تکامل عارف در مسیر دین/ خرق عادت، عرفان را به خرافات سوق می‌دهد

حجت‌الاسلام جلیل آقاخانی، مدرس حوزه علمیه زنجان، در گفت‌وگو با ایکنا از زنجان، در مورد عرفان و مبانی آن در شاخصه‌های اسلامی اظهار کرد: پرداختن به مباحث عرفانی در قدم نخست خلقت انسان و در قدم بعدی کنجکاوی برای یادگیری و پی‌بردن به حقیقت وجودی بشر، عالم ماده و معنا است، اما از طرف دیگر پیگیری معنویات ریشه در فطرت انسان دارد.

وی اصل انسان را بعد روحانی و غیرمادی دانست و گفت: همان‌طور که بعد مادی نیازهایی دارد، بعد روحانی هم پیگیر اصل خود است. امروزه بشریت فقط محدود به امروز نیست، نظام جدیدی که در غرب راه افتاد، انسان را درگیر صنعت و از دین دور کرد، اما با یک جهش شدید نیازهای روحی و معنوی بروز کرده است.

این کارشناس دینی ادامه داد: در تقسیم‌بندی بحث‌های عرفانی، برخی از بعد معنوی به آن پرداختند و برخی مسائل عرفانی هم از روی ترس شکل گرفته است، به عنوان مثال در اروپا برای ترس از شرکت در جنگ عناوین عرفانی مطرح کردند‌. فرقه‌هایی که ریشه غربی دارند، ادعای عرفان معنوی می‌کنند در حالیکه به مادی‌گرایی محدود شده است.

معنویت؛ شاخصه عرفان اصیل

وی با اشاره به اینکه یک بعد اصیل عرفان معنویت است، بیان کرد: برای درک شاخصه‌های عرفان اصیل ابتدا باید شناخت درست از عرفان داشته باشیم و محدوده‌ای را برای خود مشخص کنیم؛ چراکه کلمات یک لفظ دارند که بعد مادی است و یک معنا دارند که مادی و محسوس نیست.

آقاخانی تصریح کرد: در مقابل اسلام ناب، فرقه وهابیت را داریم که در آن معنویت و موضوعات غیرمادی کمرنگ شده یا در مسیحیت عده‌ای خدا را تجسید می‌کنند؛ در حالی‌که در دنیای اسلام عرفان از عرفه و نیز آگاهی و معرفت می‌آید در واقع آگاهی‌ که از طریق علم حضوری و علم شهودی به انسان می‌رسد، عرفان است.

وی یادآور شد: حتی هر معرفت حضوری هم عرفان نیست و باید ریشه آن خدا و اسماءالحسنی باشد، به عنوان مثال کسی که دچار درد دندان شده در آن لحظه علم حضوری و درد حضوری دارد و آن را حس می‌کند، اما نمی‌توان آن را عرفان حضوری قلمداد کرد چرا که منتسب به خدا، خالق و معبود نیست.

این مبلغ دینی با اشاره به اینکه انسان از طریق قلب برخی مسائل را حس می‌کند، ابراز کرد: هر چقدر میزان هماهنگی انسان با عالم غیر مادی بیشتر باشد، زمینه دریافت علم حضوری و شهودی بیشتر می‌شود‌. هر چیزی که حضور و شهود در آن نیست ادعای عرفان در مورد آن بیهوده است و کسی که ماورای ماده را قبول ندارد و فقط مباحث روان‌شناختی محدود را مطرح می‌کند نیز از عرفان بهره‌ای نبرده است.

وی با اشاره به اینکه برای سیر و سلوک در مسیر عرفان نیاز به استفاده از حضور یک استاد است، اظهار کرد: منابع دینی و عرفانی از دوره صفویه به دست ما رسیده و مردم در آن زمان مراحل اعتقادی و اسلامی را سپری کرده بودند و با آگاهی به دنبال استاد می‌رفتند. جوانان امروز نباید به هرکسی به عنوان استاد اعتماد کنند و از آسیب‌های مسیر غافل نباشند.

تشخیص عرفان اصیل

آقاخانی همه‌ جانبه بودن را یکی از معیارهای عمومی تشخیص عرفان اصیل دانست و گفت: خیلی‌ها تصور می‌کنند عرفان برای گروه‌های خاصی است در حالی‌که اینطور نیست. عرفان ابعاد مختلفی دارد و عرفان نظری و عرفان عملی بخشی از آن است. کسانی که دنبال فضای عرفانی بودند، آموزه‌های دینی را بیشتر در زندگی جاری کردند.

وی ادامه داد: روش خاصی از زندگی باعث بروز تغییر در نوع نگاه به جهان هستی می‌شود، فرد روحش جلا پیدا می‌کند، نوع شناخت از پروردگار متفاوت شده و فرد وقتی این کشف و شهود را به رشته تحریر درمی‌آورد، جهان‌بینی جدیدی به وجود می‌آید که به آن عرفان نظری می‌گویند.

مدرس حوزه علمیه تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند غایت عارف رسیدن به خرق عادت است به طور مثال بسیاری از افراد در توصیف آیت‌الله بهجت به بیان خرق عادت در ایشان می‌پردازند در حالیکه از حکمت و معرفت او غافل هستند. پرداختن به بعد خرق عادت ممکن است به سحر و جادو و خرافات در عرفان کشیده شود و باید توجه کرد که سیر و سلوک در عرفان اگر هدفی غیر از خدا داشته باشد دچار انحراف شده است.

وی با اشاره به اینکه در طول تاریخ مشاده شده که عرفان مختص طبقه خاصی نیست و در هر قشری می‌تواند بروز و ظهور یابد، خاطرنشان کرد: دین برای تکامل بشر آمده و عارف می‌تواند در مسیر دین به تکامل روحی برسد. روش و سبک زندگی عرفای بزرگ با عموم مردم متفاوت است، این افراد دنبال معیشت روزمره هم می‌رفتند اما اینگونه نبوده که تمام وقت خود را صرف مادیات کنند.

آقاخانی با اشاره به اینکه شیعه ارتباط ناگسستنی با عرفان دارد، تصریح کرد: وقتی اعتقادات فرد به این مرحله برسد که بداند انسان دارای دو بعد مادی و معنوی بوده و اصل وجودی انسان را بعد روحی شکل می‌دهد، باید روح خود را از قفس مادی رهایی دهد و در این راه باید به کسانی که به عالم غیب دسترسی دارند متوسل شود که اهل‌بیت (ع) دارای این ویژگی هستند.

مدرس حوزه علمیه با اشاره به اینکه برخی دعا را فقط برای رفع گرفتاری می‌خوانند، تأکید کرد: ائمه اطهار مقید بودند که برخی عبادات و دعاها را به طور مستمر در زندگی جاری می‌کردند. با زیارتنامه‌ها و ادعیه توسل به مقربان درگاه حق و اتصال به عالم معنا فراهم می‌شود.