خانه‌تکانی؛ سنت دیرینه اصفهانی‌ها در پیشواز از بهار قرآن

ماه مبارک رمضان جایگاه والایی در فرهنگ اسلامی و زندگی مسلمانان دارد و به‌ همین دلیل، از گذشته‌های دور، آداب و رسوم و آیین‌های ویژه‌ای برای آن تعریف شده است که بخش زیادی از آنها با گذشت زمان و تغییر و تحول در فرهنگ و سبک زندگی مردم به دست فراموشی سپرده شده‌اند. ارنواز فیروزیان، دکترای ادبیات تطبیقی و پژوهشگر فرهنگ و ادب عامه در سلسله یادداشت‌هایی که به‌مناسبت ماه مبارک رمضان در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داده است، به آداب این ماه در فرهنگ اصفهان قدیم می‌پردازد.

قسمت اول: خانه‌تکانی

خانه نمادی است با مفهوم پناهگاه و مادر و در فرهنگ عامه، کنایه از زن است. جالب است بدانیم که تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد اولین خانه‌ها در اصفهان بوده، در محوطه‌های باستانی تپه‌های سی‌یَلْکِ کاشان، که به هزاره ششم پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و در واقع، اصفهان جزو ناحیه‌های مسکونی ایران شناخته می‌شده است.

همان‌طور که می‌دانیم، پاکیزگی و پاکیزه نگاه داشتن خانه همیشه از عادت‌های ایرانی‌ها بوده و خانه‌تکانی از رسم‌های دیرینه ایرانیان است و با آنکه بسیاری از رسوم فراموش شده، خانه‌تکانی هنوز پا برجاست و در اصفهان دو بار در سال انجام می‌شده، یکی قبل از آمدن بهار و یکی پیش از شروع ماه رمضان.

در فرهنگ دهخدا، خانه‌تکانی به معنای رفت و روب خانه آمده است، اثاث البیت را از خانه بیرون آوردن، پاک کردن و به جای خود گذاشتن.

جمال‌زاده که خود زاده اصفهان است، در کتاب «فرهنگ عامیانه» می‌نویسد: خانه‌تکانی یعنی تمیز کردن خانه و اثاثیه آن، به‌صورت اساسی و عمیق.

از دوره‌های گذشته تا به حال، زنان پیش از شروع ماه مبارک، خانه‌تکانی می‌کرده‌اند و از آنجا که مسجد در درجه اول، خانه خداست و خانه دوم اهالی محل و مردم بیش از ماه‌های دیگر سال اوقات خود را در مسجد سپری می‌کنند، مردان، زنان، جوانان و حتی کودکان با اشتیاق هر چه تمام‌تر به غبارروبی مساجد و اماکن مذهبی می‌پردازند. در واقع، اهل خانه و محل با این کار می‌خواهند ماهی را با فراغ بال و آسودگی خاطر به راز و نیاز با محبوب خود بگذرانند.

از طرف دیگر، اصفهانی‌ها بر این باورند که اگر دخترهای دم بخت در خانه‌تکانی شرکت کنند، تا ماه رمضان سال آینده بخت‌شان باز خواهد شد.