عوامل کلیدی در پیروزی انقلاب اسلامی

در فجر سـپهریِ سـپهری، بهمن دگرباره‌ عـزت، رخ عیان کرد. روز رستن، روز آزادی، روز فـروپاشی بـنیان سـتم. در آن هنگامه که جـان‌هـا به لـب رسیـده و غـبار تـیرگی بـر آسـمان ایـران سـایه افـکنده بود، نـور امـید از دل مـردم آزاده بـرآمـد و امـامی آمد از جـنس نـور، پـیام‌آور عـشق و آزادی. ۲۲ بهمن، تـجلی اراده مـلت، فریاد رسا و مدامی که در گـوش تـاریخ خـواهد پیچید. روزی که مـردم ایـران، دسـت در دسـت هـم، بـنیان سـتم را بـرکـندند و بـا خـون شـهیدان، نهال آزادی را آبیاری کردند.

اکـنون در سـالروز پـیروزی، در بـرابر شـکوه ایـن حـماسه و پـایدار بـاد یـاد شـهیدان راه آزادی، سـر فـرود مـی‌آوریم. باشد که این انقلاب، همواره روشنایی‌بخش راه‌مان باشد و ما را در رسیدن به آرمان‌های بلند انسانی یاری کند.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ میلادی) به رهبری امام خمینی(ره) بر رژیم پهلوی، نتیجه‌ عواملی پیچیده و درهم تنیده بود. در یادداشت پیش رو، مهم‌ترین عوامل پیروزی انقلاب را برمی‌شمریم. 

ـ رهبری قاطع و کاریزماتیک امام خمینی(ره): ایشان با رهبری بی‌بدیل و استفاده از نفوذ مذهبی خود توانست توده‌های مردم را بسیج کند و به حرکت درآورد. پیام‌های امام(ره) که عمدتاً از طریق نوارهای کاست و بعدها به‌صورت علنی منتشر می‌شد، به خوبی توانست نارضایتی‌های مردم را کانالیزه و به سوی هدف مشخصی هدایت کند.

ـ نارضایتی گسترده از رژیم پهلوی: رژیم پهلوی به‌دلیل سیاست‌های سرکوب‌گرانه، فساد مالی، وابستگی به قدرت‌های خارجی، به‌ویژه آمریکا و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی با نارضایتی گسترده‌ای در میان اقشار گوناگون مردم مواجه بود. این نارضایتی‌ها زمینه را برای شکل‌گیری جنبش‌های اعتراضی فراهم کرد.

ـ نقش روحانیت و مساجد: روحانیت شیعه در ایران به‌دلیل داشتن پایگاه مردمی قوی و شبکه‌ گسترده‌ مساجد، نقش مهمی در سازماندهی و هدایت اعتراضات ایفا کرد. مساجد، مکان‌هایی امن برای تجمع و تبادل اطلاعات بودند و روحانیون با سخنرانی‌های خود، مردم را به مقاومت در برابر رژیم پهلوی تشویق می‌کردند.

ـ نقش گروه‌های متعدد اجتماعی: انقلاب اسلامی فقط به قشر مذهبی محدود نمی‌شد، بلکه گروه‌های متعدد اجتماعی، از جمله دانشجویان، روشنفکران، کارگران و بازاریان نیز در آن نقش داشتند. هر یک از این گروه‌ها به‌دلایل متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از رژیم پهلوی ناراضی بودند و در انقلاب شرکت کردند.

ـ اشتباهات و ضعف‌های رژیم پهلوی: رژیم پهلوی در مواجهه با اعتراضات مردمی، مرتکب اشتباهات استراتژیک متعددی شد. استفاده از خشونت بیش از حد، نداشتن درک صحیح از عمق نارضایتی‌ها و ناتوانی در ایجاد اصلاحات اساسی سبب شد تا این رژیم پایگاه مردمی خود را از دست بدهد و در نهایت سقوط کند.

ـ حمایت یا مداخله‌نکردن قدرت‌های خارجی: در حالی که رژیم پهلوی از حمایت آمریکا برخوردار بود، اما این حمایت در نهایت نتوانست از سقوط آن جلوگیری کند. از سوی دیگر، بعضی از قدرت‌های خارجی، به‌ویژه شوروی به‌طور غیرمستقیم از انقلاب اسلامی حمایت می‌کردند؛ چراکه از تضعیف نفوذ آمریکا در منطقه خرسند بودند.

به‌طور خلاصه، پیروزی انقلاب اسلامی ایران نتیجه‌ ترکیب رهبری قوی، نارضایتی گسترده، نقش فعال روحانیت و گروه‌های مختلف اجتماعی، اشتباهات رژیم پهلوی و شرایط بین‌المللی بود. در کنار این‌ها، یاری خداوند و حمایت امام عصر(عج) برای برچیدن ظلم ستم‌شاهی، اصلی‌ترین رمز موفقیت ایران بوده و هست. انقلاب نباید از آرمان اصیل امام جدا شود که اگر شود، مردم نمی‌پذیرند.

مجتبی خندان، مؤلف، پژوهشگر و مبلغ