لزوم بهره‌گیری از منابع وحیانی در مباحث فلسفه اخلاق
پژوهشگر اخلاق بیان کرد: در مباحث فلسفه اخلاق، گاهی اوقات به حسب خاستگاه این علوم که غربی است، غافل می‌شویم که ما یکسری منابع مهم داریم. ما معرفت را منحصر به معرفت عقلانی نمی‌دانیم و باید بیش از آنکه به منابع دیگر توجه کنیم، باید قدر منابع خود را بشناسیم.
به گزارش ایکنا، آیین رونمایی از کتاب «فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین»، با حضور جمعی از اندیشمندان، شب گذشته، 10 تیر، برگزار شد. حجت‌الاسلام محمد عالم‌زاده نوری، پژوهشگر اخلاق در این نشست طی سخنان کوتاهی بیان کرد: آقای موسوی همدانی می‌گفت وقتی علامه طباطبایی جلد اول المیزان را نوشتند و چاپ شد، شاگردان علامه خیلی استفاده کردند و از جمله مطالبی که ذیل آیه «الم» سوره بقره دارند، یک بحث مختصر و کوتاهی در مورد معانی حروف مقطعه است و وعده می‌دهد در سوره شوری ذیل «حمعسق» یک بحث مفصلی در مورد حروف مقطعه انجام دهد. می‌گفتند خیلی اشتیاق داشتیم که آن بحث را بشنویم و این شد که شاید 10 سال منتظر شدیم که تفسیر به سوره شوری رسید و با اشتیاق این مجلد را خواندیم و دیدیم مطالب عمومی که دیگران ذیل آیات حروف مقطعه دارند علامه نیز آورده‌اند و چیز جدیدی وجود ندارد.
وی در ادامه افزود: آقای همدانی می‌گفت خدمت علامه رسیدم و گفتم 10 سال ما را معطل کردید تا در سوره شوری حرف دندان‌گیری بشنویم اما چنین نشد، علامه فرمودند آن زمانی که تفسیر را شروع کردم در مورد حروف مقطعه چیزهایی به ذهنم می‌رسید و امید داشتم پس از آن نکات جدیدتری برای من حاصل شود و گفتیم وعده می‌دهیم تا سوره شوری اما آنجا که رسیدیم دیدیم چیزی بیشتر از این نداریم و بضاعت ما همین‌قدر بوده است.
عالم‌زاده تصریح کرد: بنده نیز وعده داده بودم که کتاب را مفصل بخوانم اما فرصت نشد و همین قضیه سوری شوری مطرح شد. اما نکته‌ای که در مورد این کتاب مهم است توجه به منابع وحیانی است. در مباحث فلسفه اخلاق، گاهی اوقات به حسب خاستگاه این علوم که غربی است، غافل می‌شویم که ما یکسری منابع مهم داریم. ما معرفت را منحصر به معرفت عقلانی نمی‌دانیم و باید بیش از آنکه به منابع دیگر توجه کنیم، باید قدر منابع خود را بشناسیم و از معرفتی که به واسطه تجلی پروردگار پدید آمده، بهره بگیریم. گاهی اوقات این غفلت در بین ما حوزویان پدید می‌آید و بین ما و منابع وحیانی فاصله می‌اندازد.
وی افزود: آیات متعددی در قرآن آمده که ارزشی برای عمل خیر کافران قائل نیست و می‌گوید این اعمال هباءِ منثور هستند یا می‌گوید عمل خیر آنها مانند سرابی است که آدم تشنه گمان می‌کند آب است و از این آیات و روایات متعدد داریم و باید تبیین روشنی از آنها عرضه کنیم. کم‌وبیش غلبه آن تفکر عقلانی صرف که در دنیای دیگری پدید آمده، یک مقدار این معارف را برای ما غریب کرده و کسانی به فکر توجیه اینها برآمده‌اند. در حالی که این‌قدر مطلب صراحت دارد که نمی‌شود به سادگی از اینها عبور کرد. تلاش نویسنده کتاب برای اینکه نظریه همراهی عقلانی و دینی را کشف کنند بسیار ارزشمند است.
در بخش دیگری در این نشست، سید‌محمد حسینی‌سورکی رسید. وی بیان کرد: صرف توجه به اخلاق هنجاری، یکی از مسائل مهمی است که در کتاب آمده و در از این حیث در خور توجه است و این بخش، حوزه‌ای است که ورود به آن نیز دشوار است. این جرئت و شهامت نویسنده را نشان می‌دهد که به نظریه‌پردازی در این زمینه پرداخته و باید توجه کنیم که اساساً فلسفه اخلاق، دشواری‌های خاص خود را دارد، به ویژه اخلاق هنجاری و به ویژه اینکه اگر بخواهیم در چارچوب اخلاق دینی و شیعی مطلب را مطرح کنیم. اساساً یکی از دشواری‌های کار این است که ادبیات این حوزه اگر بخواهد شفاف باشد، بسیار وسیع است و با خلط مفاهیم و ... مواجه می‌شویم. بنابراین بحث‌ها در این حوزه سختی‌های خود را دارد و نظریه‌پردازی نیز دشواری‌های خاص خود را دارد و نویسنده این شهامت در خور تحسین را داشته است.
وی تصریح کرد: نکته دیگر در باب چینش مباحث است و همچنین سنتِ تا حدودی کم‌رنگ شده را نیز احیا کردند و آن اینکه قبل از اینکه کتاب را منتشر کنند، در تعدادی محدود منتشر کردند تا نقایص آن برطرف شود و از این حیث نیز این کار در خور تحسین است. اساساً مقتضای کار علمی همین است. نکته سوم نیز این است که کار ایشان در بخش دوم کتاب، مبتنی بر روایات و آموزه‌های دینی است.
این پژوهشگر اخلاق بیان کرد: یکی از مسائل اساسی این است که چرا تمرکز روی یک وجه است و از همین منظر نیز نقدهای زیادی به نظریات وارد می‌شود. در همین راستا در دهه اخیر بسیاری از نظریه‌پردازان تلاش کردند نگاه‌های تلفیقی به نظریه‌های اخلاقی داشته باشند تا کاستی‌ها کمتر شود. در این راستا نظریه‌های انتزاعی زیاد طرح شده است. اما کتابی که آقای صادقی نوشتند این طور است که از نظریه ترکیبی دفاع می‌کند. البته در مورد نظریه ایشان نیز بحث وجود دارد، اما تقریرهای متنوعی که نگاه تلفیقی دارد، متکثر شده است و امروزه صحبت از تلفیق سودگرایی و فضیلت‌گرایی می‌شود.
وی افزود: اما نویسنده کتاب تأکیدش روی این است که نظریه‌اش ترکیبی نیست، بلکه نظریه‌ای جامع است و این از یک جهت می‌تواند مزیت باشد و هم از جهتی می‌تواند پاشنه آشیل محسوب شود. ایشان روی فرانظریه بودن تأکید می‌کنند و به تعبیر بنده رویکرد ایشان در تمسک به نظریه‌های اخلاقی را عوض کرده است. معمولاً باید به یکی از نظریه‌ها تمسک جست، اما ایشان می‌گوید می‌شود از همه نظریه‌ها استفاده کرد و ایشان بر آموزه محوری به نام وسع و تاب و توان عاملان اخلاقی تاکید می‌کنند و می‌گویند همه نظریه‌ها محدودیت‌هایی دارند و هیچ کدام کامل نیستند و متناسب با هر شرایط خاصی یک نظریه کارآمد است و این کارآمدی نیز محدود است و ایشان به نوعی برای همه نظریه‌ها حظی از حقیقت را قائل هستند و هیچ نظریه‌ای را طرح نمی‌کنند که ارزشی نداشته باشد.
این پژوهشگر اخلاق تصریح کرد: همچنین باید ببینیم انتظار ما از یک نظریه اخلاقی چیست و شروط لازم و بایسته و فاکتورهای نظریه اخلاقی مطلوب را چه چیزی می‌دانیم. نکته دیگر اینکه آیا با صرف نظر از اینکه فاعل چه کسی است می‌توانیم فعل را ارزشگذاری کنیم؟ پیش فرض این است که بدانیم فاعل کیست و به نظر می‌رسد که تا زمانی که به وسع و تاب و طاقت فاعل اشراف نیابیم نمی‌توانیم ارزشگذاری داشته باشیم.
محسن جوادی، از جمله دیگر سخنرانان این نشست بیان کرد: نویسنده کتاب تلاش کرده نظریه‌ای را بدهد و یک حالت چتری را ارائه کرده و فرانظریه است و از نظریات مختلف استفاده می‌کند. نگرانی‌هایی در این نوع نگاه کردن‌ها وجود دارد و ممکن است کسی بگوید به نسبی‌گرایی منتهی می‌شود اما نویسنده توضیح داده که با نسبی‌گرایی متفاوت است. برخی‌ها نیز معتقدند باید دید با کثرت‌گرایی چه تفاوتی دارد و این نیز می‌تواند مطرح باشد. این کتاب دستاورد یک کار پژوهشی است و می‌تواند شروع‌کننده یک کار پژوهشی دیگر نیز باشد.
وی افزود: کتاب می‌خواهد نظریه‌های اخلاقی را باهم جمع کند و متناسب با افراد، این نظریه‌ها را توصیه کند. پشت سر این دیدگاه یک نگاه طبی به اخلاق نیز هست و ایشان شبیه پزشکی به اخلاق نگاه می‌کنند و الگوهای مختلف را متناسب با شرایط افراد ارائه می‌کنند و ایشان نظریه‌های اخلاقی را در موارد مختلف به کار می‌برند و پیدا کردن نگاه جامع تلاش ارزشمندی است که ایرادهای نظریه‌ها مطرح نباشد.
جوادی گفت: گفت‌وگوی خوبی می‌شود روی این کتاب صورت گیرد. هیچ‌وقت یک کار پژوهشی تمام‌کننده نیست و هر کاری آغاز یک پژوهش و اندیشه است و این می‌تواند ارزشمند باشد. کتاب به رغم حجم کمی که دارد به خصوص در بخش‌هایی که مربوط به حوزه دین است و مستندات قرآنی و روایی را می‌آورد، بسیار سودمند است و در مجموع، کتاب خواندنی است و امیدوارم کسانی که کتاب را می‌خوانند با من در این جهت موافق باشند.
انتهای پیام
