نوروز اصیل‌ترین میراث فرهنگی و سرمایه اجتماعی ایرانیان است

امان‌الله قرایی‌مقدم، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره فلسفه نوروز و گرامیداشت آن، اظهار کرد: نوروز مربوط به دیروز و امروز نیست، بلکه از زمان جمشید متداول بوده است، هر چند جمشید یک اسطوره باشد. به‌دلیل اینکه نوروز جشن رویش زمین و یک رسم و سنت کهن ملی و میهنی محسوب می‌شود، با وجود تمام تهاجم‌ها به ایران در طول تاریخ و تلاش اقوام مهاجم برای نابودی آن، این سنت پابرجا مانده است.

وی افزود: براساس تقویم جلالی که خیام بنیان‌گذار آن بود، در اول فروردین اعتدال شب و روز اتفاق می‌افتد و این روز از دوران کهن پاس داشته می‌شد، البته عید و جشن نوروز از پنج روز مانده به آغاز بهار که به آن، خمسه دزدیده شده گفته می‌شود، تا پانزده فروردین برگزار می‌شد. این رسم ملی و میهنی در هر جا که زبان و فرهنگ ایرانی وجود داشت، گرامی داشته می‌شد، چون ایران به‌صورت کشور امروزی نبود، بلکه از سیحون و جیحون و آمودریا و شرق افغانستان گرفته تا سوریه و بین‌النهرین جنوبی، همه این نواحی جزو ایران باستان بوده است.

نوروز اصیل‌ترین میراث فرهنگی ایران است

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: نوروز سنتی مقدس و محترم و مهم‌ترین و اصیل‌ترین میراث فرهنگی ما و یکی از عوامل نگه‌دارنده کشور در طول تاریخ محسوب می‌شود. سرزمین‌های بسیاری جزو قلمرو ایران بوده‌اند، بنابراین نوروز باستانی را گرامی می‌داشتند و از پنج روز مانده به آغاز بهار تا پانزدهم فروردین جشن برگزار می‌کردند. در یک کلام می‌توان گفت، نوروز مهم‌ترین سرمایه اجتماعی ایران است و هیچ‌گاه هیچ کس نتوانست آن را از بین ببرد، حتی اعراب و مغولان بعد از پیروزی بر ایران، سنت نوروز را به‌جا می‌آوردند که در این زمینه می‌توان به کتاب «فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام و آثار آن در فرهنگ و تمدن اسلامی» از استاد ممتاز دانشگاه تهران، محمد محمدی مراجعه کرد. اشعار زیادی در مورد نوروز سروده شده و این سنت در خون ایرانی جریان دارد و باید این عید بزرگ ملی، میهنی و تاریخی را هر چه باشکوه‌تر برگزار کنیم، هر چند متأسفانه کمی به آن بی‌توجهی می‌شود.

قرایی‌مقدم گفت: اعراب وقتی به ایران آمدند، جشن‌های ایرانی را پذیرفتند و آنها را به‌جا آوردند، چون ایران از فرهنگ برتر و تمدن 9 هزار ساله برخوردار بود. به‌قول حسنین هیکل، روزنامه‌نگار بزرگ مصری، ما چون شاعری مثل فردوسی نداشتیم، عرب‌زبان شدیم. با وجود تسلط اعراب بر ایران، امور کشور به‌وسیله بزرگان ایرانی اداره می‌شد و طبقه دِهگانان یا اشراف اجازه ندادند که فرهنگ و تمدن ایران از بین برود و از آن پاسداری کردند.

وی ادامه داد: هیچ حکومتی نمی‌تواند سنتی مثل نوروز را از بین ببرد، چون جامعه با این کار موافقت نمی‌کند و در طول تاریخ، فرهنگ و تمدن درخشان ایران، اقوام مهاجم را مغلوب خود ساخت و اگرچه این اقوام از نظر سیاسی بر ایران تسلط پیدا کردند، ولی هیچ‌گاه موفق به سلطه فرهنگی بر ایرانیان نشدند، چون در مقابل فرهنگ ایرانی چیزی برای عرضه نداشتند. فرهنگ یونانی، غرب را تسخیر کرد، چون فرهنگ قوی محسوب می‌شد. فرهنگ ایرانی نیز هر جا که حاکم بود، آن نقطه را به زیر سلطه خود درآورد و یک فرهنگ و تمدن قوی را نمی‌توان از بین برد.

این استاد دانشگاه با اشاره به مکاتب اشاعه فرهنگی، بیان کرد: مکتب انگلیس معتقد است فرهنگ و تمدن بشر از یک نقطه یعنی مصر و بین‌النهرین شروع شد و به سراسر دنیا شیوع پیدا کرد. در مقابل، مکتب اشاعه‌گرایی آلمان می‌گوید فرهنگ و تمدن بشر از چند نقطه آغاز شده است و علاوه بر مصر و بین‌النهرین، از ایران، یونان، هند و چین نیز در این خصوص نام می‌برد. مکتب آمریکا این موضوع را می‌پذیرد، ولی معتقد است این فرهنگ‌ها در میانه راه با خرده فرهنگ‌های دیگر برخورد کرده‌اند.

نوروز عامل اتحاد و همبستگی ملی است

وی درباره کارکردهای نوروز، گفت: این سنت ملی و میهنی باعث تقویت اتحاد، انسجام، همبستگی و پایداری می‌شود و در طول تاریخ نیز ایران را حفظ کرده است. ما در تمام جنگ‌ها شکست خوردیم و تنها چیزی که در آن شکست نخوردیم و پیروز شدیم، فرهنگ‌مان بوده است. همین فرهنگ بود که باعث شد الجایتو نام خدابنده بر خودش بگذارد و گوهرشاد خاتون مسجد بنا کند. بنابراین، تنها چیزی که ایران را زنده نگه داشته، فرهنگ و تمدن آن بوده است و همین فرهنگ و تمدن بود که اقوام غیرایرانی را واداشت تا نوروز را پاس بدارند و مغولان مسجد بنا کنند. نوروز تا ابد خواهد بود و هر کس با آن مخالفت کند، برمی‌افتد.

قرایی‌مقدم افزود: به‌دلیل کم‌توجهی و کم‌کاری در حفظ و پاسداشت سنت‌های ملی، باعث شدیم تا جوانان به آیین‌هایی مثل کریسمس گرایش پیدا کنند، در صورتی که روز میلاد مسیح(ع) دقیقاً مشخص نیست و آیین کریسمس از جشن سده ایرانیان گرفته شده است. البته نسل جوان هنوز نوروز را مقدس و مهم می‌داند و با وجود مخالفت‌هایی که بعضاً با آیین‌های ملی می‌شود، نسبت به برگزاری آن اهتمام می‌ورزد، چون نوروز در قلب و روح مردم ایران جریان دارد و مهم‌ترین سرمایه اجتماعی ما محسوب می‌شود.