مردم و مسئولان کمبود آب را باور کنند

جهانگیر عابدی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره وضعیت منابع آب در ایران، اظهار کرد: 30 سال پیش، منبع آب تجدیدپذیر کشور، 130 میلیارد متر مکعب بود که این مقدار در طول این سه دهه به حدود 110 و حتی بعضاً گفته می‌شود به 90 میلیارد متر مکعب رسیده است. فالکن مارک می‌گوید اگر سرانه مصرف آب در یک کشور، از یک هزار و 700 متر مکعب در سال کاهش پیدا کند، آن کشور وارد دوره تنش آبی می‌شود. من هفت سال پیش در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کردم که به‌ لحاظ شاخص سرانه مصرف آب، کشور ما وارد دوره تنش آبی شده است. در مناطق خشک و نیمه خشک ایران مثل استان اصفهان، از تنش آبی به‌ سمت بحران در حال حرکت هستیم، بنابراین باید هوشیارانه و با دقت عمل کنیم.

وی افزود: بر اساس شاخص سازمان ملل، اگر کشوری بیش از 40 درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را مصرف کند، وارد دوره تنش آبی و کمبود آب می‌شود. کشور ما هر دو شاخص را طی کرده است، یعنی از لحاظ منابع آبی وضعیت مطلوبی ندارد و تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، این است که با این وضعیت در بخش‌های مختلف اعم از کشاورزی، شرب و بهداشت، صنعت و محیط‌زیست سازگار شویم.

عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: استان اصفهان در بخش شرب و بهداشت و حتی کشاورزی به آب‌های پشت سد متکی است و با توجه به اینکه در حال حاضر ذخیره آب زاینده‌رود به‌اندازه کافی نیست، طبیعتاً در بخش‌های مختلف با مشکل و چالش روبرو می‌شویم و کاری که می‌توانیم انجام دهیم و به نظر من هوشمندانه است، اینکه همه بخش‌ها با هم این تنش را تحمل کنند، نه اینکه فقط به یک بخش فشار وارد شود. دولت سعی می‌کند تأمین آب در بخش شرب و بهداشت با مشکل مواجه نشود، ولی مردم نیز باید همکاری کنند. طبق تحقیقاتی که در دانشگاه صنعتی انجام داده‌ایم، اگر تمام وسایل مصرف‌کننده آب در منازل، ادارات و مکان‌های عمومی مثل پادگان‌ها و خوابگاه‌ها را به ابزارهای کاهنده مصرف مجهز کنیم، می‌توانیم بین 40 تا بیش از 50 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم. این موضوع باید حالت عمومی پیدا کند و دولت حتی با استفاده از یارانه‌ها، این ابزارها و تجهیزات را در اختیار مردم قرار دهد.

عابدی ادامه داد: اگرچه سازگاری با این وضعیت به بخش صنعت فشار وارد می‌کند، ولی در این بخش باید بازچرخانی آب با جدیت دنبال شود که البته دنبال می‌شود و صنایع تلاش می‌کنند از آب مصرف شده مجدداً استفاده کنند. در این میان، کشاورزان از همه آسیب‌پذیرتر هستند و تنها کاری که می‌توانند انجام دهند، فشار وارد کردن به آب‌های زیرزمینی است. در سراسر دنیا، رقیب منابع آب زیرزمینی که برای مواقع اضطراری باید ذخیره شود تا نسل‌های آینده بتوانند از آن استفاده کنند، بخش کشاورزی و مشاغل وابسته به این منابع شناخته می‌شود. به نظر من، دولت باید شغل جایگزین برای کشاورزان به وجود آورد، یا اینکه روی کشت‌های گلخانه‌ای سرمایه‌گذاری کند، تا کشاورزان با آسیب کمتری مواجه شوند.

وی در خصوص دلایل بروز وضعیت تنش آبی در کشور، گفت: نمی‌توانیم عامل خشکسالی و تغییر اقلیم را نادیده بگیریم و این دو عامل می‌تواند در بروز این وضعیت مؤثر باشد، ولی طبق بررسی‌های انجام شده، تأثیر این عوامل بین 10 تا 20 درصد است. سوءمدیریت نیز در بروز این وضعیت بی‌تأثیر نیست، چون زمانی که با کمبود آب روبرو هستیم، باید آمایش دقیق سرزمینی صورت گیرد که چه صنایعی در چه مناطقی مستقر شوند، مثلاً مناطق خشک و نیمه خشک مثل استان اصفهان محل مناسبی برای گسترش صنایع نیست، در این منطقه باید روی صنعت گردشگری سرمایه‌گذاری شود و صنایع آب‌بر باید در مناطقی که آب فراوان دارند، گسترش پیدا کند.

عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان اضافه کرد: ممکن است این سؤال به‌وجود بیاید که آیا صنایع مستقر در این مناطق را باید کنار گذاشت، جواب این است که این صنایع باید در جای خود باقی بمانند، ولی گسترش پیدا نکنند و به‌ سمت بهینه‌سازی مصرف پیش بروند. مصارف جدیدی که برای منابع آب استان تعریف شده، باعث حادتر شدن مشکلات شده است، در صورتی که طبق قانون مصوب چند سال پیش، هرگونه بارگذاری روی حوضه آبخیز زاینده‌رود باید از برنامه‌ریزی‌ها حذف شود، ولی شاهد گسترش صنایع و کشاورزی در بالادست زاینده‌رود هستیم که طبیعتاً به پایین‌دست فشار وارد می‌کند. در تمام دنیا این موضوع مدیریت شده است، یعنی تمام مصرف‌کنندگان و ذی‌نفعان آب در همه بخش‌ها باید در تقسیم و سهمیه‌بندی آب با هم مشارکت کنند و این‌طور نیست که یک بخش از این دایره خارج باشد و سایر بخش‌ها برای آن تصمیم‌گیری کنند. در این صورت، رضایت نسبی همه بخش‌ها تأمین می‌شود، وگرنه چالش‌ها ادامه خواهد داشت.

وی تصریح کرد: برنامه سازگاری آب که وزارت نیرو در پایان سال 99 تصویب کرد، باید محور برنامه‌ریزی و توسعه استان‌ها در نظر گرفته شود، مثلاً در مناطقی مثل استان اصفهان و یزد باید روی صنعت گردشگری سرمایه‌گذاری شود، نه صنایعی که آب‌بر باشند. اگر این کار انجام شود، مطمئن باشید که می‌توانیم با کمبود آب کنار بیاییم، چون این مسئله ویژگی ذاتی کشور ماست و از قدیم‌الایام وجود داشته، ولی در حال حاضر به‌دلیل افزایش جمعیت و فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی دچار کمبود شده‌ایم، در صورتی که مقدار آب موجود در کشور از هزاران سال پیش به همین میزان بوده است و آنچه باعث شده دچار کمبود شویم، همین عواملی است که به آنها اشاره شد.

وی درباره آینده منابع آب در ایران، گفت: اولین نکته در این خصوص، باور وضعیت کمبود و تنش آبی است. اگر یک سال بارندگی زیاد می‌شود، نباید توهم پرآبی داشته باشیم، مثل سیلاب‌های سال 98 که در بسیاری از مناطق کشور خوش‌بینی ایجاد کرد، ولی اهالی علم و دانشگاه هیچ وقت به این بارندگی‌ها خوش‌بین نیستند و این‌ها نمی‌تواند وضعیت منابع آب کشور را متحول کند. روندی که کشور ما طی می‌کند، رو به کم‌آبی بیشتر است و تمام برنامه‌ها باید بر اساس سازگاری با این وضعیت باشد و اینکه هم مردم و هم مسئولان باور کنند آب کم است و باید قدر آن را بدانند. تا زمانی که این باور به‌وجود نیاید، این وضعیت ادامه خواهد داشت و مشکلات پیچیده‌تر و بحرانی‌تر می‌شود.