تحول در شعر آیینی پس از انقلاب؛ از بیان چگونگی تا جستجوی چرایی

به گزارش ایکنا از اصفهان، مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و روزنامه‌نگار در کارگاه تخصصی «تحول در شعر آیینی پس از انقلاب» که روز گذشته، 26 آبان‌ به همت انجمن ادبی دیدار در عمارت تاریخی سعدی برگزار شد، به نحوه شکل‌گیری شعر آیینی پرداخت و گفت: مرکز ثقل شعر آیینی، واقعه عاشورا و حماسه حسینی است. این حادثه، آن‌قدر بزرگ بوده که توانسته تا اکنون مدار و محور شعر آیینی باشد. به‌دلیل فاجعه‌بار بودن این واقعه و جنایت‌هایی که بر امام حسین(ع) و یاران ایشان روا داشته شد، جریان شعر آیینی با حزن و مصیبت شروع می‌شود. غلبه وجه حزن بر شعر آیینی تا زمان محتشم ادامه پیدا می‌کند که ترکیب‌بند وی، اوج این جریان است.

وی افزود: نگاه دیگر به حماسه حسینی، کاری است که عمان سامانی انجام داده است. وی نگاهی عرفانی به این جریان داشته و امام حسین(ع) را سالکی در راه حق دیده است. عمان سامانی خود این گونه از شعر را به کمال رسانده و کسی نه تنها نتوانست از او جلوتر برود، بلکه حتی دوشادوش او نیز حرکت نکرده است.

این شاعر و روزنامه‌نگار به تحول شعر آیینی اشاره کرد و گفت: زمانی که به انقلاب اسلامی می‌رسیم، تحول و تغییری عظیم اتفاق می‌افتد. دلیل این امر، آن است که انقلاب و بلافاصله بعد از آن، دفاع مقدس با فضای عاشورا و کربلا گره خورده است. ما به چشم خود تحقق جمله «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» را در این حوادث دیدیم. برای مثال، یکی از راه‌های ورود امام خمینی(ره) به مبارزه با شاه، امام حسین(ع) بود. این‌ها همه کمک می‌کرد تا فرهنگ عاشورا در فرهنگ انقلاب ما جان بگیرد.

وی ادامه داد: این موضوعات سبب شد تا اتفاق خجسته‌ای که در شعر آیینی پس از انقلاب اتفاق افتاد، به نوعی از بیان چگونگی به جستجوی چرایی برسد. به زبان دیگر، گفته می‌شود که بیان در گذشته، توصیفی بوده و امروز تبیینی است و شاعران به دنبال فلسفه این قیام و نقش امام حسین(ع) در تاریخ هستند. البته بعد از قیام 15 خرداد زمزمه‌هایی از این تغییر در آثار برخی از شاعران مانند علی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، حمید سبزواری و... مشاهده می‌شود.

محدثی خراسانی اشعار مهم و تأثیرگذار آیینی را نام برد و تصریح کرد: چند شعر در حال ترسیم این افق نو هستند و فضایی مبتنی بر نگاه عمیق و پرسشگر به مفاهیم دینی را به روی ما باز می‌کنند. یکی از این اشعار، «خط خون» علی موسوی گرمارودی است. نوعی خط‌کشی‌ پیش از انقلاب انجام شده بود مبنی بر اینکه شعر مذهبی گفتن، کار گروه خاصی است که از نظر دانش شعری و هنری در مرتبه پایین‌تری قرار دارد. این خط‌کشی بعضاً امروز هم وجود دارد. بسیاری از شاعران شعر نو خشمگین می‌شدند که این قالب‌ها برای شعر مذهبی ساخته نشده است، اما همین افراد نتوانستند شعر خط خون را انکار کنند. این شعر بسیار مستحکم و زیباست و الفاظ خوش‌تراشیده در آن فراوان است.

وی بیان کرد: همین امر موجب شده بود تا شعر مذهبی با مردم ارتباط برقرار کند، اما خواص آن را نمی‌پسندیدند. از طرف دیگر، شعرهای مذهبی که شاعران رسمی می‌گفتند، مورد تأیید خواص قرار می‌گرفت، اما مردم آن را نمی‌پسندیدند. به تعبیری، ذهن و زبان توده‌های مردم در حوزه مذهبی، همان ذهن و زبان شاعران اهل بیت(ع) بود. در سال‌های بعد از انقلاب، شاعرانی مانند آغاسی، حد میانه‌ای را در پیش گرفتند و شعرشان به گونه‌ای بود که زبانی قوی داشت و مردم هم آن را می‌پسندیدند. همچنین دفاع مقدس موجب شد شعر در میان عامه مردم فراگیر شود و جایگاه شعر آیینی ارتقا پیدا کند؛ به گونه‌ای که شعر آیینی ما در سطح عالی و قالب‌های مختلف مطرح شد.

مسعود احمدی