اسراف در آینه قرآن

دین مقدس اسلام بهره‌برداری مشروع از نعمت‌های الهی و زیبایی‌های زندگی را مباح و روا و اسراف و زیاده‌روی را حرام و ناروا می‌داند و این بدان جهت است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایی و کارآیی خود، در برابر جامعه مسئولیت دارد. در این صورت فرد اسراف کار قهراً از اجرای مسئولیت و تعهدات اجتماعی خود باز می‌ماند و از این رهگذر بر پیکر جامعه ضربه می‌زند.

حساب هر چیزی در پیشگاه خداوند متعال براساس حکمت بالغه او و مصلحت و عدالت و از روی اندازه و بدور از افراط و تفریط است و اساس حکومت را هم عدالت تشکیل می‌دهد و اقامه عدل از اهداف مهم بعثت انبیای عظام الهی بوده است تا آنجا که معیار مالکیت مشروع را عدم زیان و اضرار و ستم به فرد و اجتماع و ضابطه انفاق و احسان را کرامت و سخاوت بدور از بخل و امساک و نیز بدور از اسراف و زیاده روی قرار داده است و بالاخره تحکیم بنیان اقتصادی جامعه و میانه روی مطلوب و مورد تاکید شارع مقدس اسلام است.

اسراف مفهومی است که در افراد مختلف و اوضاع گوناگون و اجتماعات مختلف مصادیق متفاوت و مختلفی می‌یابد، برای نمونه ممکن است پوشیدن لباس و یا خوردن غذایی خاص در شرایطی که در جامعه نیازمند و محتاج وجود ندارد اسراف نباشد لکن همان پوشاک و خوراک در جامعه‌ای فقیر و یا زمانی خاص زیاده روی و اسراف محسوب شود و این خود توجه دادن ثروتمندان است به این که مسائل مهمتر را در نظر بگیرند و بر تمام ابعاد زندگی خود را زیر نظر گیرند و احساس مسئولیت کنند و بدانند که همگان در پیشگاه ایزد متعال مسئولند؛ مسئول در برابر خود و جامعه خود.

صمد بهروز، رئیس دانشکده الهیات و علوم اسلامی دانشگاه تبریز، در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: ضایع کردن منابع و سرمایهها کاری عقلایی و اخلاقی نیست و قرآن و روایات از عمل زشت اسراف دفاع نکرده و همیشه انسان را دعوت به اعتدال کرده است.

وی ادامه داد: خداوند در آیه 141 سوره انعام می‌فرماید؛ «وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ، و اوست كه باغ‌هايى آفريد نيازمند به داربست و بى‌نياز از داربست، و درخت خرما و كشتزار، با طعم هاى گوناگون، و زيتون و انار، همانند، در عين حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها بخوريد و در روز درو حق آن را نيز بپردازيد و اسراف مكنيد كه خدا اسرافكاران را دوست ندارد.»

بهروز افزود: وقتی در جامعه افرادی نیازمند هستند که در تامین نیازهای اولیه زندگی با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند، بنابراین هزینه‌های غیر ضروری اسراف تلقی می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز گفت: در روایتی امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند؛ میانه‌روی موجب ثروتمندی و اسراف و ولخرجی موجب سقوط و فقر می‌شود.

وی با بیان اینکه اسراف باعث محرومیت عده‌ای از افراد جامعه می‌شود، تاکید کرد: باید به نیازها، فقر و کمبودهای جامعه توجه داشته باشیم و قانع بوده تا از مصرف بی‌رویه جلوگیری کنیم.

اسراف موجب ضایع شدن نعمت‌های خداوند می‌شود

در ادامه حجت‌الاسلام رحیم همزبان، استاد حوزه و دانشگاه نیز، اظهار کرد: اسراف این است که نعمت را به اندازه‌ای که لازم است مصرف نکنیم، یا بیجا مصرف و یا زیاد مصرف کنیم، لذا کسی که اسراف می‌کند موجب ضایع شدن نعمت‌های خداوند می‌شود.

وی ادامه داد: خداوند در آیه ۳1 سوره اعراف می‌فرماید؛ «يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ، اى فرزندان آدم، جامه خود را در هر نمازى برگيريد، و بخوريد و بياشاميد ولى‌ زياده‌روى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمى‌دارد.»

همزبان، در ادامه به دلایل ریخت و پاش‌های رایج در جامعه پرداخت و بیان کرد: یکی از مهمترین علت‌های اسراف، ضعف باورهای دینی در جامعه است، هرچه اعتقادات افراد بیشتر باشد، از اسراف جلوگیری خواهد شد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: کمبود شخصیت و همچنین ناآگاهی از سبک زندگی اسلامی نیز از جمله مواردی است که موجب اسراف می‌شود زیرا برخی از افراد برای خرید کالاهای تجملاتی و لوکس، سبک زندگی صحیح را در خرج کردن بی‌محابای پول می‌دانند؛ همچنین طغیان و خودبزرگ بینی بعضی افراد که برتری خود را در استفاده از امکانات گرانقیمت می‌دانند، از عوامل تجمل‌گرایی و افراط در جامعه می‌توان دانست.

وی در ادامه گفت: امام جعفرصادق(ع) می‌فرمایند؛ اسراف مورد غضب خداست.

همزبان، با اشاره به پیامد اسراف در کشور اسلامی، افزود: اگر در کشور اسلامی اسراف انجام شود، خداوند برکت و نعمتش را از آنجا سلب می‌نماید و همه افراد درگیر مشکل می‌شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز، ضمن بازگو کردن راهکاری برای پیشگیری از اسراف، تأکید کرد: برای مصرف باید برنامه داشت تا اسراف نشود.