هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست
کرونا پیش از آنکه عذاب الهی باشد، عذابی طبیعی ـ انسانی محسوب می‌شود، زیرا ناشی از اراده و اختیار آدمی است.
برخی بر این باورند که کرونا عذاب الهی و نتیجه طغیان و سرکشی انسان مدرن برای به حاشیه بردن خدا از متن زندگی دنیوی است. این دیدگاه از همان ابتدا، با واکنش‌های متعدد موافقان و مخالفان مواجه شد. به گونه‌ای که برخی بر عذاب الهی بودن این ویروس تاکید دارند و برخی اساسا مخالف چنین دیدگاهی هستند. ولی با این حال به نظر می‌رسد باید در این مسئله نگاهی اعتدالی و حد وسط داشت. پذیرش اینکه آیا کرونا عذاب الهی است یا عذابی زمینی و طبیعی، به نوع جهان‌بینی و برداشت انسان‌ها از مسئله عقوبت و عذاب الهی و تأمل و تدبر در ابعاد مختلف این موضوع و همچنین پیامدهای بحران کرونا باز می‌گردد.
عذاب به معنای مجازات و تنبیه شدن از حقایق و الزامات زندگی دنیوی و اخروی است. در واقع براساس قراردادهای اجتماعی و قانون، اگر کسی در هر کجای دنیا، جرم و جنایتی مرتکب شود، مجازات خواهد شد تا هم خود و هم دیگران عبرت بگیرند. در نظام آفرینش نیز بر مبنای قوانین و الزامات خاص خود، کسانی که به هر دلیل نسبت به قواعد و الزامات نظام طبیعت و جهان هستی پایبند نباشند، به حسب میزان نافرمانی که کرده‌اند در دنیا و یا در آخرت مورد مجازات و عقوبت الهی قرار می‌گیرند. یعنی عقوبت الهی هم جنبه دنیوی دارد و هم جنبه اخروی. چنین عذابی نیز به معنای استحقاق فرد و یا افراد خاطی و عبرت گرفتن انسان‌ها و در واقع به منزله بازخورد و نتیجه عمل است. مسئله عذاب و عقوبت الهی مبتنی بر گزاره علت و معلول است و خداوند بی‌دلیل کسی را عذاب نمی‌دهد. ولی به حسب آیات قرآن، خداوند انسان‌ها را به طرق مختلف از جمله مال، جان و فرزندان و به تعبیری بر مبنای خیر و شر، در معرض آزمایش و امتحان قرار می‌دهد که انسان‌های مومن و حتی پیامبران نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
مسئله عذاب و آزمایش الهی براساس مسئله خیر و شَر نیز قابل بررسی است. بر این اساس، خداوند خیر محض بوده و جز خیر چیزی از او صادر نمی‌شود، و شرور ذاتاً متعلق به آفرینش نیستند، بلکه مخلوق بالعَرض هستند. در چارچوب چنین نگاهی، شَر به عنوان امری نسبی، در نسبت به خدا امری عدمی و در نسبت به انسان، امری وجودی است. از طرف دیگر شَر هم در چارچوب طبیعت و به اقتضای آن رقم می‌خورد و هم ناشی از اراده و اختیار انسان است.
خداوند مسبب‌الاسباب است و همه امور عالم براساس اراده او رقم می‌خورد و اراده و اختیار انسان نیز در طول اراده الهی معنا و موضوعیت پیدا می‌کند. براساس چنین نگاهی، خداوند بعضاً انسان‌ها را به سبب نافرمانی و پایبند نبودن به قواعد و الزامات طبیعت و جهان هستی به اراده و دست خودشان عذاب می‌دهد تا بلکه از نتیجه اعمال و رفتار خود عبرت بگیرند. در این معنا، عذاب منافاتی با رحمت الهی ندارد، بلکه نشانه تجلی رحمت واسعه الهی برای هدایت انسان است.
اکنون برخی کارشناسان و بیولوژیست‌ها معتقدند، کرونا ناشی از عوامل طبیعی و نتیجه فشار و تسلط بی‌ر‌حمانه انسان بر طبیعت است. متقابلاً برخی دیگر نیز بر این باورند که کرونا ویروسی آزمایشگاهی و ناشی از حمله بیولوژیکی از سوی کشوری مهاجم برای دستیابی مذموم به منافع سیاسی و اقتصادی در کشورهای مورد هدف است. اکنون پژوهشگران به دنبال بررسی این موضوع هستند که کرونا چگونه پدید آمده و کدام یک از این دو دیدگاه، به واقعیت نزدیک‌تر است و احتمالاً دیر یا زود به نتایجی نیز دست پیدا می‌کنند. ولی فارغ از اینکه کدام یک از این دو دیدگاه به واقعیت نزدیک‌تر است، اکنون کرونا دنیا را با همه پیشرفت‌های علمی، و انسان مدرن را با همه خودخواهی و طنازی به عقلانیت‌ابزاری و علم‌گرایی خویش به زانو درآورده و او را دچار عُسرت و عذاب سهمگین کرده است.
اگر بنابر هر دلیلی کرونا را عذاب الهی ندانیم، ولی نمی‌توانیم جنبه زمینی و طبیعی بودن آن را منکر شویم، زیرا چه دیدگاه اول را بپذیریم که کرونا حاصل عوامل طبیعی و نتیجه فشار و تسلط انسان بر طبیعت است و یا معتقد باشیم ویروسی آزمایشگاهی و حمله بیولوژیکی است، در هر دو صورت، خود انسان مسبب چنین بحران و عذابی شده است. یعنی براساس دیدگاه اول، انسان مدرن به دلیل آنکه پیوند معنوی و عاطفی خود را با طبیعت گسسته و بی‌ر‌حمانه به جان طبیعت افتاده و بر آن مسلط شده است، اکنون طبیعت نیز از فشار و سلطه انسان به ستوه آمده و در مقام انتقام‌جویی برآمده و انتقام خود را در قالب و قامت ویروسی منحوس به نمایش گذاشته و جهان را دربرگرفته است. این دیدگاه از آنجا ناشی می‌شود که بنابر آموزه‌های ادیان، باور انسان ماقبل مدرن و الهیات بوم‌شناختی در عصر جدید، طبیعت موجودی مقدس، زنده و دارای روح قلمداد می‌شود و هر نوع آسیب رساندن به آن، آسیب وارد شدن بر کل پیکره هستی است. براساس دیدگاه دوم، حمله بیولوژیکی بودن کرونا نیز ناشی از اراده و اختیار انسان و به نوعی سوءاستفاده انسان مدرن از علم و تجربیات علمی برای تهدید زندگی و حیات انسان‌ها در راستای مقاصد سیاسی و اقتصادی مورد نظر قلمداد می‌شود. براساس چنین دیدگاهی، اراده و اختیار انسان، مسبب چنین بحران و عذابی شده است، زیرا علمی که باید در خدمت به رفاه و سعادت بشر باشد، اینک در خیانت به بشر مورد استفاده قرار گرفته است.
کرونا پیش از آنکه عذاب الهی باشد، عذابی طبیعی ـ انسانی محسوب می‌شود، زیرا ناشی از اراده و اختیار آدمی است. اما اگر خدا را مسبب‌الاسباب و اراده انسان را در طول اراده خداوند بدانیم، و بر این باور صحه بگذاریم که انسان در زندگی خود، نه تنها با خود، بلکه با دیگری، جامعه، طبیعت و خدا ناسازگاری می‌کند و به قواعد مربوط به آن‌ها الزام ندارد و اراده خود را در راستای خیر و صلاح خود به کار نمی‌گیرد، می‌توان کرونا را عذابی الهی دانست، عذابی که بیش از هر چیز، اراده خود انسان زمینه‌ساز بروز آن شده است.
یادداشت از بهنام افشار
انتهای پیام
