جلوه‌های رنگارنگ عید فطر در جهان

عید فطر به‌مثابه یکی از مهم‌ترین اعیاد اسلامی، در سراسر جهان با آداب و رسوم متنوعی جشن گرفته می‌شود. هر کشور و فرهنگی ویژگی‌های خاص خود را در برگزاری این مناسبت دارد. در یادداشت پیش‌رو، به بررسی نحوه برگزاری عید فطر در ۱۰ کشور، از جشن‌های بزرگ در عربستان و مصر گرفته تا چالش‌های مسلمانان در جوامع غربی می‌پردازیم.

۱ ـ عربستان سعودی

در عربستان، نماز عید در مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) با حضور گسترده مردم برگزار می‌شود. پس از نماز، مردم با عبارت «عِیدُکُم مبارک» به یکدیگر تبریک می‌گویند. سنت عیدی‌دادن به کودکان و دید و بازدیدهای خانوادگی نیز بسیار رایج است. علاوه بر این، دولت عربستان در روزهای عید، جشن‌ها و آتش‌بازی‌هایی در شهرهای گوناگون برگزار می‌کند. (منبع: وب‌سایت وزارت فرهنگ عربستان، ۲۰۲۴)

۲ ـ مصر

در مصر، نماز عید در مساجد و میدان‌های عمومی برگزار می‌شود و پس از آن مردم به دیدار یکدیگر می‌روند. شیرینی سنتی این کشور برای این روز، «کحک» نام دارد. این شیرینی نوعی بیسکویت پرشده با خرما و آجیل و بسیار محبوب است. خیابان‌ها با چراغ‌های رنگارنگ تزئین می‌شود و بسیاری از خانواده‌ها به پارک‌ها و اماکن تفریحی می‌روند. (منبع: روزنامه الاهرام، ۲۰۲۳)

۳ ـ ترکیه

در ترکیه، عید فطر با نام «رمضان بایرامی» شناخته می‌شود. یکی از رسوم ویژه آن، بوسیدن دست بزرگترها به نشانه احترام است. کودکان برای دریافت عیدی به خانه‌های اقوام می‌روند؛ همچنین در این روز باقلوا و انواع شیرینی‌های محلی مانند «شِکِر بایرامی» (عید شیرینی) سرو می‌شود. (منبع: خبرگزاری آناتولی، ۲۰۲۴)

۴ ـ اندونزی

در اندونزی، شب قبل از عید با «تکبیرات جمعی» (Takbiran) در خیابان‌ها همراه است و مردم با طبل‌های سنتی و شعارهای مذهبی به استقبال عید می‌روند. دید و بازدید گسترده‌ای به نام «هالال بی‌هالال» انجام می‌شود که در جریان آن مردم به دیدار اقوام و دوستان می‌روند. غذای مخصوص عید در این کشور، «کتوپات» (برنج پخته‌شده در برگ نارگیل) است. (منبع: روزنامه جاکارتا پست، ۲۰۲۴)

۵ ـ مالزی

در مالزی، یکی از رسوم جالب، «خانه‌ باز» (Open House) نام دارد که مردم، حتی غیرمسلمانان به خانه‌های یکدیگر دعوت می‌شوند، لباس‌های سنتی رنگارنگ می‌پوشند و غذاهایی چون «رندانگ» و «ساتای» سرو می‌شود؛ همچنین دولت و مقامات محلی مراسم ویژه‌ای برای مردم برگزار می‌کنند. (منبع: وب‌سایت وزارت گردشگری مالزی، ۲۰۲۴)

۶ ـ پاکستان

در پاکستان، مردم صبح زود، لباس نو می‌پوشند و نماز عید را در مساجد یا فضای باز اقامه می‌کنند. غذای مخصوص عید، «شیر خورما» (Sheer Khurma) نام دارد که از شیر، خرما و رشته‌های مخصوص تهیه می‌شود. زنان و دختران دست‌های خود را با حنا تزئین می‌کنند و سنت عیدی‌دادن نیز بسیار مرسوم است. (منبع: روزنامه داون پاکستان، ۲۰۲۴)

۷ ـ نیجریه

در نیجریه، نماز عید فطر در فضای باز برگزار می‌شود و مردم لباس‌های رنگارنگ سنتی خود را می‌پوشند. مراسم رژه و نمایش فرهنگی در خیابان‌ها نیز به چشم می‌خورد. بسیاری از خانواده‌ها در این روز به قربانی‌کردن دام می‌پردازند و گوشت آن را میان نیازمندان توزیع می‌کنند. (منبع: شبکه خبری بی‌بی‌سی آفریقا، ۲۰۲۴)

۸ ـ هند

در هند، عید فطر با نام «عیدالفطر» شناخته می‌شود و جشن‌های باشکوهی دارد. غذای مخصوص این روز، «سیوایان» (رشته‌های شیرین‌شده با شیر و خرما) است. مسلمانان هند لباس‌های سنتی خود را می‌پوشند و بعد از نماز به دیدار خانواده و دوستان می‌روند؛ همچنین بسیاری از مسلمانان در این روز به فقرا کمک می‌کنند. (منبع: روزنامه تایمز آو ایندیا، ۲۰۲۴)

۹ ـ فرانسه

مسلمانان فرانسه به‌دلیل تعطیل‌نبودن رسمی عید فطر در این کشور، معمولاً برای شرکت در نماز عید از کارفرمایان خود مرخصی می‌گیرند. نماز عید در مساجد بزرگ و پارک‌های عمومی برگزار می‌شود و پس از آن، خانواده‌ها و دوستان در کنار هم به صرف غذاهای مخصوص می‌پردازند. جوامع مسلمان همچنین مراسم خیریه‌ای برای حمایت از نیازمندان برگزار می‌کنند. (منبع: روزنامه لوموند، ۲۰۲۴)

۱٠ ـ ایران

اما در ایران، نماز عید فطر در مصلاهای بزرگ و مساجد اقامه می‌شود. یکی از مهم‌ترین رسوم، پرداخت فطریه قبل از نماز عید است. دید و بازدیدهای خانوادگی، تهیه شیرینی‌هایی همچون زولبیا و بامیه و برگزاری مراسم‌ خیریه از جمله برنامه‌های مرسوم این روز است. (منبع: خبرگزاری ایرنا، ۲۰۲۴)

چالش‌های حفظ سنت‌های عید فطر در جوامع غیراسلامی

عید فطر یکی از مهم‌ترین اعیاد اسلامی‌ست که در کشورهای مسلمان با شکوه و مراسم خاصی برگزار می‌شود؛ اما مسلمانانی که در کشورهای غیراسلامی زندگی می‌کنند، با چالش‌های متعددی در حفظ سنت‌های این عید روبه‌رو هستند که به‌طور مختصر در مطلب مربوط به کشور فرانسه به آن اشاره کردیم. در ادامه به پنج چالش اصلی در این زمینه می‌پردازیم.

نبود تعطیلات رسمی

در بسیاری از کشورهای غیراسلامی، عید فطر تعطیل رسمی نیست. این امر باعث می‌شود که مسلمانان مجبور باشند برای شرکت در نماز عید یا جشن‌های خانوادگی، از کار یا تحصیل مرخصی بگیرند که همیشه امکان‌پذیر نیست. در بعضی موارد، مدارس و شرکت‌ها ممکن است با درخواست مرخصی همکاری نکنند که این مسئله فشار زیادی به مسلمانان وارد می‌کند.

محدودیت‌های مکانی برای برگزاری نماز عید

یکی از مهم‌ترین اعمال عید فطر، نماز مخصوص عید است که معمولاً در فضای باز یا مساجد بزرگ اقامه می‌شود. با این حال، در بسیاری از کشورهای غیراسلامی تعداد مساجد محدود است و مسلمانان ناچارند از فضاهای عمومی یا سالن‌های اجاره‌ای استفاده کنند. در بعضی موارد، محدودیت‌های قانونی یا مخالفت‌های اجتماعی مانع از برگزاری نماز عید در اماکن عمومی می‌شود. («محدودیت‌های مکانی برای برگزاری نماز عید فطر در اروپا»: الجزیره، ۲۰۲۲)

دشواربودن تهیه غذاهای سنتی

یکی از جنبه‌های مهم جشن عید فطر، آماده‌سازی غذاهای سنتی مانند «کحک» در مصر، «شیر خورما» در پاکستان و «کتوپات» در اندونزی‌ست؛ اما مسلمانان در کشورهای غیراسلامی گاهی با مشکل یافتن مواد اولیه مناسب روبه‌رو هستند. قیمت زیاد بعضی از این مواد و محدودیت‌های فروشگاه‌های محلی نیز می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. («مشکلات مهاجران در تهیه غذاهای سنتی عید فطر»: گاردین، ۲۰۲۳)

آشنایی‌نداشتن و نبود پذیرش فرهنگی از سوی جوامع میزبان

در بسیاری از کشورهای غربی، عید فطر هنوز برای بسیاری از مردم ناشناخته است. این ناآگاهی می‌تواند سبب شود تا کارفرمایان، معلمان و همسایگان درک درستی از اهمیت این روز برای مسلمانان نداشته باشند. در بعضی موارد، مسلمانان حتی با تبعیض یا واکنش‌های منفی نسبت به جشن‌های عید فطر مواجه می‌شوند. («نگرش جوامع غربی نسبت به مناسبت‌های اسلامی»: مرکز تحقیقات پیو، ۲۰۲۲)

انتقال سنت‌ها به نسل‌های جدید مهاجر

کودکان و نوجوانانی که در محیط‌های چندفرهنگی بزرگ می‌شوند، ممکن است ارتباط ضعیف‌تری با سنت‌های عید فطر داشته باشند. بسیاری از خانواده‌ها نگران این هستند که نسل‌های جدید به‌دلیل فشارهای اجتماعی و سبک زندگی غربی، اهمیت این عید را کمتر درک کنند و مشارکت کمتری در آن داشته باشند. («حفظ هویت اسلامی در میان نسل‌های دوم و سوم مهاجران»: نیویورک تایمز، ۲۰۲۴)

نتیجه‌گیری

با وجود برگزاری رسوم باشکوه عید فطر در کشورهای اسلامی، حفظ سنت‌های این عید در کشورهای غیراسلامی با چالش‌های متعددی روبه‌روست؛ اما مسلمانان مهاجر با ایجاد شبکه‌های اجتماعی، تأسیس مراکز فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی، تلاش می‌کنند تا این سنت‌ها را زنده نگه دارند. رفع این موانع نیازمند تعامل بیشتر میان جوامع اسلامی و جوامع میزبان است تا پذیرش و درک متقابل افزایش یابد.

زهراسادات محمدی