رویکرد قرآن به زندگی اجتماعی، تحقق قسط و عدالت است

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدینی، استاد حوزه علمیه و مدرس دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره رویکرد قرآن به زندگی اجتماعی، اظهار کرد: قرآن در رابطه با برخی مسائل اجتماعی تئوری خاصی ندارد و معمولاً  درباره کلیات این موضوع صحبت کرده است، مثلاً به برقراری عدالت تأکید دارد و می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ». قرآن برقراری قسط و عدالت را از ما می‌خواهد، اما اینکه از چه راهی می‌توان به آن رسید، مثلاً از طریق ارتقای فرهنگ عمومی یا تشکیل حکومت صحبتی نکرده است.

وی بیان کرد: در سطح جامعه، خواسته قرآن این است که هر کس به حق خود برسد، اما در مورد راه‌های احقاق حق سخن نگفته است و فقط می‌خواهد استعدادهای افراد شکوفا و نیازهای آنها تأمین شود.

عابدینی تصریح کرد: قرآن پیرامون زندگی جمعی انسان‌ها یک رویکرد کلی دارد و آن این است که در جامعه عدالت برقرار باشد و هر کس به آنچه شایستگی و استحقاق دارد برسد، منتها می‌خواهد برقراری این امور از روی اختیار و دوستی و صمیمیت باشد نه از سر زور و اجبار؛ چنانکه در آیه ۶۱ سوره «نور» مواردی را برمی‌شمارد که براساس آن این دسته از افراد می‌توانند از مال دیگری بدون اجازه استفاده کنند. در واقع هدف قرآن این است که در یک جامعه آن‌قدر میان افراد دوستی و صمیمیت حاکم باشد که وقتی به خانه‌های یکدیگر می‌روند، بدون اجازه و پرسشگری و ناراحت شدن از وسایل و خوراکی‌های موجود در منازل یکدیگر استفاده کنند.

عابدینی بیان کرد: درست است که می‌توان آیات قرآن را بر حسب موضوع به آیات سیاسی، اجتماعی و ... تقسیم کرد، ولی این تقسیم‌بندی کامل نیست و یک آیه می‌تواند هم سیاسی و هم اجتماعی و عبادی بوده و در ابعاد مختلف حاوی نکته‌هایی باشد. در واقع قرآن مطالب مختلف را در هم تنیده و زیبایی خاصی به آنها داده است. نمی‌توان آیات را منحصر به یک حوزه خاص دانست.

وی ادامه داد: برای دسترسی به آن دسته از آیات قرآن که حاوی پیام‌های سیاسی و اجتماعی هستند، می‌توان از تفسیر راهنما یا کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن استفاده کرد، یعنی مجموعه کتاب‌هایی که براساس طرح مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به نگارش درآمده است و براساس آن یک آیه ذیل عناوین مختلفی می‌گنجد یا اینکه ممکن است بیشتر اجتماعی یا بیشتر عبادی باشد. مثلا آیات سوره نساء بیشتر اخلاقی است، بعد به موضوع ارث، حقوق زن و آیات مربوط به جنگ می‌رسد که همه این‌ها موضوعات اجتماعی است.

این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: همین‌طور باید به سوره مائده اشاره کرد که براساس موضوعات مندرج در این سوره، می‌توان آن را سوره همزیستی مسالمت‌آمیز نامید. در این سوره، عقاید مختلف مطرح شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، ولی اصلا بحث جنگ مطرح نیست. در مقابل، سوره توبه سوره‌ای است که به جنگ اشاره و اقدامات منافقین در داخل جامعه اسلامی را برملا می‌سازد و بر این نکته تاکید دارد که باید با عهدشکنان مبارزه کرد. در سوره احزاب نیز تعدادی از آیات مربوط به جنگ و تعدادی دیگر به پیامبر(ص) و خانواده ایشان اختصاص دارد. در واقع تعداد سوره‌هایی که بتوان موضوع آنها را فقط عبادی دانست، خیلی کم است و اکثر سوره‌های مدنی، اجتماعی‌اند. سوره‌های مکی بیشتر جنبه هشدار نسبت به قیامت و اموری از این قبیل دارند و سوره‌های مدنی بیشتر امور اجتماعی از قبیل مقابله با دشمن، دادن حقوق دیگران و تکالیف افراد را شامل می‌شوند.