانست.

جایگاه معاشرت با بستگان در اسلام

این در حالی‌ است که ارتباط با خویشان سببی و نسبی باعث تقویت پیوند برادری دینی و اخوت ایمانی می‌شود؛ از این‌روست که در آموزه‌های دینی به برقراری ارتباط با بستگان و بذل محبت به آن‌ها توصیه‌‌ اکید شده و قطع رحم و رفت‌وآمد نداشتن با آن‌ها به شدت نهی شده است.

آیات الهی و بیانات گوهربار ائمه اطهار(ع)، آثار متعدد دنیایی و اخروی برای صله رحم تبیین کرده‌اند؛ برای نمونه از آثار دید و بازدید با اقوام که در بیانات حضرات معصومین مطرح شده است، می‌توان به افزایش روزی، ازدیاد طول عمر، جلوگیری از مرگ نامطلوب، رهایی از سکرات مرگ، اجابت دعا و خشنودی خدا اشاره کرد.

منزلت بستگان نزد پیامبر مهربانی‌ها

جایگاه خویشاوند در سیره حضرت محمد(ص) چنان بود که بر دسته‌ شمشیر خویش چنین نوشته بود: «با کسی که پیوند خویشاوندی را از تو گسسته است، پیوند برقرار کن.»

ایشان برای ترغیب مسلمانان به برقراری پیوند خویشاوندی و تقویت صله رحم می‌فرمود: «کسی که به سوی خویشاوند می‌رود تا با مال و جان با او پیوند برقرار کند، آفریدگار والا پاداش ۱۰۰ شهید را به وی عطا می‌کند و برای هر گامش ۴۰ هزار پاداش می‌نویسد و ۴۰ هزار گناه از وی می‌زداید و به همین مقدار بر درجه‌اش بیفزاید و گویا ۱۰۰ سال، صبورانه خداوند را عبادت کرده‌ است.»

رسول مکرم اسلام(ص) در جایی دیگر به مردم می‌فرمود: «نیکوکاری و پیوند با خویشان عمرها را طولانی، شهرها را آباد و دارایی را زیاد می‌کند؛ گرچه انجام‌دهندگان این امور، از بدکاران باشند.»

هم‌نام گل‌های بهاری در این راستا، یاران خود را از قطع رحم نهی می‌کرد و می‌فرمود: «کسی که پیوند خویشاوندی خود را گسسته است، با ما هم‌نشین نشود؛ چراکه لطف خداوند بر گروهی که میان آن‌ها قاطع رحمی وجود دارد، فرود نمی‌آید.» ایشان به منظور استحکام بیشتر پیوند با بستگان می‌فرمود: «بهترین صدقه‌ها، آن است که به خویشاوندی که دشمن توست، چیزی بدهی.»

شأن مهمان

رسول مکرم اسلام(ص) به میهمانان خود احترام ویژه‌ای می‌گذاشت. بسیار پیش می‌آمد که ردایش را حتی برای مهمان بیگانه می‌گستراند و او را بر آن می‌نشاند؛ گاهی زیراندازش را به کسی که وارد می‌شد، می‌داد تا روی آن بنشیند؛ اگر او نمی‌پذیرفت، آن‌قدر اصرار می‌کرد تا قبول کند.

نبی معظم(ص) به سبب آنکه مهمانش احساس راحتی بیشتری داشته باشد، تا هنگامی که او مشغول غذاخوردن بود، پیامبر(ص) نیز دست از غذاخوردن برنمی‌داشت و با مهمان همراهی می‌کرد. رفتارش با کسی که وارد مجلس او می‌شد، به‌گونه‌ای بود که شخص گمان می‌کرد خود، گرامی‌ترین فرد نزد رسول خداست.

پیامبر مهربانی‌ها مهمان را بسیار گرامی می‌داشت و می‌فرمود: «یکی از حقوق مهمان بر میزبان آن است که تا نزدیک در خانه، او را مشایعت کند.» ایشان همواره به مردم سفارش می‌کرد که تا می‌توانند، تدارک مهمان ببینند و می‌فرمود: «در کسی که مهمانی نمی‌دهد، خیری نیست.» ایشان به منظور ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشاوندان می‌گفت: «محبوب‌ترین غذا نزد پروردگار، غذایی‌ست که دست‌های زیادی برای خوردن، سمت آن دراز شود.»

مدیریت مجالس و مهمانی‌ها

حضرت محمد(ص) علاوه بر توصیه و سفارش به معاشرت بیشتر با خویشان، توصیه‌هایی نیز به منظور تداوم صله رحم و برگزاری راحت‌تر مهمانی داشت و از همه می‌خواست تا از تشریفاتی که میزبان را به رنج می‌افکند و سود واقعی برای آن‌ها ندارد، دست بردارند، از جمله آنکه می‌فرمود: «خود را برای مهمان به زحمت نیفکنید؛ زیرا این کار باعث می‌شود که او را دشمن بدارید. کسی که مهمان را دشمن بدارد، خداوند را دشمن می‌دارد و کسی که از خداوند نفرت داشته باشد، پروردگار نیز او را دشمن می‌دارد.» از سوی دیگر، به میزبان تعظیم و تکریم مهمان را گوشزد و چنین سفارش می‌کرد که «از کم‌خردی انسان است که مهمان خویش را به خدمت و کار وادارد.»

همچنین ایشان توصیه‌های اخلاقی نیز به شرکت‌کنندگان در مجالس و دور‌همی‌ها داشت؛ مثلاً توصیه می‌کرد که در مجالس اگر سه نفر حضور دارید، دو نفرتان با هم پچ‌پچ نکنید؛ زیرا این کار شما، فرد سوم را غمگین می‌کند.»

علاوه بر این، به مسلمانان سفارش می‌کرد که در ورود به مجالس و میهمانی‌ها، در پی یافتن جای خاصی نباشند؛ از همین‌رو بود که خود وقتی وارد مجلسی می‌شد، پایین‌ترین جای مجلس می‌نشست. رسول‌الله(ص) چنان در بین یاران خود می‌نشست که وقتی غریبه‌ای وارد می‌شد، ایشان را نمی‌شناخت و می‌پرسید: کدام‌یک از شما محمد است؟

با خویشان نیکی کنید؛ اما...

خاتم النبیین(ص) با همه تأکیدی که بر برقراری پیوند خویشاوندی داشت، مرزهای اعتدال را در این زمینه نیز رعایت و چنین سفارش می‌کرد که «هرگاه یکی از شما می‌خواهد محرمی مانند خواهر، عمه یا خاله را که به سن بلوغ رسیده است، ببوسد، باید بر سر یا میان چشمانش بوسه زند... .»

علاوه بر این، پیامبر گرامی(ص) با توجه به بهره‌مندی از علم و دانشی فراتر از روزگار خود، همگان را از ازدواج با خویشاوندان نزدیک بازمی‌داشت و می‌فرمود: «در صورت ازدواج با خویشان نزدیک، فرزندان شما رنجور خواهند شد. از غیرخویشاوند همسر برگزینید تا فرزندانتان رنجور نشوند.»

همچنین ایشان مردم را از همسایگی با خویشان نهی می‌کرد و می‌گفت: «با خویشان دوستی کنید؛ اما همسایه آن‌ها نشوید که همسایگی میان شما کینه پدید می‌آورد.»

الهه‌سادات بدیع‌زادگان