قرآن تصدیق‌کننده تورات و انجیل است
سوره آل‌عمران با تأیید کتب الهی آغاز می‌شود و خداوند در آن اذعان می‌کند که قرآن تصدیق‌کننده آن چیزی است که بین دو دست قرار دارد و منظور همان تورات و انجیل است.
بنا بر نظر مفسران، در آیات قرآن کریم از روزه با سه تعبیر «صیام» (۱۸۳ بقره)، «صبر» (۴۵ بقره) و «سیاحت» (توبه، ۱۱۲) یاد شده است. روایات اهل بیت(ع) حاکی از آن است که منظور از سیاحت در ماه مبارک رمضان، سیر در آیات قرآن کریم و تدبر و تعمق در آن است. بر این اساس، با هدف نگاهی عمیق‌تر به آیات الهی در این ماه مبارک، به سراغ علیرضا فرهنگ، مدرس دانشگاه و پژوهشگر ادیان و عرفان رفتیم تا به تبیین گلچینی از آیات منتخب هر جزء بپردازد. آنچه در ادامه می‌خوانیم، تفسیر آیات منتخب از جزء چهارم قرآن کریم است.
در سوره آل عمران، نکات بسیاری درباره اهل کتاب، به‌ویژه حضرت مریم(س) و حضرت مسیح(ع) که آل‌عمران محسوب شده‌اند، بیان شده است. این سوره با تأیید کتب الهی آغاز می‌شود و خداوند در آن اذعان می‌کند که قرآن تصدیق‌کننده آن چیزی است که بین دو دست قرار دارد و منظور همان تورات و انجیل است. این به آن معناست که آنچه در زمان اسلام با عنوان تورات و انجیل شناخته می‌شده، مورد تأیید خداوند است. این تأیید به معنای پذیرش نسخه‌های موجود در آن زمان است، نه به ادعای برخی افرادی که تهمت تحریف به عهدین می‌زنند، نسخه‌های به اصطلاح اصلی که دستخوش تغییراتی شده باشند.
بیشتر بخوانید:
تکلیف انسان به اندازه توان اوست
روزه؛ منسکی برای فاصله گرفتن از دنیا
هبوط از بهشت؛ سرنوشت انسان تا همیشه تاریخ
مفهوم وقوع تحریف در کتب اهل کتاب
خداوند در این سوره تأکید می‌کند که تورات و انجیل موجود در زمان نزول قرآن، مورد تأیید اوست. ما امروزه نیز می‌دانیم که این کتب، نسخه‌هایی دارند که پیش از اسلام وجود داشته‌اند و در طول قرون متمادی حفظ شده‌اند؛ بنابراین در اینجا متوجه می‌شویم که نمی‌توان کلمه «تحریف» در آیات را به معنای دستبرد در تورات و انجیل دانست. مرحوم آیت‌الله معرفت، قرآن‌شناس بزرگ در کتاب «تحریف‌ناپذیری قرآن» بر این مسئله تأکید کرده که تحریف به معنای پرداختن به حاشیه‌ها و دورشدن از اصل و معنای اصلی آیات است، نه دستبردزدن به متن.
کلمه «تحریف» که در قرآن، به‌ویژه برای یهودیان استفاده شده، به این معناست که آنان منظور اصلی آیات را تحریف کرده‌اند، نه اینکه در متن کتاب آسمانی‌شان افزودن و کاستنی انجام داده باشند. خداوند در ادامه تأیید عهدین، در آیه چهارم کسانی را که به آیات او کفر می‌ورزند، به عذاب شدید تهدید می‌کند. این نشان می‌دهد که کفرورزیدن به تورات و انجیل در کنار قرآن عملی است که خداوند به شدت محکوم کرده است؛ بنابراین ادعای دستبرد به این کتب ساده نیست و این ادعا عذاب الهی را به دنبال دارد.
نسخ‌نشدن کتب اهل کتاب
در آیات بعدی سوره آل‌عمران، از جمله آیه ۵۵ که می‌فرماید: «إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَىٰ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ»، خداوند بر اعتبار دین مسیح تا قیامت تأکید دارد و نیز در آیاتی، خداوند اعمال خوب اهل کتاب را تأیید می‌کند. این تأیید به آن معناست که کتب و دین آنان معتبر است و نسخ نشده‌اند. در آیات ۱۱۳ و ۱۱۴، خداوند بیان می‌کند که همه اهل کتاب یکسان نیستند؛ گروهی از آنان در نیمه‌های شب به عبادت می‌پردازند، آیات خدا را تلاوت می‌کنند و از صالحان هستند. این نشان می‌دهد که ما حق نداریم به سادگی ادعا کنیم که با آمدن دین ما، همه ادیان پیشین نسخ شده‌اند یا دین ما برترین دین است، چنین احکامی از قرآن قابل برداشت نیست. خداوند در آیه ۷۷ سوره مائده خطاب به اهل کتاب می‌گوید: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَق؛ بگو اى اهل كتاب در دين خود بناحق گزافهگويى نكنيد.» درواقع خداوند از همه ایمان‌آوردندگان درخواست می‌کند که در دین خود زیاده‌روی نکنند و از این رو مسلمانان هم باید این دستور را رعایت کنند.
خداوند در آیات ۱۹ و ۸۵ سوره آل‌عمران می‌فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ؛ دین نزد خدا اسلام است»، «وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ؛ و هرکس غیر از اسلام دینی بجوید، از او پذیرفته نخواهد شد.» علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان تأکید می‌کند که منظور از «اسلام» در این آیات، نام دین نیست، بلکه به معنای تسلیم‌شدن در برابر خداوند است؛ بنابراین اسلام به‌مثابه یک صفت، به معنای تسلیم‌بودن در برابر خداست، نه صرفاً نام یک دین خاص. لازم به ذکر است که هیچ‌کدام از ادیان الهی از سوی خود دین نام‌گذاری نشده‌اند، بلکه بعدها نامی براساس اسم پیامبر یا خدای دین به آن‌ها داده شده و کلمه اسلام در اصل نه نام دین ما، بلکه صفت آن بوده که بعداً به‌دلیل تکرارش و اهمیت آن، به نام تبدیل شده است.
بررسی ادعای تحریف در انجیل
برخی از مسلمانان بر این باورند که انجیل دچار تحریف شده؛ چراکه در این کتاب مرگ حضرت مسیح(ع) بیان شده است و قرآن صراحتاً بیان می‌کند که آن‌ها حضرت مسیح را نکشتند و مصلوب نکردند، بلکه این امر بر آن‌ها مشتبه شد: «وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ.» در پاسخ این ادعا باید گفت که آیات صریحی در سوره‌های آل‌عمران و مریم وجود دارد که نشان می‌دهد حضرت مسیح(ع) مرگ را تجربه کرده است؛ برای مثال در آیه ۵۵ سوره آل‌عمران، خداوند خطاب به حضرت مسیح(ع) می‌فرماید: «إِنِّی مُتَوَفِّیکَ وَرَافِعُکَ إِلَیَّ؛ من تو را می‌میرانم و به سوی خود بالا می‌برم.» همچنین در سوره مریم، از زبان حضرت مسیح(ع) آمده است: «وَالسَّلَامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدتُّ وَیَوْمَ أَمُوتُ وَیَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا؛ و سلام بر من، روزی که متولد شدم، روزی که می‌میرم و روزی که دوباره زنده می‌شوم.»
از سوی دیگر، خداوند در آیه ۱۶۹ سوره آل‌عمران تأکید می‌کند کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نیستند، بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی می‌خورند؛ بنابراین مسئله کشته‌نشدن حضرت مسیح(ع) که در آیه مورد ادعا ذکر شده، به معنای تجربه‌نکردن مرگ نیست، بلکه به معنای این است که آن‌ها نتوانستند مسیح(ع) و پیامش را نابود کنند.
در آیات ۶۴ و بعد از آن، خداوند تأکید می‌کند که همه ادیان به سوی خدا دعوت می‌کنند و مشترکات بین آن‌ها پیام اصلی خداوند و اختلافات‌شان در زمینه چگونگی انجام مناسک و احکام مرتبط با چگونگی زیست دنیوی است که به روشنی امری متکثر است؛ بنابراین هسته اصلی ادیان، حقیقتی متعالی و مشترک و اختلافات در احکام ثانوی است که آسیبی به اصل دین نمی‌زند.
دو نوع ارتباط پروردگار و بنده
در آیات ۳۱ و ۳۲ سوره آل‌عمران، خداوند بر اهمیت رابطه بین بندگان و خودش تأکید می‌کند و می‌فرماید: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ؛ بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد.» در آیه ۳۲ نیز می‌فرماید: «قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْکَافِرِینَ؛ بگو از خدا و پیامبر اطاعت کنید و اگر سرپیچی کنید، خداوند کافران را دوست ندارد.» این آیات نشان‌دهنده تفاوت بین تبعیت و اطاعت است. تبعیت از رسول‌الله(ص) رابطه‌ای محبت‌آمیز، دوستانه و نزدیک با خدا ایجاد می‌کند، در حالی که اطاعت صرف، رابطه‌ای از سر بندگی و تسلیم است که نبود آن مساوی با کفر است.
تبعیت از پیامبر فقط به معنای پیروی از دستورات و فرامین ایشان نیست، بلکه شامل الگوگیری از رفتار، اخلاق و شیوه زندگی ایشان نیز می‌شود. در سوره احزاب، آیه ۲۱، خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ به راستی که برای شما در رسول‌الله الگوی نیکویی است.» این آیه نشان می‌دهد که خود شخصیت و رفتار رسول‌الله(ص) برترین الگو برای زندگی مؤمنان است.
مریم؛ نماد زنان برگزیده
در آیات ۳۵ تا ۴۵ سوره آل‌عمران، خداوند به داستان حضرت مریم(س) اشاره می‌کند. حضرت مریم(س) تنها زنی است که نامش در قرآن ذکر و بیش از ۳۰ بار در آیات گوناگون تکرار شده است. این آیات نشان می‌دهد که حضرت مریم(س) نماد زنان برگزیده است؛ درواقع هر دین برای اینکه کامل باشد، باید مکملی برای پیامبر خود که نمود جنبه‌های مردانه است، داشته باشد تا جنبه‌ها و فضایل خاص زنانه، مانند نقش‌های مادرانه، همسرانه، دخترانه و خواهرانه را نمایان کند.
در اسلام، حضرت فاطمه زهرا(س) الگوی کامل زنان مطرح می‌شود. ایشان هم در نقش دختری همدل با رسول‌الله(ص)، هم همسری همراه و کامل برای حضرت علی(ع) و هم مادر مکمل (کمال‌پرور در فرزندان) بود. صفت «صدیقه» ایشان مشابه صفت حضرت مریم(س) در سوره تحریم، «صدَّقت بکلمات ربها و کتبه» و صفت «طاهره» نیز مشابه فعل «طهَّرَکِ» درباره حضرت مریم(س) در آیه ۴۲ همین سوره است؛ از این رو می‌توانیم صفاتی را که در قرآن به حضرت مریم(س) نسبت داده شده است، به حضرت فاطمه زهرا(س) نیز نسبت دهیم. البته الگوی خواهرانه هم مهم است که می‌توان در خواهر موسی(ع) و در حضرت زینب(س) مشاهده کرد.
بخشیدن محبوب‌ترین‌ها به دیگران
در آیه ۹۲ سوره آل‌عمران، خداوند تأکید می‌کند: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛ هرگز به مقام نیکی نخواهید رسید، مگر اینکه از آنچه دوست دارید، انفاق کنید.» این آیه نشان می‌دهد که رسیدن به مقام برّ و نیکی که مقامی بسیار والاست، فقط از طریق انفاق از آنچه به آن علاقه داریم و برایمان ارزشمند است، ممکن می‌شود. این مفهوم در آیات پایانی سوره آل‌عمران و همچنین در سوره بقره نیز تکرار شده است.
در پایان، خداوند در آیه ۱۱۰ سوره آل‌عمران می‌فرماید: «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ؛ شما نیکو امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید.» خداوند برای هر قوم و امتی ویژگی‌های خاصی قرار داده است؛ اما در این آیه به‌طور خاص به امت مسلمان اشاره می‌کند که در مقام امتی نیکو، وسط و متعادل (امتاً وسطاً)، الگوی دیگران هستند و از این رو باید مراقب باشید که با رعایت فضائل دینی، بر این ویژگی مراقبت و مداومت کنید.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
