سه‌گانه‌ای برای معرفی موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران

به گزارش ایکنا از اصفهان، هشتمین نشست از سلسله‌نشست‌های «حافظه و شهر» با موضوع «ملاقات موزه و شهر: خوانش تجربه موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران» عصر دوشنبه، ۲۲ اردیبهشت‌ماه به‌مناسبت روز موزه و میراث فرهنگی، در موزه تاریخ شهرداری اصفهان برگزار شد.

عقیل بهرا، کارشناس ارشد معماری در این نشست به بیان سه تجربه مشخص از موزه‌های لوور، معصومیت و خیابان ولیعصر(عج) به‌صورت مصداقی پرداخت تا تعریفی از موزه روایت‌محور ارائه دهد که موزه‌ خیابان ولیعصر(عج) تهران و موزه تاریخ شهرداری اصفهان از نمونه‌های آن در ایران است و سپس اظهار کرد: بخش اول صحبت‌های من درباره موزه لوور است و «شیئی برای روایت» نام دارد. لوور، مشهورترین موزه جهان دارای 38 هزار اثر هنری است که سالیانه حدود 10 میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند.

شیئی برای روایت

وی به سنگی چهار هزار ساله در بخش بین‌النهرین موزه لوور اشاره کرد که دارای حکاکی‌های نارامسین، از جمله فرمانروایان اکدی است و گفت: نارامسین 36 سال به حکومت پرداخت و در این مدت، تمام جهان شناخته‌شده زمان خود را فتح کرد تا نامش را قهرمان چهار گوشه جهان بگذارد؛ سپس این لوح را بعد از پیروزی بر لولوبیان، ساکنان مناطق زاگرس امروزی ساخت که هزار سال در شهر بابل نمایش داده شد. 

عضو مؤسس موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران ادامه داد: بعد از آن، 1200 سال پیش از میلاد مسیح، مردی به‌نام شُترک ناهونته از سرزمین ایلام پیدا شد و بابل را فتح کرد تا قلمرو ایلامیان را گسترش دهد. او به جمع‌آوری سنگ‌های یادمان علاقه داشت؛ بنابراین سنگ‌های بسیاری از جمله کتیبه نارامسین که بخشی از آن را هم تخریب کرده بود، به معبد خود در شهر شوش منتقل کرد؛ درواقع کتیبه نارامسین قبل از قرارگرفتن در موزه لوور، چهار هزار سال شیء موزه‌ای بوده است.

وی با بیان اینکه کلمه موزه از معبد گرفته شده است، تصریح کرد: موزه، معبدی بوده که الهه‌های موز، مظاهر الهام در آن قرار داشتند؛ به‌ این ‌ترتیب کتیبه نارامسین هزار سال در بابل، 600 سال در شوش و سپس هزار سال در شهر شوش زیر خاک قرار داشت تا اینکه ژاک دومورگان، باستان‌شناس و حفار فرانسوی به ایران آمد. او مهندس معدن بود و با موزه لوور قرارداد داشت تا اشیای تاریخی برای آن‌ پیدا کند. حفاری‌هایی که دومورگان برای یافتن کتیبه نارامسین در شوش انجام داده، بسیار عظیم و غم‌انگیز است.

بهرا با بیان اینکه دومورگان در نهایت کتیبه نارامسین را در شوش یافت، اظهار کرد: حدود 80 سال بعد از تأسیس موزه لوور، کتیبه نارامسین به آنجا منتقل شد و حدود 150 سال به یکی از 38 هزار شیء بسیار دیدنی موزه تبدیل شده است. روایت ما در این نقطه درباره موزه‌ای که اشیا به آن ارزش می‌دهند، به پایان رسید.

روایتی برای اشیاء

وی بخش دوم روایت خود را «روایتی برای اشیا» نامید و این بخش را با خوانش جمله‌ آغازین رمان موزه معصومیت، نوشته اورهان پاموک، این‌گونه آغاز کرد: سخنان آقای فیضی در خصوص لحظه بود، این رمان و موزه معصومیت نیز با موضوع لحظه در سال 2005، به‌طور همزمان شکل گرفتند. از اینجا به بعد، همه نقل قول‌هایی که دارم، از مصاحبه‌های این نویسنده، از زمان افتتاح موزه تا سال 2020 است.

این دانش‌آموخته معماری ادامه داد: اگر هنگام ورود به موزه معصومیت، سر بچرخانیم، با دیواری مملو از ته‌سیگار روبه‌رو می‌شویم، به‌طوری که حدود چهار هزار ته‌سیگار روی این دیوار چسبانده شده است که زیر هر کدام، برچسبی از یک لحظه قرار دارد. به گفته پاموک، همه سیگارهایی که افسون کشیده، در موزه معصومیت جمع‌آوری شده؛ زیرا هر سیگار دودکردنی، نشان‌گر لحظه‌ای‌ست که به ژستی بدنی تبدیل شده است.

وی با اشاره به ماجرای عشق میان کمال و افسون در رمان معصومیت توضیح داد: هر چیزی در موزه معصومیت نشان‌‌دهنده لحظه‌ای از داستان این عشاق است. با این دیدگاه، هر شیء یادآور یک لحظه است. موزه معصومیت از اشیای گوناگونی که آقای پاموک از عتیقه‌فروشی‌ها جمع‌آوری کرده، پر شده و در ویترین‌ قرار گرفته است. علت تأثیرگذاربودن اشیا در موزه، به حسی که از آن‌ها می‌گیریم، بازمی‌گردد.

بهرا اظهار کرد: پاموک دوست داشت هنگام نوشتن رمان و طراحی موزه، رمان را نیز مانند کاتالوگ‌های موزه بنویسد. در این موزه، در کنار هر شیء یادداشت کوچکی قرار دارد. از نظر پاموک، یک اثر ادبی در بازه زمانی مشخص و یک اثر هنری در مکان مشخصی شکل می‌گیرد؛ بنابراین هنگامی که مکان‌پایه‌بودن اثر هنری و زمان‌پایه‌بودن اثر ادبی را در کنار هم قرار می‌دهیم، باعث ایجاد شیء‌بودگی اثر می‌شود که حامل زمان و مکان مشخص است.

وی تصریح کرد: پاموک موزه را در سال 2012 افتتاح کرد و دوست دارد تا زمان مرگ به این موزه اشیای جدیدی اضافه کند. معمولاً هیچ‌کس اشیای زندگی روزمره خود را نگه نمی‌دارد و پیداکردن این اشیا از سمساری‌ها برای پاموک بسیار دشوار بوده است. اکنون در سال 2025 موزه به انبوهی از اشیا، لحظه‌ها و خاطرات تبدیل شده است.

موزه‌ای برای روایت شهر

عضو مؤسس موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران گفت: ما موزه 200 ساله لوور را بررسی کردیم. افتخار این موزه، داشتن 38 هزار شیء باارزش است که یکی از آن‌ها، یعنی کتیبه نارامسین چهار هزار سال قدمت دارد. موزه 12 ساله معصومیت را نیز بررسی کردیم که نگاه جدیدی به موزه دارد؛ اشیای درون آن، اشیای بی‌ارزش روزمره هستند که به‌واسطه اتصال با لحظات و خاطرات زندگی، حامل روایت‌هایی شده‌اند.

وی افزود: در بخش سوم، یعنی موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران، با موزه‌ای روبه‌رو هستیم که شیء به‌ معنای اثر هنری یا زندگی روزمره در آن نیست. به گفته پاموک، ما در گذشته حماسه‌های بزرگی داشتیم؛ ولی امروز رمان داریم. حماسه‌های بزرگ در زمان قدیم، جای خود را به موزه‌ها داده‌؛ ولی نکته این است که در این سیر تبدیل روایت حماسه‌های بزرگ به داستان زندگی انسان‌های معمولی، چرا موزه‌ها تغییر نمی‌کنند؟

بهرا گفت: از نظر پاموک، موزه‌های امروز باید راوی زندگی و خلاقیت انسان‌های عادی باشند؛ نه‌تنها روایت دستاوردهای بزرگ ملی، بلکه روایت داستان زندگی افراد معمولی نیز در آنجا دیده شود. این اتفاق به طرز نوآورانه و جذابی در موزه خیابان ولیعصر(عج) تهران رخ داده است. مهم‌ترین چیز در این موزه، یعنی روایت افراد معمولی، غیرقابل سرقت است. کسی نمی‌تواند مانند کتیبه‌ها و مجسمه‌ها، آن‌ها را جایی ببرد که دیگر در دسترس نباشد.

وی بیان کرد: موزه لوور درباره روایت اشیا، موزه معصومیت روایتی برای اشیا و موزه خیابان ولیعصر(عج)، روایت برای شهر است. در موزه لوور حماسه پادشاهان و بزرگان، در موزه معصومیت روایت یک رمان و در موزه خیابان ولیعصر(عج) یک جستار به نمایش گذاشته شده است. در موزه لوور مجسمه‌های گران‌قیمت، در موزه معصومیت اشیای زندگی روزمره و در موزه خیابان ولیعصر(عج) روایت وجود دارد. در موزه لوور تاریخ ملت‌ها، در موزه معصومیت داستان زندگی مردمان و در موزه خیابان ولیعصر(عج) باز هم روایت داریم. این سه‌گانه می‌تواند معرفی خوبی از موزه خیابان ولیعصر(عج) باشد.

زهراسادات مرتضوی