قرآن سلامت جسمی و معنوی را لازم و ملزوم می‌داند
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: از منظر قرآن، جسم و روح درهم‌تنیده‌اند و بسیاری از رهنمودهای دینی برای این است که سلامت جسم برقرار باشد تا سلامت روح نیز حاصل شود.
حجت‌الاسلام علیرضا امینی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا، درباره واژه سلامت و کاربردهای آن از منظر قرآن، اظهار کرد: این واژه در قرآن عمدتاً بار معنوی دارد تا جسمی و مادی و باید آن را با دو واژه عافیت و صحت هم‌راستا دانست. صحت عمدتاً به‌معنای تندرستی و سلامت جسمانی به‌کار می‌رود و عافیت، هم سلامت جسمی و هم سلامت معنوی و روحی را شامل می‌شود. قرآن خود را کتاب سلامت معنوی معرفی می‌کند و در خصوص سلامت جسمانی، بیشتر بحث بهداشت و پیشگیری در قرآن مطرح است تا درمان. در مورد واژه شفاء که در قرآن به‌کار رفته، جنبه درمانگری مطرح می‌شود که اعم از بهداشت و درمان است و کاربرد معنوی دارد. امیرالمؤمنین(ع) قرآن را شفا برای دردهایی مثل کفر، شرک و نفاق معرفی می‌کند.
وی افزود: واژه سلامت از نظر لغوی به معنای امنیت، سکون، آرامش، سالم بودن از هر عیب و نقص و گناه و در کل، کنار بودن از آفات ظاهری و باطنی است و وقتی آن را در منظومه قرآن مورد بررسی قرار می‌دهیم، دایره متنوعی اعم از مادی، معنوی، فردی، اجتماعی، ظاهری و باطنی پیدا می‌کند. این واژه در قرآن آن‌قدر در بلندا و ژرفا قرار دارد که خداوند آن را با واژه سلام به‌عنوان یکی از صفات خودش معرفی می‌کند، یعنی با سلام و عافیت با انسان و سایر موجودات رفتار می‌کند، نه با جنگ و ستیز و شرّ و ضرر، مثل همان دعا و تحیتی که انسان‌ها برای زنده بودن و حیات یکدیگر می‌فرستند، یا تحیت بهشتیان یا تحیتی که خدا برای انبیا می‌فرستد. آیه 23 سوره حشر می‌فرماید: «هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ؛ او خدایی است كه معبودی جز او نيست، حاكم و مالک اصلی او است، از هر عيب منزه است، به كسی ستم نمی‌كند، به مؤمنان امنيت می‌بخشد و مراقب همه چيز است، او قدرتمندی است شكست‌ناپذير كه با اراده نافذ خود هر امری را اصلاح می‌كند، او شايسته بزرگی است. خداوند منزه است از آنچه شريک برای او قرار می‌دهند.»
بهشت، سرای سلامت است
عضو هیئت‌علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: اسلام دین صلح و نوع‌دوستی است و مواردی که در آنها زمینه جنگ و ستیز و تعرض وجود ندارد، سلام محسوب می‌شود. آیه 208 سوره بقره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد، همگى به اطاعت خدا درآييد و گام‌هاى شيطان را دنبال مكنيد كه او براى شما دشمنى آشكار است»؛ در واقع، صلح و دوستی فقط در پرتو ایمان امکان‌پذیر است. از طرف دیگر، برخورد با نادان و جاهل نیز باید مبتنی بر سِلم و سلامت باشد، چنانکه آیه 63 سوره فرقان می‌فرماید: «وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ و بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه روى زمين به‌نرمى گام برمى‌دارند و چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند، به ملايمت پاسخ مىدهند»؛ قرآن، بهشت را نیز جایگاه و سرای سلامت معرفی می‌کند، یعنی با آرامش و امنیت قرین است و هیچ آفتی در آن وجود ندارد. بهشتیان وقتی می‌خواهند به یکدیگر بشارت دهند، می‌گویند: «ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِينَ؛ با سلامت و ايمنى در آنجا داخل شويد»؛ بهشت پایان همه رنج‌ها و خطرهاست و تعابیر زیادی در مورد آن به‌عنوان سرای سلامت وجود دارد.
حجت‌الاسلام امینی ادامه داد: سلامت با وجود معنای عمیقی که دارد، در این دنیای فانی و گذرا فراهم‌شدنی نیست، یعنی در دنیا جایی را نمی‌توان پیدا کرد که هیچ رنج و خطر و آفتی در آن وجود نداشته باشد و چنین جایگاهی فقط به بهشت اختصاص دارد. مهم‌تر از همه اینکه خداوند بهترین شب سال را با وصف سلام توصیف کرده است، چنانکه در آیه 5 سوره قدر می‌فرماید: «سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ؛ آن شب تا دم صبح صلح و سلام است»؛ در قرآن فقط یک مورد درباره تندرستی، سلامت جسم و نبود بیماری وجود دارد که راجع به گاو بنی‌اسرائیل است و یکی از علائم آن این بود که عیب و نقصی نداشت. در روایات نیز آنچه راجع به سلامت آمده، این است که انسان آفات و بیماری‌های باطنی مثل حسد، شرک و کفر نداشته باشد که از آن با عنوان «سلامت قلب» یاد می‌شود، یعنی قلبی که از همه گناهان دور بوده و با عمل صالح و پاک به دست آمده است و قرآن، حضرت ابراهیم(ع) را به‌عنوان الگوی کامل قلب سلیم معرفی می‌کند.
احکام فقهی ناظر بر سلامت روحی و جسمی است
وی تصریح کرد: در جای‌جای قرآن، راجع به صحت و سلامت جسم دستورالعمل و نکته آمده است که اگر بحث تغذیه در قرآن را مورد بررسی قرار دهیم، آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد و توجه به جسم قبل از دمیده شدن روح در بدن مطرح شده است تا جسم آمادگی پذیرش روح را پیدا کند. بنابراین، ارتباط بسیار تنگاتنگ روح و جسم قابل بررسی است و نمی‌توان آیات قرآن را صرفاً مربوط به سلامت روحی و معنوی دانست. در بسیاری از احکام فقهی که عمق و باطن آنها به عبادت و بندگی خدا مربوط می‌شود، مسائل مرتبط با سلامت به‌شدت موردنظر است، مثلاً برای انجام عبادات باید وضو گرفت و همین عمل عبادی می‌تواند اثرات جسمی برای انسان داشته باشد. فلسفه روزه نیز این است که انسان به نوعی کنترل درونی یا تقوا دست پیدا کند، ولی در عین حال باعث پالایش جسم انسان نیز می‌شود و این یک ماه پالایش برای سلامت جسم بسیار لازم است. همچنین اگر به اعمال حج نگاه کنید، می‌بینید که همه‌اش فعالیت و تلاش و حرکت است و توقف و ایستایی در آن جایی ندارد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اضافه کرد: متقابلاً در مباحث مربوط به تغذیه، توجه به امور معنوی نیز مستتر است؛ مثلاً هنگام غذا خوردن باید توجه داشته باشیم که این غذا رزقی از جانب خداست و رازقیت خداوند را در نظر داشته و شاکر باشیم. بسیاری از موجودات خودشان نمی‌توانند رزق خود را بر عهده بگیرند و این خداست که رزق آنها را عنایت می‌کند.
غذای انسان باید حلال و طیب باشد
وی به اهمیت بحث حلال بودن در امور اقتصادی و بازرگانی و مناسبات بین‌المللی اشاره کرد و گفت: براساس احکام فقهی، رزق و روزی که دریافت می‌کنیم، باید حلال، دلپذیر و طیب باشد تا ما را دچار بیماری‌ها و امراض نکند. آیه 168 سوره بقره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ؛ اى مردم از آنچه در زمين است، حلال و پاكيزه را بخوريد و از گام‌هاى شيطان پيروى مكنيد كه او دشمن آشكار شماست»؛ بسیاری از مواد غذایی که امروزه در جامعه ما مصرف می‌شود، مثل نوشیدنی‌ها، شیرینی‌جات و فرآورده‌های لبنی که دخالت‌های انسانی در آنها صورت می‌گیرد، حلال است و از این نظر مشکلی ندارد، ولی طیب نیست و برای سلامتی مضر است، چنانکه بخش قابل توجهی از افراد با فشار خون و بیماری‌های قلبی درگیر هستند و درصد مرگ‌ومیر این بیماری‌ها نیز بالا است.
حجت‌الاسلام امینی اظهار کرد: قرآن در بحث تغذیه سنگ تمام گذاشته است، مثل اینکه می‌گوید به ظاهر غذا توجه کنید. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد کسی که حواسش است چه غذایی و با چه ویژگی‌ها و خواصی می‌خورد، مواد مغذی آن بیشتر جذب بدنش می‌شود، نسبت به کسی که بدون توجه به این موارد غذای خود را می‌خورد. آیه 24 سوره عبث می‌فرماید: «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ؛ پس انسان بايد به خوراک خود بنگرد»؛ گفته می‌شود که مکروه است وقتی سر سفره حاضر می‌شویم، به این طرف و آن طرف و دیگران نگاه کنیم، بلکه باید ببینیم غذایی که می‌خوریم، چیست و چه خاصیتی دارد تا طبق تحقیقات علمی، مواد مغذی بیشتر جذب بدن‌مان شود.
وی با بیان اینکه امروزه یکی از مشکلات انسان در بحث تغذیه، میزان مصرف است، افزود: یکی از مسائلی که در جامعه خودمان به‌شدت دچار آن هستیم، بحث اسراف است. آیه 31 سوره اعراف می‌فرماید: «يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ؛ اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگيريد و بخوريد و بياشاميد ولى زيادهروى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمى‌دارد»؛ ما اجازه بهره گرفتن از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها را داریم، تا جایی که اسراف نشود. نهی از اسراف در قرآن، شدید است و اسراف‌کاران از دایره محبت خداوند خارج هستند. اسراف حتی می‌تواند بسیاری از تمدن‌ها را به نابودی بکشاند و موجب انحطاط آنها شود. قرآن به زمان تغذیه نیز توجه کرده است و درباره بهشتیان در آیه 62 سوره مریم می‌گوید: «لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا؛ در آنجا سخن بيهودهاى نمىشنوند جز درود و روزيشان صبح و شام در آنجا آماده است» یعنی غذای بهشتیان به صبح و شام مربوط می‌شود، نه اینکه در روز چند وعده غذا بخورند. وعده‌های متعدد غذایی، ظلم به بدن محسوب می‌شود و باید به صبح و شب محدود شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: علاوه بر این، در قرآن مواد غذایی مناسب نیز معرفی شده است، مثل گوشت چهارپایان، گوشت تازه آبزیان، گوشت پرندگان، لبنیات خالصی که از حیوانات گرفته می‌شود مثل شیر گاو و گوسفند و شتر و عسل که به‌عنوان شفاء از جنبه مادی مطرح شده است. در مقابل، غذاهای حرام و نامناسب نیز معرفی شده‌اند، مثل مردار، خون، گوشت خوک، حیوان حلالی که ذبح شرعی نشده باشد و نوشیدنی‌های ممنوع مثل شراب که عقل را زایل می‌کند. جسم مرکب روح است و باید سالم و تندرست باشد، در غیر این صورت، انسان در رفتارهای خود دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل، قرآن بر سلامت جسم و حفظ تعادل در بدن تأکید زیادی دارد. ابوعلی‌سینا سلامت را همان برقراری تعادل می‌داند که اگر این تعادل مربوط به جسم باشد، یعنی همه اعضا و جوارح بدن به‌خوبی کار می‌کنند و تعادل معنوی نیز به‌معنای داشتن فکر و قلب سالم است. جسم و روح به شدت درهم تنیده‌اند و نمی‌توان آنها را جدا از هم دید. بسیاری از رهنمودهای دینی نیز برای این است که سلامت جسم برقرار باشد تا سلامت روح نیز حاصل شود.
انتهای پیام
