ناهماهنگی و دستورات متناقض از بالا، رفتار عادی و غیراستثنایی از پایین

این روزها که شیوع کرونا در کشور روند صعودی پیدا کرده و همه استان‌ها را درگیر خود ساخته، مسئولان وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا به شدت مردم را به رعایت دستورالعمل‌های صادرشده توصیه و از حجم بالای مسافرت‌ها به استان‌ها و شهرهای آلوده و منشأ این ویروس به شدت گلایه می‌کنند و از مردم می‌خواهند که این ویروس را جدی بگیرند. حتی وزیر بهداشت اخیراً در گفت‌وگویی با بیان اینکه امسال سالی استثنایی است، گفت: «از مردم تقاضا داریم که با این سال به صورت استثنایی رفتار کنند تا در کنترل و درمان بیماری کرونا با سرعت قابل قبول موفق شویم.»

ریشه‌یابی استثنایی رفتار نکردن بخشی از مردم

در عین حال که این گلایه‌ها به حق است و مردم باید مصوبات ستاد ملی را به مثابه یک دستور قانونی و حتی واجب شرعی مد نظر قرار دهند اما از طرفی می‌توان برخی گلایه‌ها را نیز به این ستاد وارد دانست و این سؤال را کرد که چرا به زعم مسئولان مردم این بیماری را هنوز جدی نگرفته و با آن استثنایی برخورد نمی‌کنند؟ در واقع به مصداق ضرب‌المثل «یک سوزن به خودت بزن یک جوالدوز به دیگران» با ذکر چند نمونه می‌توان نشان داد که اتفاقا این مسئولان هستند که این بیماری را جدی نگرفته‌ یا هنوز مرددند که آن را جدی بگیرند یا نگیرند.

نمونه اول: چندی پیش و در حالی که مسئولان ستاد ملی مبارزه با کرونا به مردم توصیه می‌کردند که تعطیلات مدارس و دانشگاه‌ها را به معنی رفتن به مسافرت، آن هم به استا‌ن‌های شدیداً آلوده به کرونای گیلان و مازندران تلقی نکنند اما کمیسیون تلفیق مجلس در تصمیمی متناقض از تصویب 60 لیتر بنزین نوروزی برای مردم خبر داد. این بدان معناست که حتی مسئولان مرتبط، مسئولان غیرمرتبط را نسبت به ابعاد خطرناک، جدی و استثنایی این ویروس آگاه و توجیه نکرده بودند و این نشان می‌دهد فرماندهی واحد در این موضوع نتوانسته سایر نیروها و نهادها را به خوبی توجیه و هدایت کند.

نمونه دوم: اتخاذ تصمیمات متناقض با فاصله زمانی کوتاه در مورد تعطیلی یا کاهش ساعت کاری ادارات؛ این اتفاق به ویژه روز گذشته در مورد استان تهران، قم و البرز رخ داد و برای استان تهران سه دستور متفاوت و متناقض با هم به فاصله چند ساعت از یکدیگر اتفاق افتاد؛ ابتدا خبر از بازگشت ساعت کاری ادارات به حالت عادی داده شد، سپس از برقراری مصوبه پیشین مبنی بر ادامه کاهش ساعت کاری ادارات خبر داده شد و در نهایت مجدداً اعلام شد که این ساعت به حالت عادی برگشته است.

نمونه سوم: در طی این روزها، مسئولان همواره مردم را به سفر نکردن توصیه کرده و با وجود مشاهده رفتار نادرست مردم تا زمانی که وضعیت در استان‌هایی که با حجم بالای مسافر مواجه بودند، حاد نشده بود از اتخاذ سیاست‌های قهری و اجباری پرهیز کردند. در حالی که مدیریت بحران حکم می‌کند قبل از حاد شدن شرایط، با پیش‌بینی‌های درست از آینده، زمینه‌های رسیدن به آن وضعیت را به هر وسیله، از جمله اجبار قانونی و مشروع، از بین ببرند. اما تازه از روز گذشته بود که مسئولان خبر از بسته شدن جاده‌های پرتردد دادند و این دیر عمل کردن در وضعیت فعلی تفاوت چندانی با عمل نکردن نداشت.

تبعات ناهماهنگی در مرکز مدیریت بحران

این اتفاق هم حکایت از نهایت ناهماهنگی و بی‌تدبیری و عدم ارتباط مؤثر میان ستاد مرکزی با ستادهای استانی خود دارد و هم این مسئله را به اذهان متبادر می‌سازد که شاید مسئولان خود به استثنایی بودن این سال و جدی بودن این ویروس پی نبرده‌اند و باید ابتدا آنها را توجیه کرد.

حال وقتی مرکز مدیریت بحران به مثابه مغز حکمرانی در این وضعیت و در این موضوع خاص چنین الگویی از حکمرانی و تصمیم‌گیری را به نمایش می‌گذارد و نمی‌تواند پالس‌های جدی و حاد بودن وضعیت را به سایر نهادهای مرتبط با خود ارسال کند چگونه انتظار دارد مردم استثنایی رفتار کنند و با جدیت به مقابله با این ویروس بپردازند.

در واقع مدیریت بحرانی که عمل درست را به هنگام انجام ندهد(بستن دیرهنگام جاده‌ها) یا بالعکس خود شرایط را عادی جلوه دهد(بازگشت ساعت کاری ادارات به حالت عادی) گویی خودش وضعیت را عادی تلقی کرده و لذا نمی‌تواند مردم را به انجام رفتارهای غیر عادی و استثنایی وادارد. هر چند این سخن به معنی مجاز بودن رفتارهای پرریسک و عادی مردم در این وضعیت نیست اما طبیعت بشر به استناد «الناس علی دین ملوکهم» چنین است و لذا به نظر می‌رسد ابتدا باید مسئولان را به جدی گرفتن موضوع ویروس کرونا و استثنائی تلقی کردن این سال دعوت کرد.