ائمه(ع) با توسل به حضرت زهرا(س) به مقامات بلند بار یافتند / تأثیر استمداد از نفوس کامله در اخلاقی‌شدن

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش، مدرس حوزه و پژوهشگر دینی، سلسله مباحثی را در باب «خطراتی که ایمان را تهدید می‌کند» در اینستاگرام ارائه می‌دهد. در ادامه، متن مباحث 8 دی‌ماه را می‌خوانید که با تمرکز بر موضوع «بلندای اخلاق فاطمی» ارائه شده است:

سخن در باب اخلاق فاطمی است. یکی دیگر از اموری که در شخصیت اخلاقی بودن انسان موثر است، استمداد از ارواح عالیه، نفوس مطهره و انسان‌های برجسته معنوی است. ما هرچقدر مطالعه کنیم و مراقبه داشته باشیم، برای اخلاقی‌شدن موثر است و در نفس ما اثر می‌گذارد و ما را به شخصیت اخلاقی نزدیک می‌کند که مباحث آن را طی جلسات گذشته تبیین کردیم. اما جای استمداد طلبیدن از نفوس مطهره و انسان‌های والای معنوی را هیچ چیزی پُر نمی‌کند و چیزی ما را از استمداد از این نفوس بی‌نیاز نمی‌کند. ما برای اخلاقی‌شدن باید زبان را حفظ کنیم، توحیدگرا باشیم، با خوبان ارتباط داشته باشیم و نیز باید از انسان‌های به کمال رسیده، استمداد داشته باشیم. از حرف‌های بی‌اساس وهابیت و برخی از روشنفکرانی که در نگاه‌های فکری آنها رسوب وهابیت جای گرفته، این است که مستقیم به خدا مراجعه می‌کنیم و کاری به واسطه‌ها نداریم.

انکار وسائط فیض الهی نوعی شرک است

استاد مطهری در یکی از آثار خود به این مطلب پرداخته‌اند که منکر شدن نقش وسائط الهی و آنها که وسیله قرب به خداوند هستند، مانند انبیا و اولیای الهی، نوعی از شرک است. خداوند در سوره مائده می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»، یعنی ای مومنان در ارتباط با خدای عالم از مجاری فیض خدا بهره ببرید. طبیعتاً باید این سخن خدا را به گوش جان بشنویم.

در آیه 64 سوره نساء آمده است «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا»، یعنی ای رسول خدا، وقتی مومنینی که گناهکار هستند و ظلمی به خود کرده‌اند، خدمت شما می‌رسند، شما واسطه شوید و برای آنها از خدای متعال طلب مغفرت کنید. این امر خدا به پیامبر(ص) است که وقتی مومنی آمد و از خدای متعال طلب بازگشت و توبه کرد و درخواست کرد که برای او نیز استغفار کنید، شما برای او استغفار کنید. استمداد از خوبان عالم و از آبرومندان در درگاه حضرت حق‌تعالی یک نکته مهم و اساسی در قرآن شریف است. پیش از پیامبر اکرم(ص) در مورد فرزندان یعقوب(ع) نیز چنین آمده است که فرزندان یعقوب(ع) به پدر عرض کردند که برای ما طلب استغفار کنید و یعقوب(ع) نیز فرمود برای شما استغفار می‌کنم که در آیه 97 سوره یوسف به این مسئله پرداخته شده است؛ «قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ».

استمداد از نفوس کامله در اخلاقی‌شدن قابل انکار نیست

پیش از جریان یوسف(ع) و پس از جریان یوسف(ع) نیز این مسئله را شاهد هستیم و این دو نمونه در مورد استمداد از خوبان برای توبه و استغفار است، اما در سوره مبارکه بقره، آیه 61، این را داریم که بنی اسرائیل از موسی(ع) استمداد کردند که از خدا بخواه تا تنوع غذایی برای ما نازل کند که محصولات غذایی متنوعی داشته باشیم. بنابراین استمداد از نفوس کامله یک امر قرآنی است و مطلبی قابل انکار نیست. ما وقتی که زندگی اولیای الهی را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم به ما دستور دادند برای اخلاقی‌شدن، همه راه‌های اخلاقی را داشته باشید، اما در عین حال دستور موکد عارفان و معلمان بزرگ اخلاق این است که در زمینه اخلاقی‌شدن از خوبان عالم استمداد بجویید. البته مراد، اینهایی نیست که دکان باز کرده‌اند و عرفان‌های کاذب را ترویج می‌کنند و نفوس ناقصه هستند و قدرت تکمیل ما را ندارند‌.

عارفان، انسانی را نشان داده‌اند که می‌توان به او مراجعه کرد که اولاً باید انسان باشد، ثانیاً کامل باشد و ثالثاً مکمل باشد و قدرت تربیت نفوس در او باشد. وقتی سخن این بزرگان را بررسی می‌کنیم به کلام بلند صاحب کتاب فتوحات مکیه می‌رسیم و تعبیر ایشان این است که انسان‌های کاملی که به نقطه‌ای رسیده‌اند که می‌توانند از دیگران هم دستگیری کنند، نه فقط در دنیا، بلکه در همه عوالم چون دست بازی دارند، هرکسی به آنها مراجعه کند، می‌توانند دستگیری کنند. آنچه که خدای عالم اراده کند، اینها تابع هستند و دستگیری می‌کنند. لذا اگر در اخلاق سفارش شده که به سراغ اولیای خدا برویم یا سراغ فاطمه زهرا(س) برویم، چیزی نیست که به تعبیر برخی، شیعیان غالی آن را ترویج کرده باشند. این مسئله در کتب معتبر عارفان وجود دارد و غلوی وجود ندارد.

همین سخنی که ابن عربی دارد، مرحوم فیض کاشانی نیز در کتب اخلاقی خود دارد. مرحوم فیض می‌فرماید که حجت خدا، ائمه(ع) که واسطه فیض ما و حضرت حق تعالی هستند، روح عالم محسوب می‌شوند. چطور روح ما به بدن ما سیطره دارد، ائمه(ع) نیز روح این عالم هستند و آنچه آنها اراده کنند به اذن الهی، این عالم در محضر آنها است و تبعیت می‌کند و نه‌تنها برای شفای مریض به فاطمه زهرا(س) مراجعه می‌کنیم، برای رسیدن به معرفت و اخلاق هم راه این است که باید از فاطمه زهرا(س) استمداد بجوییم و این استمداد را اهل بیت(ع) هم می‌جستند.

اما به امام راحل، یکی از عرفای عصر خود می‌رسیم که متأسفانه برخی از رفتارهای سیاسی موجب شده که ایشان شناخته نشود و نباید اجازه دهیم شخصیت امام عظیم‌الشان تحریف شود. امام در کتب معرفتی و عرفانی می‌گویند برای استکمال اخلاقی، یکی از راه‌های موثر این است که از اولیای الهی استمداد بطلبیم. اگر می‌خواهیم تربیت نفس پیدا کنیم، یکی از راه‌ها این است که باید به اولیای الهی استمداد داشته باشیم و می‌گویند مخصوصاً باید به روحانیت حضرت ولی عصر(عج) استمداد بجوییم. همه چیز دنیای خود را از اهل بیت(ع) می‌خواهیم، اما چرا انسان کامل شدن و اخلاقی‌شدن را از اهل بیت(ع) نمی‌خواهیم؟

استمداد حضرت زهرا(س) از رسول خدا(ع) و امیرالمومنین(ع)

ایشان می‌فرماید تمایلات نفسانی به قدری قوی است که باید با ابزار مختلف به جنگ آن رفت و یکی از ابزار مهم استمداد و طلب کمک کردن از ارواح عالیه عالم و از نفوس کامله است. اما وقتی به سراغ حضرت زهرا(س) می‌آییم، می‌بینیم ایشان نیز از وجود حضرت رسول(ص) و حضرت امیر(ع) استمداد می‌طلبد و ائمه(ع) بعدی نیز می‌گویند به واسطه نور حضرت زهرا(س) به مقامات بلندی راه یافتیم. امام صادق(ع) فرمودند نور الهی در وجود فاطمه(س) بود تا اینکه امام حسین(ع) به دنیا آمد و نور فاطمه زهرا(س) در وجود ما اهل بیت(ع) وجود دارد تا روز قیامت. این نور و این معنویت و این روحانیت فاطمیه در وجود اهل بیت(ع) است و اینطور نیست که اینها از نور فاطمه زهرا(س) جدا شده باشند. این واسطه فیض به ما نیز معرفی شده است و باید برای توسلات خود به حضرتش مراجعه کنیم.

دلیلش این است که حضرت زهرا(س) دارای مقام محمود است و این مقام محمود را خداوند اولا و بالذات به پیامبر(ص) اعطا کرد و بعد به فاطمه زهرا(س) داد. لذا پیامبر(ص) فرمود ای فاطمه، بشارتی برای تو دارم، خدای عالم به تو مقام محمود عنایت فرموده است. مقام محمود یعنی مقام شفاعت و این مقام است که ایشان دارد و دست به دامن ایشان هستیم. اما دلیل دوم اینکه، حضرت زهرا(س) دارای ولایت تکوینی است و بر عالم وجود سیطره دارد. همان چیزی که خودش در مقام قرب به خدا از پدرش بهره برد، ما نیز همان مقاماتی که فاطمه زهرا (س) از پدر گرفت که به وسیله واسطه فیض الهی بودن پیامبر(ص) نزد مقام ربوبی بود، این مقام را در حضرت زهرا(س) می‌بینیم و به ایشان مراجعه می‌کنیم.

امام باقر(ع) می‌فرماید خداوند به همه عالم امر فرمود نسبت به فاطمه زهرا(س) لبیک بگویید و مطیع باشید. خداوند متعال طاعت و تبعیت از اوامر حضرت زهرا(س) را بر همه عالم واجب کرد و از جن و انسان و پرندگان و وحوش به امر او هستند تا به اینجا می‌رسد که همه فرشتگان و انبیا در مقابل حضرت زهرا(س) دست به سینه هستند، لذا به حضرت زهرا(س) توسل می‌جوییم، چون مجرای فیض الهی است و این نکته پذیرفته‌شده‌ای در قرآن و روایات است.

لذا خود حضرت زهرا(س) برای نیل به مقامات بالای الهی و مقام قرب الهی توسل که می‌جوید، می‌گوید خدایا تو را به آن محبتی که رسول الله(ص) نسبت به من دارد، قسم می‌دهم که مرا به کمال برسانی. اینجا است که ما می‌بینیم بزرگان ما و اولیای خدا و عرفای بزرگ مانند مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی فرمودند برای رسیدن به معرفت، فاطمه زهرا(س) را واسطه بین خود و حضرت حق قرار دهید. لذا برای باز شدن روزنه‌های معرفت باید به فاطمه زهرا(س) توسل پیدا کنیم.